Morgunblaðið - 25.06.1981, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ1981
Áratugur upp-
lausnar á enda
Eyjólfur Konráð Jónsson:
ÁratuKur upplausnar á enda.
Safnrit Heimdallar nr. 1 1981, 48
bls.
„Ólafur Thors sagði í upphafi
Viðreisnar eitthvað á þessa leið:
Ef ekki tekst að ráða við verðbólg-
una, er allt annað unnið fyrir gíg;
það var niðurstaða hans eftir
langt og erfitt stjórnmálastarf,
þar sem skiptust á skin og skúrir.
Þetta segir Geir Hallgrímsson nú,
og það þurfa allir sjálfstæðismenn
að skilja og segja." Þessi orð er að
finna í einni þeirra sex greina og,
ræða eftir Eyjólf Konráð Jónsson
alþrngismann, sem birtar eru í 1.
safnriti Heimdallar, sem fyrrver-
andi stjórn Heimdallar gaf út
snemma á þessu ári.
í þessu riti setur Eyjólfur fram
djarflegar hugmyndir til lausnar
verðbólguvandanum: Hann segir
það þjóðarnauðsyn að losna við
verðbólguna með samstilltu átaki,
en forsenda þess sé þjóðarsam-
staða auk áhrifamikilla og hrað-
virkra hagstjórnaraðgerða. (Hug-
myndir Eyjólfs birtust einnig í
tímaritinu FRELSINU, 3. hefti
1980, ásamt athugasemdum Jón-
asar Haralz bankastjóra).
I hugmyndum sínum gengur
Eyjólfur Konráð að því vísu, að
fólk sé orðið uppgefið á verðbólg-
unni, það krefjist aðferða. En ég
held, að það sé rangt. Síst af öllu
vil ég gera lítið úr skaðvænlegum
áhrifum af langvarandi verðbólgu,
um þau mál eru flestir sammála,
en þess má hins vegar glöggt sjá
merki, að raunverulegan vilja
skortir til að losna við hana.
Ástæðan er m.a. sú, að vegna
sérstaklega hagstæðs árferðis,
mikllar verðmætaukningar á út-
flutningsafurðum okkar undan-
genginn áratug og þess, að við
sitjum nú einir að eigin fiskimið-
um, má fullyrða, að verðbólgan
hérlendis, sem telst vera óðaverð-
bólga, sé ekki farin að hafa
veruleg samdráttaráhrif í hag-
kerfinu né farin að ganga mjög á
efnahag og þolinmæði almenn-
ings. Það má því segja, að hérlend-
is ráði góðu einkenni verðbólgunn-
ar enn, þau hvetja efnahagslífið
og gera margvíslega starfsemi
arðbæra vegna verðbólguástans
og meðan svo er verður ekk komið
auga á rök fyrir því, að raunveru-
legur jarðvegur geti skapast fyrir
Bðkmennllr
eftir FRIÐRIK
FRIÐRIKSSON
samstilltu átaki til að stöðva
verðbólguna, þrátt fyrr mikinn
hávaða. Þessi röksemd er sett
fram til að minna á, að varasamt
er að treysta á, að pólitískur
jarðvegur sé fyrir róttækum
breytingum í anda þeirra, sem
Eyjólfur boðar, og ef til vill má
skýra örlög „leiftursóknarinnar"
með sömu rökum.
Auk efnislegra athugasemda við
hugmyndir Eyjólfs vil ég gera
tvær athugasemdir við útgáfu
safnritsins. Annars vegar er
strákslegt og jafnvel groddalegt
málfar Eyjólfs til óþurftar, þótt
ekki sé ég að mæla með stofnana-
íslensku. En hefði ekki verið hægt
að velja önnur orð en þessi;
skattheimtubrjálæði, vinstra
brjálæði, hákarlasamfélag
o.s.frv.? Hins vegar er lýti af þeim
byrjendabrag og slóðaskap sem
viðhafður hefur verið við lestur
handrita og uppsetningu ritsins.
Margt í tillögum Eyjólfs Kon-
ráðs er athyglisvert og í fullu
samræmi við stefnuskrá Sjálf-
stæðisflokksins, t.a.m. afnám
gjaldeyrishafta, frelsi í inn- og
útflutningsverslun og styrking ís-
lensku krónunnar. Flestir eru
sammála um að öll þessi atriði
horfa til bóta, með þeim fyrirvara,
sem Jónas Haralz gerði í athuga-
semdum sinum í FRELSINU, að
takmarka yrði gjaldeyri til kaupa
og smíði fiskiskipa, meðan fisk-
veiðileyfi væru ekki seld. Þá má
einnig spyrja: Er ekki heppilegri
og djarfari leið til styrktar gjald-
miðli okkar sú að festa skráningu
hans við einhverja erlenda mynt
heldur en að skipta um mynt á 10
ára fresti eða svo?
í greinasafninu kemur fram, að
forsenda eðlilegs athafnalífs sé
vaxtastefna í takt við greiðslugetu
atvinnuveganna, og af þeim sök-
um hafnar Eyjólfur hávaxta-
stefnu, sem kippi stoðunum undan
öllum rekstri. Jónas Haralz bendir
á í Frelsinu, að neikvæðir vextir
um langt árabil hafi valdið því að
mörg starfandi fyrirtæki í Iandinu
hafi fjárfest vegna verðbólgunnar
í óhagkvæmum fjárfestingum,
sem standist ekki eðlilegar arð-
semiskröfur, ef vextir verða já-
kvæðir. Með því að hafna hávaxta-
stefnu en mæla fyrir vísitölubind-
ingu lána og lágum vöxtum virðist
mér sem Eyjólfur gangi að nokkru
leyti til liðs við þá sem misst hafa
sjónar á orsakasambandinu milli
vaxta og verðbólgu. Hann gagn-
rýnir hávaxta- og raunvaxta-
stefnu að ósekju, sökum þess að
vextir eru afleiðing, en ekki orsök
verðbólgunnar. Ennfremur má
ekki gleyma því, að sparnaður er
forsenda fjárfestinga, og markmið
vaxtastefnu á að vera það að
hvetja til sparnaðar á þann eina
hátt sem mögulegur er, að bjóða
fólki jákvæða vexti af inneignum
sínum. Aðalatriðið er því vaxta-
stefna sem hvetur til sparnaðar,
aukaatriði er hvort um er að ræða
háa vexti eða vísitölubindingu og
lága vexti.
Meginatriðið í efnahagstillögum
Eyjólfs Konráðs er það, sem hann
kallar „patentiausnina", en í henni
felst, að komast megi hjá átökum
á vinnumarkaði og almennum
samdrætti. Lausnin er í því fólgin
að lækka bæði óbeina og beina
skatta nægjanlega mikið til að
stöðva víxlhækkanir kaupgjalds
og verðlags. Þeim halla, sem þá
myndast á fjárlögum, meðan ekki
tekst að lækka ríkisútgjöld, á að
mæta með sölu ríkisskuldabréfa
til almennings, en fyrir þeirri sölu
yrði grundvöllur vegna aukins
sparnaðar, sem leiðir af „nýrri"
vaxtastefnu og minni verðbólgu.
Þetta eru athyglisverðar hug-
myndir, enda er Eyjólfur hug-
kvæminn maður, en við þær má þó
gera nokkrar athugasemdir, bæði
hvað varðar það sem felst í
tillögunum og hitt sem ekki er á
minnst, en skiptir þó máli.
í fyrsta lagi má taka undir
gagnrýni Jónasar Haralz á „pat-
entlausnina", en í Frelsinu segir
Jónas að röksemdafærsla Eyjólfs
sé af eðlislægum grunni, sem nái
skammt í þessu tilfelli. Megin
einkenni eðlislegrar röksemda-
færslu er, að hún er almenn
viljayfirlýsing, það er t.d. greint
frá því að skattar verði að lækka,
og þeirri tekjuminnkun sem á sér
væntanlega stað á að mæta með
^Þrátt fyrír að íhug-
myndum Eyjólfs Konr-
áðs sé samspili hag-
stærða ekki nægur
gaumur gefinn, þá má
um þær segja, að sem
viðræðugrundvelli ber
að fagna þeim, enda er
það sjaldgæft, að al-
þingismenn hafi áhuga
eða burði til að staldra
við og líta ofar dægur-
baráttunni. 66
sölu skuldabréfa, sem seljist
vegna aukins sparnaðar og minnk-
andi verðbólgu. Ef beita á hrað-
virkum aðgerðum gegn verðbólgu
verður hins vegar annars konar
röksemdafærsla að koma til, af
magnlægum grunni, þar sem sagt
er hversu mikið skattar verði að
lækka, hversu mikið sparnaður
eykst o.s.frv. Markmiðið með slík-
um útreikningum er einfaldlega
það að athuga hvort „patentlausn-
in“ gangi upp reikningslega.
í öðru lagi vill Eyjólfur lækka
skatta, og reka ríkissjóð með halla
þar til ríkisútgjöld hafi verið
lækkuð. I ljósi reynslu margra
þjóða, t.a.m. Breta, þá el ég með
mér miklar efasemdir um, að þessi
framkvæmdaröð sé heppileg í
þeim skilningi að nauðsynlegt er
að leggja samhliða fram áætlun
um lækkun ríkisútgjalda og
skatta.
í þriðja lagi gerir Eyjólfur ráð
fyrir því að Islendingar selji orku
til útlendinga í vaxandi mæli og
ný framleiðslutæki spretti upp,
sem að hluta geti borið uppi
yfirbyggingu ríkisins og staðið
undir tekjumissi rikisins samfara
lækkun skatta. Um hugmyndina
sjálfa er allt gott að segja, en
gleymir Eyjólfur ekki einu? Það
líður verulegur tími frá því að
ákvörðun er tekin um smíði afls-
virkjunar eða iðnaðarfyrirtækis,
og þar til við erum farin að fá inn
tekjur af orkunni eða framleiðsl-
unni. Ef litið er til reynslu síðasta
vetrar, þar sem um orkuskort var
að ræða, þá er ljóst að ekki verður
Verk brautryðjandans
Auðarbók Auðuns
Ýmsir höfundar
Útgefandi: Landssamband sjálf-
stæðiskvenna og Hvöt, félag sjálf-
stæðiskvenna í Reykjavík
Auður Auðuns er merk kona
fyrir margra hluta sakir. Hún á að
baki sér litríkan feril í stjórnmál-
um, átt miklu gengi að fagna sem
embættismaður, og hún hefur
^Hún hefur ekki tal-
að hæst um kvenrétt-
indi, enda skiptir það
ekki öllu máli endan-
lega, hver hefur hæst á
hverjum tíma, en hún
hefur orðið fyrsta kon-
an til að neyta margra
þeirra réttinda, sem
konum voru veitt 19.
júní 1911. Það er mun
mikilvægara þegar
formlegum réttindum
hefur verið náð. Það
sýnir öðrum konum að
þær geta öðlast virð-
ingu og völd, ef þær
kæra sig um að sækjast
eftir þeim og það sýnir
líka, að lögin eru ekki
dauður lagabókstaf-
ur. 66
markað skýr spor í sögu kvenrétt-
inda í landinu. Hún hefur ekki
talað hæst um kvenréttindi, enda
skiptir það ekki öllu máli endan-
lega, hver hefur hæst á hverjum
tíma, en hún hefur orðið fyrsta
konan til að neyta margra þeirra
réttinda, sem konum voru veitt 19.
júní 1911. Það er mun mikilvæg-
ara, þegar formlegum réttindum
hefur verið náð. Það sýnir öðrum
konum, að þær geta öðlast virð-
ingu og völd, ef þær kæra sig um
að sækjast eftir þeim, og það sýnir
líka, að lögin eru ekki dauður
lagabókstafur. Fordæmi Auðar
Auðuns ætti því að vera nægileg
rök gegn því, að löggjafinn gangi
lengra og beinlínis krefjist þess,
að konur hljóti aukinn rétt um-
fram karlmenn, til að þær nái
jafnri stöðu við þá. Það hlýtur að
vera æskilegra, að fordæmi
kvenna á borð við Auði Auðuns
vísi veginn að jafnri stöðu kvenna
og karla, en ekki lögbundið mis-
rétti.
Auður Auðuns fæddist á Isa-
firði 18. febrúar 1911 og varð því
sjötug í vetur leið. Af því tilefni
ákváðu Landssamband sjálfstæð-
iskvenna og Hvöt, félag sjálfstæð-
iskvenna í Reykjavík, að gefa út
rit henni til heiðurs hinn 19. júní
síðastliðinn, en þá voru sjötíu ár
liðin frá því, að konur öðluðust
lagalegt jafnrétti á við karla „til
náms, námsstyrkja og embætta,“
eins og segir í formála bókarinnar.
Auður Auðuns er brautryðjandi
um margt í sögu íslenzkra kvenna.
Hún varð fyrst þeirra til að ljúka
embættisprófi í lögfræði árið 1935.
Hún varð fyrsti kvendómarinn í
landinu. Hún er ein konan, sem
hefur gegnt stöðu borgarstjóra í
Reykjavík, og hún varð fyrsta
konan, sem settist í ráðherrastól,
er hún varð dóms- og kirkjumála-
ráðherra í ráðuneyti Jóhanns Haf-
stein 1971. Eða eins og Ragnhildur
Bókmenntlr
eftir GUÐMUND
H. FRÍMANNSSON
Helgadóttir segir í formála bókar-
innar: „Auður hefur alla tíð verið
mikil kvenréttindakona. Mestum
árangri hefur hún náð á því sviði
með þeim sporum, er hún sjálf
steig með miklum sóma inn á
nýjar brautir og efldi þannig
kjark og þrótt með öðrum konum."
Leikurinn er því ekki eins erfiður,
og ella væri, fyrir þær, sem á eftir
koma.
I þessa bók hefur verið safnað
saman 18 ritgerðum, 8 eftir konur
og 10 eftir karla, og fjalla þær um
margvísleg efni, en allar tengjast
þær hugðarefnum Auðar Auðuns.
Fjórar ritgerðanna eru um lög-
fræðileg efni eða lagadeild Há-
skólans. Agnar Kl. Jónsson rifjar
upp atvik frá því, er hann sat í
lagadeild fyrir fimmtíu árum.
Ingibjörg Rafnar fjallar um rétt-
arhjálp án endurgjalds sem tæki
til að ná því takmarki að allir
njóti jafnræðis fyrir lögunum.
Baldur Möller fjallar um ríkis-
borgararétt og Steinunn Margrét
Lárusdóttir um upptöku ólöglegs
sjávarafla og vanda, sem fylgir
reglugerð þar um frá 1976. Fimm
greinar huga að baráttu kvenna
fyrir réttindum sínum. Ólöf Bene-
diktsdóttir greinir frá lífshlaupi
og baráttu Þorbjargar Sveinsdótt-
ur. Kristín Norðfjörð segir frá
tveimur baráttukonum fyrir
mannréttindum í Sovétríkjunum,
Nadezhdu Mandelstam, eiginkonu
Osips Mandelstam, Ijóðskálds,
sem var myrtur í hreinsunum
Stalíns, og Natalyu Gorbanevs-
kayu, sem er menntuð í málvísind-
um, en hefur eytt drýgstum hluta
starfsævi sinnar í baráttu gegn
yfirvöldum í austurvegi og hefur
gefið út A Chronicle of Current
Events, sem flytur fregnir af
föngum í Sovétríkjunum. Bessí
Jóhannsdóttir segir frá Ingibjörgu
H. Bjarnason, fyrstu konunni, sem
sat á Alþingi, og aðdragandanum
að kosningu hennar. Esther Guð-
mundsdóttir veltir fyrir sér, hvort
réttlætanlegt sé að veita konum
réttindi umfram karla um tíma,
til þær standi jafnar að vígi í
samkeppninni við karla. Gísli
Jónsson segir frá 7. júlí 1915.
Ein ritgerð greinir frá fræðslu-
málum í Reykjavík og er eftir
Áslaugu Friðriksdóttur, önnur frá
velferðarmálum aldraðra og
sjúkra í Reykjavík, eftir Þóri Kr.
Þórðarson, en bæði þessi viðfangs-
Auður Auðuns
efni hafa verið Auði Auðuns kær
um dagana. Geir Hallgrímsson og
Ólafur Björnsson lýsa þáttum úr
sögu Sjálfstæðisflokksins. Friðrik
Friðriksson fjallar um ímynd
Lange af markaðssamhyggju og
gagnrýni á þessa ímynd. Matthías
Johannessen veltir fyrir sér frelsi
listamannsins til orðs og æðis og
þeirri tilhneigingu sósíalista að
beygja öll mannanna verk undir
eitt allsherjar markmið. Kjartan
Gunnarsson svarar þeirri stað-
hæfingu, sem nýlega hefur komið
fram um herstöðina í Keflavík, að
hún gegni ekki sama hlutverki og
áður. Sigríður Snævarr lýsir
kenningum Hönnu Arendt um
uppruna alræðistefnunnar og set-
ur fram gagnrýni á hana. Halldór
Guðjónsson rekur hugmyndir um,
hvert verði hlutverk menntakerf-
isins á næstu árum og áratugum.
Hér er eðlilega ekki tóm til að
rekja frekar efni einstakra greina,