Morgunblaðið - 14.07.1981, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚLÍ 1981
Þyrmið limgum
borgariimar
eftir Sigurð A.
Magnússon
Góðir fundarmenn.
Almennt mun viðurkennt að
borgarstæði Reykjavíkur sé meðal
hinna fegurstu sem um getur á
heimskringlunni. Óvíða í borgum
er fjallasýn stórfenglegri, að ekki
sé minnst á sundin blá og eyjarnar
og hið heimsfræga sólarlag sem
ævinlega yljar okkur um hjarta-
rætur, ekki síst þegar við erum
fjarvistum og fáum ekki notið
þess nema í endurminningunni.
Hvort sem guðir eða menn réðu
því að hér reis höfuðstaður lands-
ins, þá verður því ekki móti mælt
að vel og skynsamlega var valið.
Hitt kynni fremur að orka tví-
mælis, hvort gerð borgarinnar
hafi verið með þeim hætti sem
samboðið sé legu hennar og um-
hverfi, og má víst lengi um það
deila. Persónulega tel ég að svo
hafi ekki verið og að hægt hefði
verið með fyrirhyggju og raun-
sæju mati á mannlegum gildum að
vanda miklu betur til þeirrar
byggðar sem hér hefur risið á
umliðnum áratugum. Um það er
vísast of seint að sakast nú, en
gjarna má hafa það bakvið eyrað
þegar hugað er að framtíðar-
þróuninni.
Reykjavík er kornung borg mið-
að við það sem borgir gerast í
Evrópu. Einsog títt er um ungl-
inga hefur henni legið mikið á að
taka út vöxt sinn og komast í tölu
fullorðinna. Má sennilega rekja
margvísleg mistök í vexti hennar
til þessarar óþreyju. A tímabili
var óþreyjan slík að hún vildi
helst losna við allt sem minnti
hana á bernsku sína og fyrra basl.
Einsog títt er um nýjungagjarna
unglinga vildi hún skera á öll bönd
sem tengdu hana erfiðum upp-
vaxtarárum. En svo er guði og
lukkunni fyrir að þakka að þessu
ungæðislega fljótræði var afstýrt
og Reykjavík er smámsaman að
komast til vits og ára. Hún er að
verulegu leyti hætt að fyrirverða
sig fyrir fortíðina og jafnvel ekki
örgrannt um að hjá henni sé að
þroskast skilningur á mikilvægi
þess að eiga sér rætur í liðinni tíð
þegar lífskjör og allar aðstæður
voru með öðru sniði en nú gerist.
Kannski hefur þessi þroskavæn-
legi nýi skilningur vaxið af nánari
kynnum við eldri borgir í Evrópu
sem allar hafa lagt metnað sinn
og dugnað í að styrkja tengslin við
fortíðina með því að varðveita
elstu borgarhverfin í upphaflegri
mynd. Nærtæk dæmi eru Kaup-
mannahöfn og Stokkhólmur, elstu
höfuðborgir Norðurlanda, en
kannski er áþreifanlegasta og
stórbrotnasta dæmið Varsjá sem
jöfnuð var við jörð í seinni heims-
styrjöld. Aratugum saman varði
hin bláfátæka pólska þjóð gífur-
legum fjárfúlgum til að endur-
reisa gamla borgarhverfið í ná-
kvæmlega þeirri mynd sem það
var í fyrir stríð, og er sú fram-
kvæmd almennt talin meðal ævin-
týralegra afreka Pólverja á þess-
ari öld.
Ég man þá tíð að uppi voru
háværar raddir um að losa
Reykjavík við öll gömlu húsin eða
kumbaldana, einsog þá þótti fínt
að taka til orða og er raunar enn
hjá ýmsum rótlausum Reykvík-
ingum, og reisa hér splunkunýja
borg úr gleri og steinsteypu,
þarsem himingnæfar byggingar
jöðruðu hvert stræti miðborgar-
innar, en nútímalegt mannlíf
dafnaði í löngum skuggum stein-
báknanna. Þá var gjarna fjasað
um arðsemi lóða og bygginga en
minna hirt um að velta fyrir sér
hvernig hið nýja mannlíf mið-
borgarinnar mundi arta sig þegar
Ávarp flutt á útifundi
við Lækjargötu laug-
ardaginn 11. júlí sl.
hvorki sæi til sólar, sjávar eða
fjalla.
Það er verðskuldun ungs áhuga-
fólks og þá ekki síst Torfusamtak-
anna að ofangreindar ráðagerðir
týndu ljóma sínum og voru lagðar
á hilluna. Borgarbúum hefur hægt
og sígandi aukist skilningur á því
að skemmtilegt og fagurt mannlíf
á miklu erfiðara uppdráttar í
eyðimörkum malbiks og stein-
steypu helduren á opnum svæðum
þarsem náttúran er nálæg og
verður lífrænn þáttur í samneyti
fólks. Austurvöllur, Arnarhóll og
blettirnir hér við Lækjargötuna
eru miklu líklegri til að veita
streituþrúguðum borgarbúum
hvild og hugsvölun helduren
kaldranalegt steingljúfrið í Aust-
urstræti, og vil ég þó síst af öllu
gera lítið úr þeirri stórkostlegu
endurbót sem varð á miðborginni
þegar Austurstræti var gert að
göngugötu.
Fyrir framtak og forgöngu
Torfusamtakanna hefur gömlu
húsunum hér á Torfunni verið
þyrmt og er nú unnið að endur-
reisn þeirra einsog þið sjáið. Ég er
þess fullviss að þetta framtak
muni þegar fram líða stundir
þykja meðal þess sem þarfast
hefur verið gert í málefnum borg-
arinnar, því með þessu er verið að
varðveita tengsl komandi kyn-
slóða við bernsku höfuðstaðarins.
Þau tengsl eru ómetanleg þroska
og sjálfsvitund borgarbúa einsog
íbúar eldri borga í Evrópu munu
flestir geta vottað.
Eitt helsta vandamál borga um
allan heim hefur nú um skeið
verið ör vöxtur þeirra svæða sem
verða malbiki og steinsteypu að
bráð, og er víðasthvar unnið ötul-
lega að því að stöðva þá þróun og
skapa mannlegra umhverfi á þétt-
býlum stöðum. Þar skipta gras og
annar gróður ekki litlu máli, enda
eru grænu svæðin í borgunum
gjarna nefnd lungu þeirra. Frá
þessum svæðum fær borgin ekki
einungis súrefni og heilnæmara
andrúmsloft, heldur anda borgar-
búar léttar á þeim svæðum, slaka
á spennunni, sleikja sólskinið og
njóta náttúrunnar, þó í smáum
stíl sé.
Nú má til sanns vegar færa að
Reykjavík sé þannig í sveit sett,
svo nálægt lítt spilltri náttúru
nágrannasveitanna, að hún hafi
ekki sömu þörf fyrir grænu lung-
un og stórborgirnar. En þegar litið
er á gömlu Reykjavík, þ.e.a.s.
Bílbelti - Mannréttindi?
Sendiherrahjónin frá Kanada,
Carol og Arthur G. Campbell.
(Ljósin. Emilia.)
Sendi-
herra
Kanada
kveður
SENDIHERRA Kanada á Islandi.
Arthur Grant Campbell og kona
hans, Carol, hafa dvalist hér á
landi undanfarna daga til að
kveðja eftir 4 ára samskipti við
fslendinga.
Sendiherrahjónin eru búsett í
Osló, en þaðan halda Kanadamenn
uppi stjórnmálasambandi við ís-
land. Hér á landi hafa þeir aðalræö-
ismannsskrifstofu og gegnir Jón H.
Bergs störfum aðalræðismanns.
Arthur G. Campbell afhenti for-
seta Islands trúnaðarbréf sitt vorið
1977, skömmu áður en Pierre Trud-
eau forsætisráðherra Kanada kom
hingað í heimsókn til Geirs Hall-
grímssonar þáverandi forsætisráð-
herra. Nú, skömmu áður en Arthur
G. Campbell lætur af störfum, var
hann hér á landi í fylgd með
landstjóra Kanada.
Sendiherrann lætur nú af stdrfum
í utanríkisþjónustunni fyrir aldurs
sakir.
eftir Magnús
Thoroddsen
Herra ritstjóri!
Undanfarnar vikur hefir getið
að líta greinar um notkun bílbelta
í yðar ágæta blaði, Morgunblað-
inu. Tilefni þessara greina er
lagafrumvarp (væntanlega nú orð-
ið að lögum), þar sem ráðgert er
að skylda menn til að nota bílbelti.
Hefir menn mjög greint á um
réttmæti þessarar ráðstöfunar.
Sumir hafa talið að hún muni
draga úr slysahættu, en aðrir
haldið hinu gagnstæða fram. Hafa
hvorir tveggja flutt mál sitt af
þrótti og tilfinningahita, svo sem
oss Islendingum er lagið. En
notkun bílbelta hefir víðar verið
leidd í lög en á íslandi og orðin
deiluefni. Þannig hafa t.d. Belgar
gert mönnum skylt að spenna
beltin við akstur, að viðlagðri sekt
ef út af er brugðið.
Árið 1975 stöðvaði lögreglan þar
í landi ökumann nokkurn fyrir of
hraðan akstur, og fyrir að fara
yfir á rauðu ljósi. Kom þá í ljós að
hann hafði líka svikist um að
spenna beltið. Hann viðurkenndi
tvö fyrri brotin en harðneitaði a^
greiða sekt fyrir að hafa ekki
spennt beitið þar sem það væri
hans einkamál.
Málið fór allt til hæstaréttar
Belgíu (Cour de Cassation) sem
dæmdi hann til að greiða sekt
fyrir að hafa vanrækt að spenna
beltið. Ekki gafst maðurinn upp
við svo búið, því að þar á eftir
kærði hann mál sitt til Mannrétt-
indanefndar Evrópu í Strasbourg.
Rökstuddi hann kæru sínu með
því að það væri brot á 8. grein
Mannréttindasáttmála Evrópu,
sem m.a. kveður á um friðhelgi
einkalífs, að gera mönnum skyit
að nota bílbelti.
Mannréttindanefndin vísaði
kærunni frá, þar sem hér væri
ekki um að ræða málefni, sem félli
undir friðhelgi einkalífs. Frávís-
unarúrskurður nefndarinnar (no.
8707/79) var kveðinn upp hinn 13.
desember 1979 og er birtur í 18.
hefti „Decisions and Reports", bls.
225—8, I rökstuðningi Mannrétt-
indanefndarinnar segir svo (í þýð-
ingu undirritaðs):
„Ökumaður harðneit-
aði að greiða sekt
fyrir að hafa ekki
spennt bilbelti — og
kærði mál sitt til
Mannréttindanefndar
Evrópu.“
„Kærandi klagar yfir því, að
skylda sú sem hvílir á ökumanni
og farþega í framsæti bifreiða,
sem skrásettar hafa verið í fyrsta
sinn eftir 15. júní 1968, til að nota
bílbelti sé ólögmæt íhlutun stjórn-
valda í þann rétt kæranda að
einkalíf hans sé virt. Ber kærandi
fyrir sig 8. grein 1. mgr. Mannrétt-
indasáttmálans. Áttunda grein
Mannréttindasáttmálans hljóðar
svo:
1. Hver maður á rétt til frið-
helgi einkalífs síns, fjölskyldu,
heimilis og bréfaskrifta.
2. Stjórnvöld mega ekki raska
þessum réttindum nema sam-
kvæmt lögum og nauðsynlegt sé í
lýðfrjálsu þjóðfélagi vegna örygg-
is almennings eða rikis eða efna-
hags þjóðarinnar, til þess að
afstýra óspektum eða glæpum, eða
til verndar heilbrigði og siðgæði
eða réttindum og frelsi annarra
manna.
Mannréttindanefndin áréttar í
fyrsta lagi að orðalagið „virðing
fyrir einkalífi hans“ hafi aldrei
verið skýrt á tæmandi hátt af
stofnunum Mannréttindasáttmál-
ans. Mannréttindanefndin og
Mannréttindadómstóllinn hafa
t.d. talið að simtöl manna í millum
séu innifalin í þessu hugtaki
(dómur Mannréttindadómstólsins
í Klass-málinu frá 6. sept. 1978, 41.
töluliður), skráning og birting á
upplýsingum um ferðir tiltekins
einstaklings og aðrar athafnir
hans, (úrskurður no. 8170/78
“Decisions and Reports” 16. hefti,
bls. 145), tilfinningar sem menn
bera í brjósti til annarra, (skýrsla
Mannréttindanefndarinnar í
Brúggemann og Scheuten, 55.
töluliður) og löghald á einkaskjöl-
um (kæra no. 6794/74 birt í
“Decisions and Reports”, 3. hefti,
bls. 104).
Þessi dæmi tæma að sjálfsögðu
ekki svið „einkalífs". Þó að það sé
hins vegar rétt að mörg lög hafi
bein eða óbein áhrif á möguleika
einstaklinga til að þroska pers-
ónuleika sinn með athöfnum, sem
ekki eru háðir eftirliti yfirvalda,
þá verður samt sem áður ekki
talið að löggjöf sú, sem hér um
ræðir, þegar hún er skoðuð í heild,
brjóti gegn friðhelgi einkalífs í
skilningi 8. greinar Mannréttinda-
sáttmálans (sjá skýrslu Mann-
réttindanefndarinnar í Brúgge-
mann og Scheuten, 56. tölulið).
Það er skoðun nefndarinnar að
hið sama gildi á fjölmörgum
öðrum sviðum þar sem stjórnvöld
taka ákvörðun um að vernda
almenning gegn margvíslegum
hættum og þar af leiðandi verja
þjóðfélagið því tjóni, sem þær geta
haft í för með sér.
Hið sama á einnig við um margs
konar öryggisbúnað, sem skylt er
að nota í starfrækslu iðnfyrir-
tækja, um skyldu manna til að
nota undirgöng á brautarstöðvum
og um skyldu fótgangandi vegfar-
enda til að fara yfir götu á
gangbrautum og fjölmargar aðrar
ráðstafanir sem gerðar eru í
almanna þágu til verndar ein-
staklingum eða heildinni.
Skylda ökumanna og farþega í
vélknúnum ökutækjum til að nota
bílbelti, sem opinberar tölur
sanna að er árangursríkt öryggis-
tæki, er ráðstöfun af slíku tagi.
Það er skoðun Mannréttinda-
nefndarinnar að slíkar ráðstafan-
ir snerti á engan hátt „einkalíf"
manna hversu rúmt sem það
hugtak er túlkað.
Þess vegna fellur kæra þessi
utan ramma 8. greinar Mannrétt-
indasáttmálans og þar af leiðandi
ber að vísa henni frá, enda er hún
efnislega í ósamræmi (“as incom-
patible ratione materiae”) við
ákvæði Mannréttindasáttmálans í
skilningi 27. greinar, 2. mgr.
Því ákveður Mannréttinda-
nefndin að vísa þessari kæru frá.“
Svo mörg voru þau orð. Sagt er:
„Allt orkar tvímælis þá gjört er.“
Hinn 26. maí 1968 tókum vér
íslendingar upp hægri umferð.
Olli sú ráðstöfun talsverðum
ágreiningi á sínum tíma. Voru
ýmsir sem börðust gegn þessari
breytingu vegna þeirrar hættu
sem þeir töldu henni samfara. Nú
ætla ég að fáir dragi í efa
réttmæti þessarar breytingar.
Mér segir svo hugur um að þannig
muni einnig verða um þá ráðstöf-
un að lögleiða notkun bílbelta.
Strasbourg, 5. júlí,