Morgunblaðið - 10.05.1980, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. MAÍ1980
19
Hef reiðzt
fjórum sinnum
síðan 1950
segir Guðmundur Jónsson
sem er sextugur í dag

Afmælisbarnið í skrifstofu sinni í Ríkisútvarpinu við Skúlagötu.
(Ljósm. RAX).
— Já það fer víst ekki á milli
mála að það er eitthvað sem
Istendur til. Annars er ég voða-
lega lítið fyrir afmæli. Mér
I finnst afmæli ágæt fyrir konur
og börn, en það er kannski allt í
lagi að halda einu sinni upp á
þetta með viðhöfn, sagði Guð-
mundur Jónsson óperusöngvari
og framkvæmdastjóri þegar við
hittum hann að máli nú í
vikunni. Svo vildi hann sem
minnst um sextugsafmælið
tala, — sagði að það væri
minnst á sínum vegum, en fór
| mörgum viðurkenningarorðum
um baunasúpuna sem var á
borðum í mötuneyti Útvarpsins
þennan dag.
— Ertu alltaf í góðu skapi,
1 Guðmundur?
— Já, oftast nær að minnsta
kosti. Það er engin ástæða til
annars. Reyndar hef ég reíðzt
fjórum sinnum síðan 1950, svo
þú sérð að það er ekki alltaf
blíðalogn hjá mér.
— Hvað kom þér úr jafnvægi
í þessi fjögur skipti?
— Það er nú varla í frásögur
færandi, en tvisvar sinnaðist
mér við hann Guðlaug minn
Rósinkrans — eins og mér þótti
nú annars vænt um hann. Þetta
var sómamaður. Ekki hef ég
1 heyrt um annan opinberan
f embættismann, sem hefur sett
húsið sitt að veði til að útvega
stofnun sinni fé, en það vissi ég
)að Guðlaugur gerði.
Nú, svo fauk illilega í mig hér
innan stofnunar þegar upptaka
á Amal og næturgestunum fór
út um þúfur fyrir klaufaskap
fyrir nokkuð mörgum árum, og í
| fjórða skiptið var í vetur þegar
við vorum að setja upp La
| Traviata. Þetta var konsertupp-
færsla og það stóð aldrei annað
til en svo kom hingað erlendur
leikstjóri, sem mátti ekki heyra
annað nefnt en að söngvararnir
| lærðu hlutverkin utan að. Það
var náttúrlega útilokað, en
maður þurfti aö hvessa sig
duglega til að leiðrétta þann
misskilning. Það endaði nú sem
betur fer allt vel.
— Hefurðu aldrei séð eftir
því að hafa komið heim í stað
þess að freista gæfunnar úti í
hinum stóra heimi?
— Nei, því hef ég aldrei séð
eftir. Mér hefur alltaf liðið vel
hér á íslandi. Það hefur líka
I verið að gerast svo margt gott í
tónlistarmálunum hér og það er
ekki lítils virði að hafa fengið
tækifæri til að taka þátt í þeirri
uppbyggingu. Svo er ég líka
þeirrar skoðunar, að það sé ekki
eftir svo miklu að slægjast fyrir
listamenn á alþjóðavettvangi
eins og af er látið. Auðvitað eru
tækifærin meiri, en þetta er
erfitt líf og óöruggt. Ég kom
heim frá námi árið 1949 og
síðan hef ég verið hér í bezta
yfirlæti, ekki sízt eftir að ég
byrjaði að vinna hér í útvarpinu
árið 1954. Það hefur átt vel við
mig að vera í föstu starfi en
sinna söngnum í hjáverkum. Ég
get mælt með því að listamenn
fái sér vinnu og sinni list sinni
eftir því sem föng eru á. Svona
fámenn þjóð hefur ekki bol-
magn til að hafa fjölda lista-
manna á föstum launum.
Eitt af því ánægjulegasta,
sem ég hef tekið þátt í var „List
um landið", sem ég hafði frum-
kvæði að, en sú starfsemi hófst
árið 1955. „List um landið" átti
miklum vinsældum að fagna og
það er alveg áreiðanlegt að
þörfin var mikil. Við fórum með
hópa af listamönnum, sem
fluttu listadagskrár víða um
land, og sem dæmi um hinn
almenna áhuga á þessu fyrir-
tæki má nefna að um mánaða-
mótin nóvember-desember 1955
var ákveðið fyrirvaralaust að
flytja Ráðskonuríki Pergolesis í
félagsheimilinu í Mývatnssveit,
sem þá var alveg nýtt. Á
staðnum var ekkert hljóðfæri
og ekkert hafði verið hugsað
fyrir leiktjöldum. En áhuginn
var svo mikill að þessu var
bjargað í snarheitum, — sent
eftir hljóðfæri til Lauga og
trétexi í leiktjöld til Húsavíkur.
Allt var komið heim og saman
þegar sýningin skyldi hefjast og
hvorki meira né minna en 256
manns sóttu skemmtunina, en
þetta var miklu meiri aðsókn en
nokkurn hafði órað fyrir, ekki
sízt með tilliti til þessa stutta
fyrirvara og samgönguerfið-
leika í nágrenninu. En þrátt
fyrir viðtökurnar, sem „List um
landið" fékk hvarvetna var
þessari starfsemi hætt. Það
þótti ekki vera í verkahring
Ríkisútvarpsins að standa fyrir
ferðalögum listamanna um
landið, sem kannski mátti til
sanns vegar færa. „List um
landið" var sett í hendur annars
opinbers aðila og lognaðist þar
út af, og það þótti mér miður
farið. Ég er ekki í vafa um að
slík starfsemi á enn rétt á sér.
Hún yrði líka langtum auðveld-
ari í framkvæmd nú en var á
þessum árum. Öll aðstaða hefur
snarbatnað. Víðast hvar eru
komin félagsheimili og á mörg-
um stöðum eru ágæt hljóðfæri,
en því var ekki að heilsa þegar
„List um landið“ var starfandi.
— Hvað hefur þér þótt
skemmtilegast að syngja?
— Rigoletto. Verdi var áreið-
anlega það tónskáld, sem bezt
kunni að skrifa fyrir söngradd-
ir. Ég söng þetta hlutverk í
Kaupmannahöfn árið 1953, og
fékk ágæta dóma. Það gladdi
mig og það væri hræsni að
halda því fram að maður hafi
ekki þörf fyrir viðurkenningu —
staðfestingu á því að maður sé
gjaldgengur. Sú hlið málsins
var e.t.v. það, sem ég velti helzt
fyrir mér þegar ég tók ákvörðun
um að koma heim.
— Hefur röddin breytzt mik-
ið með aldrinum?
— Hún hefur dýpkað. Söngv-
arar geta ekki haldið áfram að
syngja endalaust, og það kemur
að því hjá mér eins og öðrum,
að ég hætti að syngja, en þá
snýr maður sér alveg að kennsl-
unni. Mér hefur alltaf þótt
gaman að kenna, ekki sízt eftir
að Söngskólinn tók til starfa.
Það starf sem þar fer fram er
svo skemmtilegt að maður telur
ekki eftir sér að taka þar til
hendi þegar vinnutíma hér er
lokið. — Á.R.
um menn til fræsöfnunar á
ýmsum stöðum í því stóra landi,
sem er 13 sinnum stærra en
ísland.
Undanfarin ár hefur elsta
sitkagrenið hér á landi borið vel
þroskað fræ með fárra ára
millibili, t.d. var safnað 30 kg af
því haustið 1976. Við erum því
orðnir sjálfbjarga að því er
magn fræs varðar. Annað mál
er, að enda þótt hér séu til
stofnar eða kvæmi frá allt að 20
stöðum í Alaska er enn þörf á að
kanna fleiri. í sambandi við
fræfall má geta þess, að fundist
hafa nokkur sjálfsáin sitkagreni
og fleiri munu bætast í hópinn
eftir því sem tímar líðá.
Þau kvæmi, sem reynst hafa
best hingað til, eru ættuð úr
nágrenni Cordova, smábæjar
austan Prince Williams flóa, og
umhverfi Homers á Kenaiskaga.
í Homer er meðalhiti sumars
svipaðurog í Reykjavík en vetur
aðeins kaldari. Úrkoma er svip-
uð á báðum stöðunum. I Cordova
er sumarhiti eilítið hærri en
vetur svipaðir og hér. í apríl-
hretinu 1963 reyndust tré af
þessum stofnum betur en flest
önnur og mörg sluppu áfallalítið
eða áfallalaust. Að þessu verður
síðar vikið.
Sitkagreni er ekki þurftafrekt
eftir að það kemst á legg, en best
og hraðast vex það auðvitað í
gljúpum og rökum jarðvegi, þar
sem er aðsteymi af fersku jarð-
vatni. Nokkrum sinnum hafa
verið mældir yfir 80 sm árs-
sprotar eftir góð sumur. Hæsta
sitkagreni landsins mun vera í
Fljótshlíð 13,5 m eftir 43 ára
vöxt. En í Skaftafelli hefur
grenið náð í 10 m hæð á 24 árum.
Þótt þetta sé mikill og góður
vöxtur er ekki minna vert um
það, hve þrautseigt það er við
sjávarsíðuna þótt það vaxi þá
hægt og bæti litlu við hæð sína á
hverju ári. í Skerjafirði hefur
sitkagreni lfiað og vaxið í fjölda
ára alveg niður við flæðarmál,
þar sem hvorki birki né annar
trjágróður kemst á legg. Svipað
má sjá sunnan Djúpavogs, en
þar er gamall trjáreitur skammt
frá sjó óvarinn fyrir suðaustan-
rokum. Þar er áberandi hve
birkið á erfitt uppdráttar undir
eins og toppar þess ætla að
teygja sig upp fyrir klettaskjól-
in, en sitkagrenið vex upp þrátt
fyrir nokkra sviðnun af veður-
ofsa.
Þótt sitkagrenið sé harðgert
tré er það viðkvæmt mjög í
fræbeðum og dreifbeðum fyrstu
árin og með erfiðari plöntum í
uppeldi. Það á oft bágt á unga
aldri í gras- og lyngmóum áður
en neðsti greinakransinn nær að
kæfa plöntur þær, sem næst
vaxa stofninum. Flýta má vexti
þess með því að hreinsa í
kringum það og gefa því ofurlít-
inn ábúðarskammt. Þeir, sem
koma vilja trjám á legg við erfið
skilyrði og nálægt sjó, ættu fyrst
og fremst að afla sér sitkagrenis.
En plönturnar verða að vera
6—8 ára með vænum jarðvegs-
hnaus og það er skilyrðislaus
nauðsyn að jarðvegur hafi verið
pældur með miklum húsdýra-
áburði heilu ári fyrir gróður-
setningu. Þá skyldu plönturnar
varðar gegn vindi og næðingi
með skjólgrindum úr rimlum
næstu tvö eða þrjú árin meðan
trén eru að búa um sig í
jarðveginum. Um gerð þeirra má
lesa í garðyrkjubókum.
Sitkagreni er of stórvaxið til
að vera garðtré á litlum lóðum.
Að vísu má lengi halda aftur af
því með því að klippa það og
stýfa, enda þolir það slíkt furðu
vel. I skjólbelti er það allra trjáa
best og má einnig gera úr því
þétt og góð limgerði.
Viður sitkagrenis er hvítur og
mjúkur en þó (sterkur og er
notaður til margskonar smíða og
húsabygginga. Ennfremur er
hann afbragðsgóður til pappírs-
gerðar og margskonar iðnaðar.
Sitkagreni er ekki kvillasamt.
Aðalvágesturinn er lítil blaðlús,
sem sækir á tveggja ára barr og
eldra. Getur hún gert töluverðan
usla þannig að trén fella barrið
þegar mikil brögð eru að henni,
en það er einkum eftir milda
vetur. Frost og þíða á víxl drepur
obban af henni. Komið hefur
fyrir að tré hafa dáið eftir
mikinn lúsafaraldur en það er
fátítt og helst þar, sem tré
standa of þett og eru krónulítil
fyrir. Þessi lús er afarlítil og er
líkust svörtum doppum neðan á
barrnálunum, og er því auð-
þekkt. Lúsinni má eyða með
úðun varnarmeðala í hlýju veðri.
Önnur og miklu stærri lús sækir
á grenitré, en hún er að mestu
meinlaus og auðvelt að losna við
hana með veikum meðölum. Hún
situr á sumarsprotunum, stingur
rananum undir húð hans og
lætur safa trésins renna í gegn
um sig. Þegar mikil ásókn er af
þessari lús rennur úrgangurinn
frá þeim • niður á barrið og
safnast í glæra dropa, sem
stirnir á í sólskini. Bregði menn
þeim á fingur sér og bragði á
kemur í ljós að þetta er hið
sætasta hunang. Á sumrum eru
aðeins kvendýr á ferli og þau
gefa af sér lifandi örsmáa unga
með stuttu millibili þegar hlýtt
er í veðri. Taki maður stóra lýs í
lófa sinn, en þær eru um 3mm á
lengd, sést hvernig afkvæmin
skríða frá móðurinni, frjáls og
fullburða þótt lítil séu. Þegar
líður á sumar fæðast karldýrin
og þá verpa lýsnar eggjum, sem
geymast vetrarlangt. Leiðir
náttúrunnar eru margvíslegar
og forvitnilegar.
Áður var lauslega minnst á
aprílhretið 1963. Um sumarið
tóku menn eftir því að ýmis tré
höfðu sloppið áfallalaust eða
áfallalítið. Var þá til bragðs
tekið að taka græðlinga af þeim
trjám á næstu árum og rækta í
gróðurhúsi á Mógilsárstöðinni.
Þetta hefur tekist ágætlega og
eru ung tré, holdgetin afkvæmi
harðgerra trjáa, að vaxa upp í
Skorradal og við Laugarvatn.
Hugmyndin er að græðlingar af
þeim verði undirstaða að ræktun
harðgerra stofna.

rj i r.