Morgunblaðið - 21.01.1982, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAÖUR21, JANÚAR 1982
bjargaði áhöfn Veigu úr gúmmí-
bátnum, en þá höfðu skipverjarnir
6 verið í honum um það bil 40 mín-
útur.
Skömmu síðar kom varðskipið
Ægir á slysstaðinn. Hann fann
björgunarbátinn og tók hann um
borð. Ægismenn skiluðu bátnum
til Eyja, svo að hann fékk ég aftur
enda var hann ótryggður og þess
vegna mín eign.
Þegar bátnum var bjargað um
borð í Ægi, hafði komið á hann
gat undan haka.“
„Hvað varð svo af þessum
merka gúmmíbáti?"
„Ég lét gera við hann. Kom þá í
ljós, að gúmmíið í veggjum hans
var tvöfalt. Þannig reyndist hann
traustari, en við höfðum gert ráð
fyrir. Síðan seldi ég bátinn til
Eyrarbakka eða Stokkseyrar fyrir
sama verð og ég hafði keypt hann.
Æg festi þá kaup á „yfirbyggðum"
gúmmíbáti, en þá voru þeir farnir
að ryðja sér til rúms, bátar með
„tjaldi", eftir happasæla reynslu
og ómetanlegt gagn þessara fyrstu
gúmmíbjörgunarbáta."
Aralöng barátta
við kerfið
Fjórir fyrstu yfirbyggðu
gúmmíbátarnir fóru um borð í
Erling hjá Sighvati í Ási, Lunda
hjá Þorgeir á Sælundi, Kap hjá
Guðjóni Valdasyni og Lagarfoss,
sem Martin Tómasson átti, en ör
þróun átti sér skjótt stað hjá
Eyjaflotanum í þessum efnum því
menn sáu strax hvað var í húfi
þótt yfirvöld í siglingamálum
væru dragbítur í málinu.
Þegar Veiga fórst 1952 var leyfi
Skipaskoðunar úr gildi og það var
ekki fyrr en árið 1953 sem Skipa-
skoðun ríkisins gaf út heimild til
þess að nota gúmmíbáta í bátum
allt að 200 brl. og það var ekki fyrr
en árið 1957 sem gúmmíbátar voru
skyldaðir og þegar gúmmíbáta-
skoðun hófst þá höfðu gúmmí-
björgunarbátar verið í mörg ár í
Eyjaflotanum án þess að vera
skoðaðir af yfirvöldum og hvað er
þetta annað en að vera dragbítur á
framfarir í öryggismálum sjó-
manna, enda voru um árabil nær
engir gúmmíbátar utan Eyjaflot-
ans. Hjálmar R. Bárðarson tók
strax undir með baráttumönnum
fyrir gúmmíbátunum þegar hann
tók við embætti 1954, en þó dróst
allt of lengi að málið kæmist í
höfn. Vissulega hefur Hjálmar
verið jákvæður í ótal atriðum og
þáttum íslenskra siglingamála og
komið mörgu góðu til leiðar, enda
maðurinn fær á sínu sviði, en
hann er ekki hafinn yfir gagnrýni
frekar en hver annar og seina-
gangur hefur lengi loðað við stofn-
un hans.
Árið 1953, 23. febrúar, fórst
Guðrún VE í aftaka veðri. Fjórir
menn, Jón Björnsson, Sveinbjörn
Hjálmarsson, Hafsteinn Júlíusson
og Reynir Böðvarsson, björguðust
við illan leik í gúmmíbát, 6 félagar
þeirra fórust. í apríl 1954 fórst
Glaður VE, 8 manna áhöfn bjarg-
aðist í gúmmíbát og af fjórða
bátnum með gúmmíbát sem fórst
úr Eyjaflotanum, Halkion, björg-
uðust einnig allir mennirnir og
enginn efaðist lengur, en samt
komu reglurnar ekki fyrr en 1957.
Þá má geta þess að það var bresk-
ur togari sem bjargaði mönnunum
af Gláð 1954 og þegar sá togari
kom til Bretlands kynntu sjó-
mennirnir þetta nýja öryggistæki
í hafnarbæjunum og það var upp-
hafið að gúmmíbátavæðingunni í
breska togaraflotanum. Þeir
kveiktu strax á perunni og enginn
togari sem kom til hafnar fór út
án þess að vera kominn með
gúmmíbjörgunarbát.
Rökum lotið,
en þó ...
Það stóð í miklu stappi þessi ár
að berjast fyrir rétti gúmmíbjörg-
unarbátanna, en Ólafur T. Sveins-
son, skipaskoðunarstjóri, laut rök-
um þegar fyrsti báturinn var við-
urkenndur, og hann á heiður skilið
fyrir það þótt það tæki síðan mörg
ár að koma málinu í heila höfn og
fyrstu yfirbyggðu bátarnir sem
fyrr getur voru settir í skipin án
samþykkis yfirvalda. Fyrstu árin
var það skilyrði á stærri fiskibát-
unum þá að hafa tunnufleka um
borð en það var í raun látið óátalið
að hafa gúmmíbáta, einnig ef
menn vildu.
Á þessum árum og jafnvel eftir
að reglugerðin kom gerðu Eyja-
menn ýmsar breytingar varðandi
gúmmíbjörgunarbátana án sam-
ráðs við Siglingamálastofnun, því
þar voru allar nýjungar teknar
svo óstinnt upp að illska fylgdi
nær undantekningarlaust í kjöl-
farið og það hefur því miður of oft
fylgt þessari stofnun og það sem
er gert í illu er ekki af hinu góða.
Eyjamenn settu t.d. upp á ein-
dæmi vatn í bátana og var það
geymt í hitabrúsum með Hoff-
mannsdropum í til þess að verjast
frosti, þá settu þeir vatnsþétt
vasaljós og Einar J. Gíslason, þá-
verandi skoðunarmaður gúmmí-
báta, styrkti línuna milli báts og
björgunarbáts, því dæmi voru til
um að gúmmíbátar hyrfu út í veð-
ur og vind án þess að menn kæm-
ust um borð áður en of veik lína
gaf sig. Hjálmar getur þess í grein
sinni að Siglingamálastofnun hafi
tekið þetta upp en getur þess ekki
að til stóð að víkja Einari
skoðunarmanni í Eyjum frá vegna
þess að hann hafði sett sverarr
línu án samþykkis stjórnvalda,
hann hafði metið meira reynslu
sjómanna en þeirra sem skipu-
leggja á skrifstofum án nauðsyn-
legra tengsla við raunveruleikann.
Það efast enginn um að hjá
Siglingamálastofnun starfi hæfir
menn og auðvitað hefur Siglinga-
málastofnun skilað ýmsum merk-
um verkefnum, það er það já-
kvæða, en það neikvæða er vanda-
málið, dráttur á framkvæmd
mála, sambandsleysi við hliðstæða
aðila og þótti í garð þeirra leik-
manna sem af einlægni vilja
leggja þessum málum lið.
Það er lítið flot í útúrsnúningi
siglingamálastjóra þar sem hann
segir að ég geri mér ekki grein
fyrir því hver setji lög og reglur.
Það vita allir að siglingamála-
stjóri er lykillinn að því að lög og
reglur sóu sett í öryggismálum
sjómanna þótt Alþingi sé að
sjálfsögðu æðra. Siglingamála-
stofnun , smíðar reglurnar og
vinnuhraði þar ræður úrslitum
um framkvæmd.
Silaháttur
Saga gúmmíbjörgunarbátanna í
íslenskum skipum er gott dæmi,
en því miður neikvætt allt of lengi.
Annað dæmi um silahátt í þessum
efnum er einmitt annað öryggis-
tæki sem Sigmund hannaði, ör-
yggisloki á netaspil, eftir að Einar
Ólafsson og Ágúst Guðmundsson,
útvegsbændur og sjómenn á Kap
II VE, höfðu beðið Sigmund að
leysa vandamálið, en um borð í
skipi þeirra hafði orðið spilslys.
Árið 1972 var öryggislokinn kom-
inn á spilið, en það kostaði sjö ára
baráttu að koma málinu í gegn,
það var ekki fyrr en á árinu 1978
sem afdráttarlausar reglur voru
settar og árið 1980 var öryggislok-
inn kominn í öll íslensk fiskiskip
yfir 15 tonn að stærð. Hvers vegna
minni bátum er hins vegar sleppt
er óskiljanlegt og það er ekki langt
síðan maður sem reri einn á litlum
báti lét lífið í spilinu. Á tímabilinu
frá 1971—1976 urðu 92 slys í spil-
um, nær öll i netaspilum, eða um
15 slys á ári. Hvað heitir svona
afgreiðsla?
Sjóslysanefnd
tók upp hanskann
Það var loks Sjóslysanefnd sem
skrifaði samgönguráðherra 30.
nóv. 1976 og bað um að öryggislok-
inn yrði skyldaður í alla báta, en
málið liggur i nær 19 mánuði þar
til reglugerðin er gefin út 16. júní
1978 og átti þá að taka gildi þegar
í stað. Hvar skyldi málið hafa
strandað?
Það er einnig forvitnilegt að það
skuli vera Sjóslysanefnd sem hef-
ur frumkvæðið að því að kynna
Sigmundsgálgann, Sigmundspall-
inn og fleiri möguleika sem Sig-
mund hefur hannað, en á sama
tíma þegar siglingamálastjóri
þegir þunnu hljóði á opinberum
vettvangi, en birtir umrædda
skýrslu í sérritinu Siglingamál og
síðan virðist þróunin ætla að
verða eins og með afgreiðslu
gúmmíbátanna í upphafi, og ör-
yggislokans, þótt Sigmund hafi nú
leyst aðal vandamálið við notkun
gúmmíbjörgunarbátanna, sjósetn-
inguna, án þess að miklu þurfi að
kosta til í auknum búnaði, því
uppfynding Sigmunds bætir fyrst
og fremst upp þann búnað sem er
fyrir hendi um borð í bátaflotan-
um, afsker ekkert. Þótt siglinga-
málastjóri hafi í skýrslu sinni við-
urkennt búnað Sigmunds þá hefur
hann ekkert gert til þess að kynna
málið út á við og ef hann vill af
alvöru sinna öryggi sjómanna
hlýtur hann að hafa áhuga á að
kynna búnaðinn sjómönnum í öll-
um sjávarplássum landsins, þess
er alls staðar þörf, nema í Eyjum,
því þar er búið að afgreiða málið.
Siglingamálastjóri hlýtur að sjá
að vinnubrögðin sem sagan ber
vott um, duga ekki. Það liðu 12 ár
frá því að hugmyndin um gúmmí-
bátana var fyrst reifuð og þar til
reglur voru settar, það tók 8 ár að
afgreiða öryggislokann svo dæmi
séu nefnd og það má ekki taka
annan eins tíma að afgreiða búnað
Sigmunds við sjósetningu björg-
unarbáta. Þess má geta að það var
fyrst veturinn 1971 að fram kom
hugmynd um skotpall fyrir björg-
unarbáta eftir Þráinsslysið. Það
var Sigurður Óskarsson í Vest-
mannaeyjum sem kom fram með
þá hugmynd og síðan áréttaði Sig-
mar Þ. Sveinbjörnsson, stýri-
maður í Eyjum, hugmyndina eftir
Verslysið 1979 og þá tók Sigmund
verkið að sér og afgreiddi það á
árinu 1980. Þess §kal einnig getið,
að það var Sjóslysanefnd sem
kostaði smíði fyrstu 5 Sigmunds-
gálganna og hliðarbúnaðs, Sjó-
slysanefnd sem ég sagði í fyrri
grein minni að siglingamálastjóri
liti á sem slys og ekki sá hann
ástæðu til að andmæla því í grein
sinni. Það er einnig sorgleg stað-
reynd að Siglingamálastofnun
skuli hundsa samstarf við Sjó-
slysanefnd, og að stofnunin skuli
ekki eiga samvinnu við Fiskifélag
íslands né Slysavarnafélag Is-
lands nema í algjöru lágmarki.
Frægt er þegar siglingamálastjóri
afgreiddi tilraunir reknefndarinn-
ar sem Alþingi lét skipa, sem
marklaust bull, en hóf síðan sjálf-
ur tilraunir á sama hátt og búið
var að vinna, m.a. með einum full-
trúa Siglingamálastofnunar.
0
Utúrsnúningar
og málþóf
Það undirstrikar þó bezt drag-
bítshátt siglingamálastjóra varð-
andi Sigmundsgálgann að hann
segir í grein sinni að hann hafi
skrifað samgönguráðherra bréf í
ágúst 1981 og segir að þar hafi
hann farið þess á leit við Stein-
grím Hermannsson að hann leit-
aði umsagnar samtaka sjómanna
og útgerðarmanna áður en búnað-
urinn hefur verið settur í fleiri
stærðir og gerðir fiskiskipa. Hann
lýsir því þar með yfir á því stigi
málsins að hann vilji stöðva fram-
kvæmdina, stöðva málið og vísar
því jafnframt til umræddra sam-
taka að þau geri grein fyrir því
hvernig búnaðurinn á að vera, en
hvaða vitglóra er í því að annar
aðili en Siglingamálastofnun vinni
slíkt verk, þ.e. ef maður á að
reikna með því að þar sé um
alvörustofnun að ræða.
Að mörgu skal hyggja
Gagnrýni á Siglingamálastofn-
un á að vera eðlileg og sjálfs-
gagnrýni innan þeirrar stofnunar
er enn eðlilegri, en slíkt mun ekki
leyft þar, því miður. Það er ýmis-
legt sem væri fróðlegt að fá svör
við en má bíða þar til lokið hefur
verið við að koma Sigmundsbún-
aðinum á íslenzka flotann.
Skyldi vera mikið um það að
kaupendur skipa velji sér skoðun-
armenn?
Skyldi það vera víða að menn
sem hafa hagsmuna að gæta séu
skoðunarmenn fyrir Siglinga-
málastofnun. Nærtæk eru dæmi
við Faxaflóa.
Iðulega eru skoðunarskýrslur
skrifaðar upp án þess að skoðun
fari fram og mætti nefna þar
dæmi um bæði stór og smá skip.
Er engin dagleg stjórn á skoðun
skipa hjá Siglingamálastofnun?
Úndanþágur eru gefnar út ár
eftir ár án þess að eftir því sé
gengið að úr sé bætt.
Af hverju er engin olíustöð búin
settum varnarbúnaði þrátt fyrir
20 ára mengunarforystu siglinga-
málastjóra? Slíkt er samkvæmt
alþjóðalögum og þótt stundum sé
eðlilegt að hliðrað sé til um
ákveðna þætti í búnaði skipa
vegna fjárskorts útgerðar, þá ættu
að vera til einhverjir aurar hjá
olíufélögunum til að gera það sem
þeim ber.
Hvar fá þeir menn starfsþjálfun
sem siglingamálastjóri kallar sér-
fræðinga Siglingamálastofnunar.
Fyrir nokkrum árum tók skipa-
skoðunarmaður haffærisskírteini
af nýbyggðum bát í Reykjavík, en
annar skipaskoðunarmaður lét at-
hugasemdalaust vélrita annað og
fá umráðamanni bátsins, en hann
stundaði aukavinnu hjá þeim sem
byggði bátinn.
Hversu margir starfsmenn Sigl-
ingamálastofnunar vinna hjá
þeim aðilum sem síðan á að hafa
eftirlit með?
Er það eðlilegt að starfsmenn
Siglingamálastofnunar séu að
teikna fyrir viðskiptavini og fá
síðan samstarfsmenn sina til þess
að skrifa undir teikningar til sam-
þykktar?
Þannig má velta mörgu fyrir sér
og það er til dæmis undarlegt að
fiskimálastjóri skuli ekkert hafa
þakkað siglingamálastjóra í sam-
bandi við útgáfu Sjómannaalman-
aks Fiskifélagsins, sem er í öllum
bátum landsins, en hins vegar gef-
ur Siglingamálastofnunin út
Skipaskrá sem sést óvíða þótt
vönduð sé og aðgengileg.
Ráðlegast að þegja?
Það skyldi þó ekki vera að á
Siglingamálastofnun væru of
margir sem leggja of lítið til mál-
anna vegna þess að það þykir ráð-
legast að þegja um svo margt sem
betur mætti fara.
„Eða einhver annar?“
Hjálmar segist efast um að til-
gangurinn með grein minni hafi
verið að stuðla að auknu öryggi
sjómanna, en hann ætti ekki að
undra að menn skuli hafa áhuga á
skjótum framgangi mála þegar
um er að ræða stórkostlegar fram-
farir í öryggismálum sem varða líf
sjómanna.
Hjálmari var fagnað á fundi
með sjómönnum í Eyjum í byrjun
janúar, hann gat ekki dregið leng-
ur vegna gagnrýnisradda frammá-
manna sjómanna í Eyjum að
koma og kynna sér málin. Þegar
honum voru kynntar staðreyndir
málsins sá hann það svart á hvítu
hve merk uppfynding er hér til
umræðu. Á fundinum með sjó-
mönnum var hann spurður um það
hvernig Siglingamálastofnun ætl-
aði að koma Sigmundsbúnaðinum
í reglur og hvað það tæki langan
tíma, hálft ár, eitt ár, tvö eða þrjú.
Hann kvað ógerlegt að segja nokk-
uð um það og það svar gaf ekki
góða von. Það segir ef til vill sína
sögu að á umræddum fundi var
siglingamálastjóri spurður hver
hefði skrifað greinargerðina um
Sigmundsbúnaðinn í Siglingamál,
en þar gætti ónákvæmni. Þá svar-
aði Hjálmar: „Ég gerði það, eða
varst það þú Páll? (Sneri máli
sínu til Páls Guðmundssonar
skipaskoðunarmanns.) Eða gerð-
um við það báðir, eða einhver ann-
ar á stofnuninni?" „Ég gerði það,“
svaraði Páll, „en þú leist víst yfir
það.“
Sigmundsbúnadinn í
flotann, möglunarlaust
Markmiðið er ekki að standa í
ritdeilum við siglingamálastjóra,
en hafa skal það sem sannara
reynist. Markmiðið er að öryggi
sjómanna sé sem mest og þar
veldur búnaður Sigmunds
straumhvörfum varðandi gúmmí-
björgunarbáta. Siglingamálastjóri
á næsta leik. Hann er yfirburða-
maður á sinn hátt og kunnur fyrir
að sýna jákvæð tilþrif þar sem
hann vill það við hafa. Allt í kring
um hann eru menn sem vilja ljá
honum liðsinni. Það er ef til vill
meira en sagt verður um fjárveit-
ingavaldið, en þeir sem í áratugi
hafa barist fyrir öryggismálum
sjómanna og sannað að hug-
myndir til bóta standast, þola ekki
að sá aðilinn, sem á að koma mál-
um fram, skuli vera dragbítur
þegar um mannslíf er að ræða.
Það er siglingamálastjóra að
lægja öldurnar sem hafa risið í
öryggismálum sjómanna að und-
anförnu, eins og Sigurgeir Ólafs-
son skipstjóri hefur sagt í blaða-
grein, en fyrst verða verkin að
tala, skjótt og ákveðið, áður en
hægt er að semja frið. Sjónarmið
um vinnuhraða geta verið mis-
munandi, en það er ekkert sem
mælir gegn því að siglingamála-
stjóri sigli þessu máli í heila höfn
á þessu ári, að reglur verði settar
og framkvæmdin drifin áfram,
fortíðin er að baki, framtíðin
skiptir mestu. Megi allar góðar
vættir fylgja siglingamálastjóra í
því verki.
Það eru ófá slysin sem hafa orðið í spilum fiskibátanna.