Morgunblaðið - 21.02.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1980
Forsmörk I.
Víggirðing er I kringum verin og
fæst ekki heimild til inngöngu nema
í fylgd sérstake leiðsögumanns. Ekki
fékkst heimild til aö skoða Forsmörk
I, sem er þegar komiö í gang, en
viö fengum aö skoöa ver II, sem
bíöur þjóöaratkvæöagreiöslunnar.
JIaskvooshjHm
f¥4 7 ***» Mm 1
| J mm <h>m I
I ■» wm
Svíar ganga til þjóðar-
atkvæðagreiðslu 23. marz
n.k. um notkun kjarnorku
til orkuöflunar þar í landi.
í dag fær þetta iðnvædda
nágrannaland okkar um
22—25% alls rafmagns frá
kjarnorkuverum, um 60%
frá vatnsvirkjunum, ann-
ar raforkugjafi er að
mestu olía og gas. Valið
23. marz er milli þriggja
kosta. Tveir þeirra eru
túlkaðir sem Já-kostir, en
sá þriðji sem Nei. Heitar
umræður eru þessa dag-
ana í Svíþjóð vegna kosn-
inganna og getur útkoma
þeirra haft mikil áhrif á
efnahags- og stjórnmálalíf
þjóðarinnar. í síðustu viku
var sagt frá því sænskum
blöðum, að í undirbúningi
væri að gera mál þetta að
miklu pólitísku umræðu-
efni á fundi Norðurlanda-
ráðs í Reykjavík, sem hald-
ið verður í byrjun marz-
mánaðar. Blaðamaður
Mbl. kynntist þessari bar-
áttu lítillega á ferð til
Svíþjóðar fyrir skemmstu
og gafst tækifæri til að
skoða kjarnorkuverið
Forsmörk, sem verður
næststærsta kjarnorkuver
Svíþjóðar, 2.850 MW, þeg-
ar það verður að fullu
tekið í notkun, — þ.e. ef
það verður tekið í notkun.
í dag eru um 300 kjarnorkuver í
heiminum. Umhverfis Eystrasalt
eru nú þegar, skv. upplýsingum
sænskra dagblaða, 8 kjarnorkuver
(austur-þýzk, rússnesk og finnsk),
og 11 til viðbótar eru í byggingu
(sömu lönd og einnig Pólland).
Engin kjarnorkuver eru í Dan-
mörku eða Noregi, en í Svíþjóð eru
sex kjarnorkuver í notkun, fjögur
tilbúin til notkunar og tvö í
byggingu. Beðið er með að taka
þessi fjögur í notkun þar til úrslit
atkvæðagreiðslunnar liggja fyrir.
Kostur 1 í sænsku þjóðarat-
kvæðagreiðslunni er sá, að notuð
verði tólf kjarnorkuver í 25 ár, en
það er talin líflengd kjarnaofn-
anna. Tillaga þessi er studd af
Hægri flokknum (Moderatar).
Kostur 2 er að nota sama fjölda
kjarnorkuvera, þ.e. 12, einnig í 25
ár, en þar er þjóðarnýting veranna
gerð að skilyrði. Tillöguna styðja
jafnaðarmenn og Þjóðarflokkur-
inn. Kostur 3 er, að aðeins þau sex
sem nú eru í notkun verði leyfð og
hætt verði notkun þeirra í áföng-
um á næstu 10 árum. Þar er einnig
lögð áherzla á aðra orkugjafa og
orkusparnað. Miðflokkurinn og
kommúnistar styðja þessa tillögu.
Já með meiri hluta
í skoðanakönnunum
í skoðanakönnun sænska sjón-
varpsins, sem birt var 1. febrúar
s.l., fengu Já-tillögurnar, þ.e. eitt
og tvö, meirihluta, eða 44%, til-
laga 1 fékk þar af 23%, tillaga 2
21%. Nei-tillagan fékk 30%.
Fjórði hver þeirra, sem spurðir
voru, var óákveðinn. Helmingi
fleiri konur en karlar styðja til-
lögu 3. Þótt stjórnmálaflokkarnir
hafi gefið yfirlýsingar um stuðn-
ing við ákveðnar tillögur þá kemur
fram í þessari könnun, að aðeins
50% stuðningsmanna Hægri
flokksins styðja tillögu 1, 30%
stuðningsmanna Þjóðarflokksins
og 54% jafnaðarmanna styðja
tillögu 2, en 70% Miðflokks- og
70% Kommúnistaflokksstuðn:
ingsmanna styðja tillögu 3. I
Gallupskoðanakönnun, sem gerð
var nú nýverið, kom í ljós, að 25%
studdu tillögu 1, 31% tillögu 2 og
36% tillögu 3, aðeins 8% voru
óákveðnir Óákveðna fylgið virðist
skv. þessu hafa snúist til Já-
hópsins.
Hvernig útkomuna á að túlka
hefur verið mörgum nokkur
spurning. Eðlilegast er talið að
Já-svörin, þ.e. 1 og 2, verði lögð
saman og vegin á móti fylgi við
tillögu 3. Þjóðarþingið verður
síðan að taka afstöðu til þjóðar-
nýtingarákvæðisins, sem er skil-
yrði í 2. kosti. Kjarnorkuverin í
Svíþjóð eru að meirihluta eign
ríkisins í dag. Þá er einnig spurt,
hvort sænska þjóðin hefur efna-
hagslegt bolmagn til að loka
kjarnorkuverunum. Ef verunum
verður lokað, og þau sem standa
tilbúin ekki tekin í notkun, mun
það kosta sænska ríkið gífurlegar
fjárhæðir í skaðabótagreiðslur og
hafa upphæðirnar 40—70 millj-
arðar sænskra króna verið nefnd-
ar í því sambandi.
Nýjar orku-
öflunarleiðir
Hugsanlegar nýjar leiðir til
orkuöflunar og leiðir til orku-
sparnaðar eru mikið ræddar þessa
dagana í framhaldi af kjarnorku-
umræðunum. I skýrslu amerískrar
nefndar um valkosti við orkuöfl-
un, sem birt var í sænskum
blöðum í síðustu viku, segir, að
það taki minnst 50 ár að breytá
yfir í aðra orkugjafa. Skýrslan er
unnin af um 350 vísindamönnum,
sem störfuðu að þessu máli í
fjögur ár. í niðurstöðum hennar
kemur m.a. fram, að þeir telja kol
eiga framtíð fyrir sér sem orku-
gjafa, en varað er við mengun
þeim samfara. Þeir segja einnig,
að vindorkan eigi sér litla framtíð
— nema svæðisbundið í litlum
mæli.
í athugunum á virkjun sólar-
orkunnar hefur komið í ljós, að
hún er mjög kostnaðarsöm og
vandasamt er að geyma orkuna.
Svíar telja að ekki sé hægt að
reikna með nýtingu þeirrar orku
að gagni fyrr en í fyrsta lagi á
næsta áratug. Svíar hafa, að
frátöldum Bandaríkjamönnum og
Dönum, eytt hæstum fjárhæðum í
rannsóknir á nýtingu vindorkunn-
ar. í dag eru tvö stór vindorkuver
í byggingu, annað þeirra er á
Gotlandi (eyja í Eystrasalti), hitt
á Skáni við Trelleborg. Þau verða
tilbúin 1982 og er ætlunin að
reyna þau í þjú ár og að fengnum
niðurstöðum verður tekin afstaða
um áframhaldið. Kostur vindorku-
vera er að þeim fylgir engin
mengun. Ókostirnir eru helstir að
vindur er óöruggur orkugjafi, erf-
itt er að geyma orkuna, hætta er á
ísmyndun, hávaðamengun er
nokkur og hætta er því einnig
samfara, að fuglalíf bíði skaða af.
Vegna síhækkandi olíuverðs
hafa Svíar tekið upp á því að
brenna við til húshitunar og
t.a.m. nýtt sprek úr skógum til
þessa. Það hefur þó komið í ljós,
að við viðarbrennslu myndast
reykur, sem mengar andrúmsloft-
ið og grunur leikur á, að reykurinn
innihaldi efni sem veldur krabba-
meini. Reykleiðslur margra hús-
anna þola ekki hitann og hafa
húsbrunar stóraukist þessa vegna.
í dag brenna 2—3 hús dag hvern í
Svíþjóð af þessum sökum.
Þá hefur einnig verið rætt um
að nýta jarðvarma til að hita vatn,
en kannanir í Svíþjóð hafa sýnt,
að til að ná niður á 70 gráðu hita á
celcius þarf að bora 2.5—3 km.
Einnig hafa verið uppi raddir um,
að með því að nýta jarðvarma
lághitasvæða landsins (en þar eru
engin háhitasvæði) á þennan hátt
geti náttúran beðið skaða af.
írar framleiða 25% af rafmagni
sínu með torfbrennslu, einnig nýta
Sovétríkin og Finnland torf mikið
til þess. Svíar binda nokkrar vonir
við þessa aðferð og eins brennslu á
hálmi. Á miðju þessu ári taka
a.m.k. tvær vatnsvarmastöðvar í
landinu torf til notkunar.
Nokkrar fjarlægari hugmyndir
hafa einnig verið ræddar, s.s.
nýting ölduhreyfinga sjávar.
Rannsóknir þessa orkugjafa eru
þó enn á frumstigi en þó var sett
upp 110 MW stöð við strendur
Japans 1978 og slíkar tilraunir
fara fram í fleiri löndum.
Þrátt fyrir umræður og ábend-
ingar um ýmsar orkuöflunarleiðir
er það staðreynd, að í Svíþjóð í
dag er vatnsorkan eini orkugjaf-
inn, sem er ódýrari en kjarnorkan.
Nýtanleg vatnsföll í Svíþjóð eru
að mestu fullnýtt, og nú þegar
koma 22—25% rafmagnsins frá
kjarnorkuverum og er áætlað að
árið 1990 geti sú tala verið komin
upp í 40%, ef leyft verður. Frá
kjarnorkuverum er engin mengun
— svo framarlega sem ekkert
bilar, en þar greinir menn mest á,
þ.e. hvort yfirleitt sé í mannlegu