Morgunblaðið - 12.11.1981, Blaðsíða 18

■■ i
18
*j_L_-------------
MORGUNBLjÍIITð! FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1981
Leitum leiða sem við
myndum sjálf una við
eftir Margréti S.
Einarsdóttur
Nú þegar „ári fatlaðra" er um það
bil að ljúka er taisvert farið að bera
á auknum umræðum um næsta ár
sem kallað verður „ár aldraðra“.
Umræður um málefni aldraðra eru
ekki nýjar af nálinni. í umræðum
og skrifum varðandi þetta mikils-
verða mál hafa á undanförnum ár-
um komið fram marjíar tillöjíur til
úrbóta, sumar (jóðar aðrar misvitr-
ar, eins oj; nengur og gerist. Orð eru
að vísu til alls fyrst en hafa lítið
gildi sé þeim ekki f.vl({t eftir með
raunhæfum aðderðum. I sannleika
sagt hefur lítið orðið úr fram-
kvæmdum núverandi meirihluta
bor(;arstjórnar til úrbóta fyrir aldr-
aða. Núverandi meirihluti borgar-
stjórnar hefur fyrst o({ fremst verið
að f.vl(ua eftir þeim framkvæmdum
sem þegar hafði verið ýtt úr vör af
sjálfstæðismönnum, meðan þeir
höfðu meirihluta í borgarstjórn
Reykjavíkur. Lö){ð hefur verið
áhersla á að Ijúka byggingu íbúða
fyrir aldraða, það er f.vrst og fremst
fyrir þá einstaklin(;a sem (;eta verið
nokkurn ve(;inn sjálfbjar(;a. Það
framtak er vissule(;a (;óðra (yalda
vert oj; hefur leyst ákveðinn vanda,
en eftir sitja þeir sem enn verr eru
á ve);i staddir. Það eru þeir ein-
staklin(;ar sem lokið hafa da);sverki
sínu en eru nú einhverra hluta
vegna ekki len);ur færir um að sjá
um sitt daglega líf.
Það er staðreynd að á öllum
sjúkrahúsum borgarinnar 0(; raun-
ar um allt land er stór hluti aldrað-
ra sem lagðir eru inn tTl meðferðar
sem ílengjast þar jafnvel svo árum
skiptir. Sumir þessara sjúklin(;a
eru þannig farnir að útilokað er að
útskrifa þá til dvalar í heimahúsum
og engin sjúkrastofnun er til sem
f;etur eða vill taka við þessum ein-
staklingum. Það „kerfi" sem hér
ríkir í sjúkrahúsmálum almennt
Kerir hreinle(;a ekki ráð fyrir þessu
fólki, það er utan við myndina. Bent
hefur verið á sem lausn fyrir þessa
einstaklinga að kaupa megi, eða
taka í notkun húsnæði sem þegar er
fyrir hendi og gera á því breyt-
in);ar, sem henta muni til vistunar
langlegusjúklinga og þá fyrst og
fremst öldrunarsjúklingum. Það er
gott og blessað svo langt sem það
nær. Að mínu mati er mjög mikið
vafamál hvort rétt er að stefna að
uppbyggingu sjúkrastofnana, sem
eingöngu er ætlað að hýsa langlegu-
sjúklinga. Slíkar deildir verða
þungar og erfiðar og því oft ekki
unnt að halda hæfu starfsfólki í
starfi til lengdar. En ef á annað
borð á að stefna að slíkum lang-
legudeildum tel ég að byggja eigi
þær vistunardeildir frá grunni, með
þarfir þessa fólks sérstaklega í
huga. Það hafa verið gerðar breyt-
ingar á húsnæði í þessum tilgangi
og tekist með nokkrum ágætum en
þó engan veginn svo unnt sé að
kalla það fullnægjandi. Það sem
ekki er fullnægjandi er að mínu
mati ekki nógu gott fyrir þá þegna
sem skilað hafa löngum starfsdegi í
þágu okkar þjóðfélags. Það er lítið
til að hæla sér af hversu dregist
hefur úr hömlu bygging þeirrar
deildar Borgarspítalans sem ætluð
er langlegusjúklingum og þá fyrst
og fremst öldrunarsjúklingum. Til-
koma þeirrar deildar mun þó engan
veginn leysa allan vanda sjúkra-
húsa og heimila. Það er þörf stór-
átaka í þessum málum svo viðun-
andi lausn verði í sjónmáli. En þar
með er ekki öll sagan sögð. Á öllum
sjúkrastofnunum borgarinnar er
aldrað fólk, sem hæglega gæti dval-
ið í heimahúsum eða þar til gerðum
stofnunum, þar sem fyrir hendi er
viss aðhlynning og eftirlit. Slíkar
stofnanir eru af skornum skammti
og fullnægja engan veginn þörfinni
og heimilin virðast þess ekki um-
komin að hafa þetta fólk. Og þá
vaknar sú spurning, hvað er orðið
af heimilinu, kjarnafjölskyldunni í
hinu frjálsa nútíma samfélagi?
Hvers vegna beinast allar lausnir í
átt til stofnana sem eiga að sjá
okkur fyrir öllu frá vöggu til graf-
ar? Hvað er orðið um gagnkvæma
framfærsluskyldu foreldra og
barna? Hvert stefnir það þjóðfélag
sem alfarið vill losa einstaklinginn
undan allri ábyrgð? Slíkt þjóðfélag
Margrét S. Kinarsdóttir
hlýtur smámsaman að glata ein-
staklingsfrelsinu, stefna alfarið í
átt til stofnanaþjóðfélagsins.
Áður fyrr var fjölskyldan lítið
einangrað samfélag, þar sem innan
veggja heimilisins fór fram samspil
ungra og aldinna, samvinna sem
tengdi saman kynslóðir og treysti
fjölskyldubönd. Samfara flótta úr
strjálbýli í þann ys og þys, sem
óneitanlega er samfara lífi í þétt-
býli nútímans, hafa fjölskyldu-
tengslin breyst, jafnvel rofnað. Það
er sjaldséð í dag að margir ættliðir
búi undir sama þaki. I staðinn fyrir
þá ágætu hefð að ein kynslóð miðli
annarri af reynslu sinni innan fjöl-
skyldunnar, er öll slík miðlun nú í
höndum hins opinbera.
Konur sjá sér nú ekki lengur
neinn hag í því að sinna húsmóð-
urstörfum eingöngu, en fara í æ
ríkari mæli út á vinnumarkaðinn í
launuð störf, þjóðfélagið sér um
uppeldi og umönnun barnanna. Afi
og amma sem ekki geta lengur með
góðu móti séð um sig sjálf eiga
einnig að fara inn á stofnun þar
sem samfélagið hefur fólk á launum
til að annast þau. Eru margir sem
spyrja afa og ömmu hvað þau vilja
helst sjálf? Það er einfaldlega ekki
frekar gert ráð fyrir þeim öldruðu
innan fjölskyldunnar, fremur en í
samfélaginu í heild. í þeirri miklu
baráttu, sem fram hefur farið fyrir
jafnrétti kynjanna, jöfnum rétti
foreldra, réttindum barna, hefur
orðið útundan réttur hins aldraða.
Réttur þess sem lokið hefur löngum
starfsdegi til þess að finna sig ekki
óvelkominn, óþarfann og utanveltu
í þjóðfélaginu. Það þarf að sporna
við þeirri þróun að yngra fólk
þrýsti því eldra inn á stofnanir. I
því skyni verður að efla til muna
heimahjúkrun og heimilishjálp.
Bæta verður kjör þeirra stétta sem
þau störf vinna en þessar stéttir
eru fyrst og fremst skipaðar kon-
um. Launamál þeirra eru dæmigerð -
um það hve kvennastörf eru lítils
metin og hve lítill skilningur er á
mikilvægi þessara starfa.
Það verður að viðurkennast,
hvort sem okkur líkar betur eða
verr, að ekki verður hjá því komist
að reisa stofnanir til vistunar fyrir
aldraða. Slíkar stofnanir á að
hanna af natni og með hliðsjón af
þörfum þeirra sem þar eiga að vera.
Það ætti að vera lítill vandi fyrir
lífeyrissjóði að leggja fram fé til
slíkra bygginga, með því móti geta
þeir sem greitt hafa áratugum sam-
an í lífeyrissjóðina notið þeirra,
einmitt þegar þörfin er mest.
Hins vegar ætti það að vera verð-
ugt verkefni okkar sem berum
ábyrgð á nútimanum að leita leiða
er miða að því að gera öldruðum
kleift að dvelja sem lengst í heima-
húsum, innan um sína nánustu.
Leita leiða sem við myndum sjálf
una við, í sömu sporum.
Stefna afturhaldsflokkanna er að halda
niðri lífskjörum til að auka eigin völd
- eftir Davíö Sch.
Thorsteinsson
Hér fer á eftir ræða sem Davíð
Sch. Thorsteinsson flutti á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins:
Fundarstjóri, formaður,
góóir sjálfstæðismenn
Þau drög að stjórnmálaál.vktun,
sem liggja fyrir þessum fundi, eru
ágæt svo langt sem þau ná og ég er
sammála bæði fyrsta og öðrum
hluta þeirra.
Þeir þankar um stefnu Sjálfstæð-
isflokksins, sem ég kem með hér á
eftir, eru þó það framúrsteínulegir,
að ég mun ekki gera það að tiilögu
minni að þeir verði teknir inn í
stefnu Sjálfstæðisflokkins nú, en
vænt þætti mér um, ef þið, sem
heyrið orð mín, vilduð hugleiða
þessar hugmyndir fram að næsta
landsfundi.
Öfund — þjóðarböl
Islendinga
Sá eilífi samanburður, sem tíðk-
ast hér á landi og sú úlfúð og öfund
sem af því sprettur, er einn helsti
þjóðarlöstur og þjóðarhöl okkar ís-
lendinga.
Á þetta ekki síst við um atvinriu-
vegi okkar. Ég er ekki í nokkrum
vafa um að eitt af því, sem bæði
skapar og viðheldur þessu ófremd-
arástandi, eru öll þessi fagráðuneyti
og allir þessir lagráðherrar, sem
rembast við að sýna dugnað sinn í
að pota áfram málum, góðum eða
slæmum, fyrir sinn atvinnuveg.
Vegna þessa er um endalaus
hrossakaup og baktjaldamakk að
ræða og sá talinn bestur ráðherra,
sem mestu kemur í gegn fyrir sinn
atvinnuveg, alveg án tillits til þjóð-
trhags.
Leggja niður
„fag“-ráðuneytin
Þetta verður að hætta. Ég álít að
■ina leiðin til að bæta úr þessu
tandi sé að:
■ leggja niður iðnaðarráðuneytið
embætti iðnaðarráðherra,
- leggja niður landbúnaðarráðu-
neytið og embætti landbúnaðarráð-
herra,
— leggja niður sjávarútvegsráðu-
neytið og embætti sjávarútvegs-
ráðherra,
— leggja niður samgönguráðu-
neytið og embætti samgönguráð-
herra og að leggja niður viðskipta-
ráðuneytið og embætti viðskipta-
ráðherra.
Þess í stað að stofna eitt atvinnu-
vegaráðuneyti og hafa skal einn at-
vinnuvegaráðherra.
Á þann hátt og þann hátt einan
ætti að vera von til þess að yfirsýn
fengist yfir alla atvinnuvegi lands-
manna, sem eru jú tengdir órjúf-
andi böndum og eiga að vinna sam-
an, því vegur og viðgangur hvers
þeirra er tengdur vegi og viðgangi
hinna.
Leysa atvinnuvegina
úr Læðingi
Þessu til viðbótar þurfum við líka
að ganga mun lengra í því að losa
atvinnuvegina undan krumlu emb-
ættis- og stjórnmálamanna, heldur
en gert er ráð fyrir í þessum drög-
um og heldur en gert var ráð fyrir í
þeirri stefnu í atvinnuvegamálum,
sem samþykkt var hér í gær.
Við þurfum ekki aðeins að leggja
niður verðlagsstofnun iðnaðar,
þjónustu og verslunar. Við þurfum
líka að Ieggja niður verðlagsráð
landbúnaðarins og verðlagsráð sjáv-
arútvegsins. Hugsið ykkur annað
eins öfugmæli — undirstöðuat-
vinnuvegurinn okkar, sjávarútveg-
urinn, sem selur nær alla fram-
leiðslu sína í harðri samkeppni er-
lendis, er ofurseldur einhverju ís-
lensku verðlagsráði, þar sem ríkis-
valdið hefur bæði tögl og hagldir
með því að egna saman fulltrúum
veiða og vinnslu, sem sagt deila og
drottna.
Sjávarútvegur með
betlistaf í hendi
Þessi fáránlega tilhögun gerir
það að verkum að fulltrúar sjávar-
útvegsins, sjávarútvegsins okkar,
sem hefur mesta framleiðslu á
starfsmann í heimi, neyðist til að
ganga á þriggja mánaða fresti, með
betlistaf í hendi, milli ráðuneyta og
stofnana til að biðja þá pótintáta,
sem þar sitja, um lausn sinna mála
og sama á við aðra atvinnuvegi. Hef
ég oft furðað mig á því langlund-
Davíð Sch. Thorsteinsson
argeði, sem við, sem störfum í þess-
um atvinnuvegum, höfum sýnt með
því að gangast sí og æ undir þetta
jarðarmen.
Verðlagsráð — gangráður
í eilífðarvél verðbólgu
Þessu verður að linna, meðal ann-
ars af þeirri ástæðu að þetta kerfi
verðlagsstofnunar og verðlagsráða
er einn helsti gangráður í þeirri
völundarsmíð, sem tryggir viðhald
og vöxt óðaverðbólgu og sem við Is-
lendingar höfum af mikilli snilld
dundað við að smíða undanfarin ár.
Ég hef oftast kallað kerfi okkar
eilífðarvél verðbólgunnar, því enga
smíð þekki ég, sem kemst nær því
að vera eilífðarvél, og það getið þið
verið viss um að sú eilífðarvél verð-
ur ekki stöðvuð með neinum sjón-
hverfingum, eins og nú eru ástund-
aðar af ríkisstjórninni.
Og nú langar mig til að gera ör-
fáar athugasemdir við ræður þeirra
Gunnars Thoroddsen og Pálma
Jónssonar frá því í fyrradag.
Kæða Gunnars
Gunnar sagði að misgengi er-
lendra gjaldmiðla á þessu ári og
þeir erfiðleikar, sem þetta misgengi
hefði valdið sumum greinum at-
vinnulífsins, væri „ríkisstjórninni
gjörsamlega óviðkomandi".
Ég er ekki sammála þessari skoð-
un Gunnars.
Kosning Reagans og sú hækkun
dollarans, sem fylgdi í kjölfarið, er
einmitt uppistaðan í þeim blekk-
ingarvef, sem ríkisstjórnin hefur
ofið allt þetta ár og nefnt „hjöðnun
verðbólgu".
Þessi hækkun dollarans var eitt
mesta happ, sem okkur gat hlotn-
ast, en í stað þess að nota þetta
happ — þennan happdrættisvinn-
ing — til að styrkja íslenskt
atvinnulíf, hefur stefna ríkisstjórn-
arinnar gert það að verkum, að allir
þeir atvinnuvegir þjóðarinnar, sem
keppa við erlenda keppinauta hér-
lendis eða erlendis, eru nú reknir
með botnlausu tapi, og ganga ýmist
á eignir sínar, eða safna skuldum.
Orsök þessa er ekki misgengi er-
lendra gjaldmiðla, heldur stefna ís-
lensku ríkisstjórnarinnar.
Kæða Pálma
Pálmi Jónsson talaði um að eig-
infjárstaða íslenskra fyrirtækja
væri ekki nógu góð og að því væri
um að kenna að menn hefðu ætlað
sér um of í verðbólgufjárfestingu.
Ég er honum sammála um að eig-
infjárstaða allt of margra íslenskra
fyrirtækja er of veik, en skyldi
ástæðunnar ekki fyrst og fremst
vera að leita hjá óvinveittu ríkis-
valdi, sem sér til þess að íslensk
fyrirtæki fá ekki aö njóta eðlilegra
starfsskilyrða?
Ég álít að eiginfjárstaðan sé
svona slæm vegna þess að íslensk
fyrirtæki hagnast ekki nóg.
Hagnaður fyrirtækja er grund-
völlur allra framfara í landinu og
— engin von er til þess að lífskjör
batni hér á landi,
— engin von til þess að hægt sé að
bæta enn félagslega þjónustu,
— engin von til þess að atgerfisfólk
hætti að flytja burt af landinu,
— engin von til þess að þeir tugir
þúsunda ungmenna, sem koma á
vinnumarkaðinn á næstu árum, fái
atvinnu við sitt hæfi hérlendis, —
nema að atvinnuvegirnir séu reknir
með hagnaði og það miklum hagn-
aði.
Vill ríkisstjórnin
atvinnuvegum illt?
Þú spurðir, Pálmi, hvort einhver
tryði því að ríkisstjórnin vildi at-
vinnufyrirtækjum illt.
Já, ég trúi því.
Ég trúi því að kommúnistar vilji
íslenskum atvinnurekstri allt illt,
því ég álít að þeir vilji leggja allt
heilbrigt atvinnulíf í rúst, til þess
að geta reist Sovét-ísland —
draumalandið — á rjúkandi rústum
íslensks atvinnulífs.
Og þó að Framsóknarflokkurinn
— ég held nú raunar að sú nafngift
sé mesta öfugmæli i allri íslands-
sögunni — vilji að vísu ekki koma
hér á Sovét-lslandi, þá er eitt þó víst
að þeir vilja koma hér á SÍS-Islandi,
og því miður hafið þið nokkrir
flokksbræður mínir tekið að ykkur
það hlutverk að hjálpa þessum aft-
urhaldsflokkum við þessa þokkalegu
iðju þeirra.
Arturhaldsflokkarnir
og stefna þeirra
Ég álít að stefna og allt starf
beggja þessara afturhaldsflokka
byggist á því að neyta allra bragða
til að halda niðri lífskjörum á ís-
landi, til að auka og viðhalda eigin
völdum.
Þess vegna er það höfuðnauðsyn
og algjör forsenda þess að ganga til
samstarfs við þá, að Sjálfstæðis-
flokkurinn standi allur, heill og
óskiptur, að slíku samstarfi og geti
þannig veitt þessum flokkum það
aðhald, sem nauðsynlegt er.
Fer stjórnin frá í vor?
Nú er það trú mín að þessari
herleiðingu ykkar vina minna, sem
eruð stjórnarsinnar, fari senn að
ljúka, því svo segir mér hugur um
að kommarnir séu farnir að ókyrr-
ast i stólunum, þykjast ef til vill
vera búnir að gera allan þann
skaða, sem þeir geta gert í bili, og
ég reikna frekar með því að þeir
segi af ykkur ráðherradómi nú með
vorinu.
Við stjórnarandstæðingar höfum
te.vgt okkur eins langt og okkur hef-
ur verið unnt til að ná sáttum við
ykkur hér á þessum landsfundi.
I morgun var spurt — „Hvað ætl-
ið þið að gera í staðinn?"
Ég vil ítreka þessa spurningu og
bið ykkur nú að verða fyrri til en
kommarnir.
Gefið kommunum langt frí
Ég bið ykkur um að drepa ykkur
úr þeim Dróma, sem þið eruð njörv-
aðir í, og gefa þeim Svavari, Hjör-
leifi og Ragnari frí, — helst langt
frí, frá ráðherradómi, enda þótt
þeir séu sagðir vera drengir góðir.
Heill þjóðarinnar krefst þess, að
þið segið af ykkur — komið svo til
okkar aftur — við þurfum á ykkur
að halda og þið á okkur.