Morgunblaðið - 21.04.1982, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1982
Hvers vegna sýna Sunnlend-
ingar þennan áhuga og ákafa
- svo eftirsótt, að henni á nú að
ráðstafa til bjargar öðrum fall-
völtum fyrirtækjum.
Erlendar
bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Miss
America
eftir Gorm
Rasmussen
Stundum berast manni skrítnar
bækur í hendur, svo eru þær lesn-
ar og að svo búnu veit maður ekki
meira í hausinn á sér, af hverju
var verið að skrifa þessa bók, hvað
vakti fyrir höfundi og hvað vill
hann sagt hafa? Þetta á til dæmis
við um smábók Miss America eftir
Gorm Rasmussen, gefin út hjá
Modtryk. í fréttatilkynningu,
langri og skilmerkilegri segir að
þetta sé fyrsta bók höfundar og
þar segir líka að „það sé óskaplega
sjaldgæft að höfundur sýni jafn
stílrænt hugrekki og fagurfræði-
Iegt öryggi í byrjunarverki". Auð-
vitað verður maður forvitinn að
lesa bók, sem kynnt ermeð slíkum
orðum, þótt gjálfurslega hljómi.
Gorm Rasmussen mun vera
danskur höfundur en bók hans
gerist i Bandaríkjunum. í bókinni
er stillt upp tveimur gömlum kon-
Lýsa fylgi við
Blindrabókasafn
Á almennum félagsfundi í
Blindrafélaginu nýlega var eftirfar-
andi tillaga samþykkt samhljóða og
er henni hér með komið á framfæri:
„Almennur félagsfundur hald-
inn í Blindrafélaginu, samtökum
blindra og sjónskertra á íslandi,
miðvikudaginn 10. mars 1982, lýsir
eindregnu fylgi við frumvarp um
Blindrabókasafn Islands sem nú
liggur fyrir alþingi og skorar á
hæstvirta þingmenn að hraða
framgangi þessa máls.“
tuss A
um Miss America og Miss Trude-
au. Miss America er áttræð og
geðveik, hin er hjúkrunarkona
hennar og þær búa saman i lítilli
íbúð einhvers staðar í New York.
Líf þeirra er heldur snautlegt á
ytra borði, en hugmynda- og
draumaheimur þeirra því frjórri:
eiginlega lifir og hrærist Miss
America í því að gæla við þetta
eina ævintýri í lífi sinu, á unga
aldri gerði svertingi hana ófríska
og þegar það rennur upp fyrir
bræðrum hennar eru höfð snör
handtök og meintur skaðvaldur
tekinn af lífi án dóms og laga. Lík-
lega hefur þó hinn „seki“ komist
undan og rifjar upp hreystiverk
sín gamall og útbrunninn
drykkjumaður. Eða kannski það
gerist sömuleiðis í hugarheimi
Miss Americu. Það er ekki gott að
segja. Miss Trudeau hefur þá hug-
sjón í lífinu að hlú að hinni sjúku
og þegar til þeirra tíðinda dregur,
að sennilega á að setja hana á
hæli verður það Miss Trudeau
óbærileg tilhugsun og hún fyrir-
kemur sjúklingi sínum til að forða
honum frá þeim örlögum sem ella
bíða hans.
í áðurnefndri fréttatilkynningu
segir að „smám saman skynji les-
andi útlínur sögunnar. Og sam-
tímis því verði sagan að mynd af
sögu Bandaríkjanna ...“
Bókin hefur þann kost að hún er
stutt, 96 síður. Fréttatilkynningin
sem enn skal vitnað til ef fagur-
lega skrifuð og sannfærandi. Að
öðru leyti fann ég ekki tengsl
hennar við bókina og sagan sjálf
bæði óskipuleg og upphafin í
„stílrænu hugrekki sínu“.
Eftir Hjört
Þórarinsson
Mörg orð falla þessa dagana um
atvinnuuppbyggingu og iðnþróun-
aráform Sunnlendinga.
Á Suðurlandi hefur staðið yfir
undirbúningur og könnun um syk-
urverksmiðju og ylræktarver í
Hveragerði, hafnargerð við Dyr-
hólaey, vegna Kötluvikurs, stein-
ullarverksmiðju í Þorlákshöfn,
auk útflutnings á Hekluvikri.
Þessi verkefni okkar eru á gjör-
ólíku vinnslustigi. Undirbúningur
þeirra tekur ár og áratugi. Þau eru
á engan hátt safn verkefna augna-
bliksins. Þarna eru langtímaverk-
efni.
Ekkert þessara verkefna verður
sett til hliðar. Samanburður á
milli þeirra kemur ekki til greina.
Tímaskekkjan á þeim er þannig að
hér gildir ekki „annað hvort eða
reglan“.
Eg er ekki sammála því sjón-
armiði, sem blaðamaður DV hefur
eftir Ófeigi Hjaltested sl. miðviku-
dag, að sykurverksmiðja og yl-
ræktarver séu vonlaus fyrirtæki
um aldur og ævi. Heimsmarkaður
og hagsmunir kaupenda eru
sveiflukenndir samfara orkuverði.
Það er ekki ofsögum sagt að nú
sé hiti í mönnum sunnanlands.
Vafalaust falla ógætileg orð en þá
hjálpast margt að.
• Hið þrauthugsaða og vel undir-
búna verkefni Sunnlendinga,
steinullarverksmiðjan, er orðin
GRÆNLENSKA STÚLKAN MÍN
Ljóðabók eftir Ásgeir Þórhallsson.
Frjálst orð gefur úr 1982.
„Þú grænlenska stúlka/ hífðir
mig/ upp úr gryfju vonleysis og/
einmanaleik./ Þín vegna er ég til.“
Þannig yrkir Ásgeir Þórhallsson
um grænlensku stúlkuna sína sem
hann fann eftir ástarævintýri með
svikulli íslenskri stúlku. Sú ís-
lenska fer til Kaupmannahafnar
og finnur þar annan vin, vonsvikið
skáldið leitar á náðir Bakkusar
uns grænlenska stúlkan gefur lífi
hans tilgang.
Ástarsorg og ástarsælu er lýst í
þessum Ijóðum, ýmist eru ljóðin
• Annað verkefni, sem Sunnlend-
ingar, sér í lagi Hvergerðingar
hafa unnið að, er sykurverk-
smiðja. Nú á að setja hana sem
skiptimynt á móti steinullar-
verksmiðju og reyna að sundra
samstöðu Sunnlendinga.
• Þriðja verkefnið, sem veifað er
með, ylræktarverið, tengist
sykurverksmiðjunni vegna hag-
kvæmrar nýtingar afgangs-
orku.
• Fjórða verkefnið, stálbræðslan,
bættist svo í hópinn. Sýnir það
aukna kaldhæðni að veifa því á
sama tíma og jarðvegsundir-
búningur er hafinn við það í
Straumsvík.
• Þá er það skemmtileg tilviljun,
sem greint er frá í Tímanum 1.
apríl. Nú er verið að kanna að-
stæður á Suðurlandi fyrir álver.
Þessi uppsetning mála undir-
strikar hvílíkt öryggisleysi Sunn-
lendingar eiga við að búa, af hálfu
stjórnvalda.
Verkefni þau, sem hér um ræðir
og Sunnlendingar hafa unnið að,
hafa misjafnt félagslegt gildi í
hugum okkar. Unnið hefur verið
að þeim á ólíkan hátt. Hagkvæmni
þeirra er bundin sitt hverjum for-
sendum.
Undirbúningur sykurverksmiðj-
unnar og að hluta til ylræktar-
versins hefur verið unninn í lokuð-
um hópi. Enda nógu bitur reynsla
af öðru verklagi.
þunglyndisleg eða full gáska, sum
hrá og illa ort, önnur bera þroska
vitni og eru hnitmiðaðri að bygg-
ingu. Hreinskilni er kostur þeirra,
vilji til að koma til dyranna eins
og skáldið er klætt, hafna tilgerð.
Ásgeir Þórhallsson á langt í
land til að geta talist efnilegt
skáld, en hver veit nema honum
eigi eftir að takast að rækta
ljóðmál sitt. Ég las Grænlensku
stúlkuna mína fyrst og fremst sem
lífsreynslubók og sem slík er hún
Dyrhóleyjarhöfn er gamall
draumur, rnikið stórvirki, og lang-
tíma verkefni.
Öll þessi verkefni eru fyrirliggj-
andi og njóta stuðnings Sunnlend-
inga til frekari rannsókna.
Félagslegar vonir eru lang mest
bundnar við steinullarverksmiðj-
una. Steinullarverksmiðjan var
sett sem móðurhlutverk, lífæð
Iðnþróunarsjóðs Suðurlands til
frekari iðnaðar og iðnþróunar auk
áhættusamra rannsókna.
Það hefur mikið verið rætt um
þetta skipulag í iðnþróun. Sunn-
lendingar eru ekki á einu máli,
hvorki með röð, né vægi þeirra.
Við njótum þeirrar raunhæfu
gagnrýni, sem fram kemur á
ráðstefnum okkar, aðalfundum og
manna á milli.
Undir lokin gæti manni dottið í
hug, að sú stórkostlega hugmynd
að reisa útflutningshöfn við Dyr-
hólaey fyrir Mýrdalsvikurinn,
verði efni í næstu veifu. Verði
Sunnlendingar ekki auðsveipir í
viðskiptum, má reisa Dyrhólaeyj-
arhöfnina í öðrum landshluta.
Spurningin er endurtekin:
Hvers vegna eru Sunnlendingar
með þennan orkuákafa og iðn-
þróunaráhuga?
Hafa þeir ekki allt sem aðra
landshluta vantar?
Iðjuver sem reist eru jafnóðum
og ný virkjun og vélasamstæða er
sett í gang? Nóg af höfnum og
fjölgandi togaraflota?
Hjörtur Þórarinsson.
ekki verri en hver önnur. Það eru
að vísu hræðileg ljóð í bókinni,
samanber Dásamlegi djöfull (um
Þórskaffisævintýri), en líka ljóð
sem lofa góðu og lýsa með einföld-
um hætti mannlegri tilfinningu.
Ég tel Óttann meðal síðarnefndu
ljóðanna:
Huu drejmir heim til GrKnlaada
ú hrerri nottu IIúb sér mommu
sín ojf pabba o* dll ■jstkiau.
■Sro á húa litla stúlku sem spyr
eftir mdmmu siaai. Ilún sér sajó,
huadasleda of ameriskar nugrélar.
Aldrei er ég i hessum draamum.
Húa togar mig aidur i rúmid og
faguar eias og músagildra. Kossar
heaaar brmda steiahjarta mitt Stuadum
<r hrtta of gott til ad rera satL
Ég reit húa fer.
Ekkifara.
Kossar bræda steinhjartað
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Óvígð sambúð gerist
æ algengari í Evrópu
í Svíþjóð er orðið algengt að
ógift fólk búi saman áður en það
gengur i hjónaband, en í Dan-
mörku nær það til 80% hjónaefna.
í öðrum löndum er hlutfall óvígðr-
ar sambúðar jafnan að aukasL
44% franskra hjóna, sem giftust
árið 1974, höfðu búið saman og
sama gilti um 25% þýskra hjóna, er
vígð voru 1978. Óvígð sambúð er
algeng í miðálfulöndum Evrópu-
ráðsins og hætt að vera fágæt á
Ítalíu, Spáni og Portúgal og þá
meðal borgarbúa, nemenda og vel
stæðs fólks.
Sumt af þessu fólki gengur í
hjónaband þegar fram líða
stundir, en talsverður fjöldi býr
saman án þess að hafa hjóna-
band í huga. Sumir eru í sambúð
vegna fjárhagsástæðna eða hug-
sjóna og synja þá hjónabandi
eða spotta það sem þjóðfélags-
stofnun. Aðrir óska að ráða sam-
bandi sínu sjálfir óháðir lögum
vegna hindrana á vegi hjóna-
bands, t.d. ef maka reynist óger-
legt að fá skilnað. Þá eru og þeir
aðilar, sem verið hafa í hjóna-
bandi er slitnað hefur upp úr, en
í Frakklandi tekur fimmti hver
fráskilinn karlmaður saman við
aðra konu.
Þróun þessara mála hefur
mikilsverðar félagslegar afleið-
ingar og leiðir til þess að hjóna-
vígslum fækkar í Vestur-Evr-
ópu. Á sjöunda áratug aldarinn-
ar giftust um 90% ungra kvenna
um síðir, en 1978 var hlutfallið
komið ofan í um 60% í nokkrum
löndum (Vestur-Þýskalandi,
Danmörku, Sviss og Svíþjóð).
Þá er og þess að geta að ungt
fólk í óvígðri sambúð kýs yfir-
leitt að vera barnlaust. í Frakk-
landi á t.d. aðeins tíundi hluti
þess börn. Undanþágur eru þó í
Svíþjóð og Danmörku þar sem
mestmegnis fólk innan þrítugs-
aldurs á börn utan hjónabands,
þ.e. 45% í Svíþjóð og 27% í
Danmörku.
Ekki er rétt að ætla að fólk
þetta sé almennt reikult í rás-
inni með því meiri hluti fólks í
óvígðri sambúð hefur trú á lang-
varandi sambandi og tryggð.
Samkvæmt athugun er Efna-
hagsbandalag Evrópu gerði árið
1975 töldu 23% fólks í óvígðri
sambúð sig mjög hamingjusöm
og 41% sögðu sig hamingjusöm.
Mikilsvert er að athuga laga-
lega þáttinn og þann þátt er að
þjóðfélagsstofnunum snýr, þ.e.
stöðu barna, sem fæðast utan
hjónabands, ættarsamband,
framfærslu þeirra ef sambúð er
slitið, eignir og erfðir, skatt-
greiðslur, skipti sameiginlegra
eigna, lögvernd óstyrkari aðilans
og almannatryggingar svo fátt
eitt sé nefnt.
Almennt ber nauðsyn til að
skilgreina og lögskrá þetta
flókna og óstöðuga fyrirbæri,
svo og að leitast við að samræma
evrópska löggjöf á þessu sviði.
Evrópuráðið gerði sér grein fyrir
mikilvægi þessa vandamáls og
fól 11. lagaráðstefnu álfunnar að
ræða lögfræðileg vandamál
varðandi fólk í óvígðri sambúð.
Ráðstefnan var haldin í Messina
á Ítalíu í júlímánuði 1981 og
sóttu hana fjölmargir sérfræð-
ingar aðildarríkja Evrópuráðs-
ins, sem eru 21 að tölu. Þótt ekki
þætti vænlegt að sinni að semja
lagafrumvarp um frjálsa sam-
búð, sem vissir aðilar telja ein-
skonar annars flokks hjónaband,
var fallist á að hvergi yrði litið
fram hjá hinu raunverulega
ástandi. Það yrði spor í rétta átt
ef aðildarríkin settu sameiginleg
ákvæði um sérstök vandamál,
t.d. félagslega aðstöðu, sem hjón
fá að njóta.
(FrétUtilkynning frá Kvrópurádinu)