Morgunblaðið - 21.04.1982, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1982
ptaqp Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 110 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 7 kr. eintakið.
Barist við
rangan aðila
Sé litið á alþjóðlegar samanburðartölur um þann tíma á ári
hverju, sem fer til spillis í atvinnustarfsemi einstakra þjóða
vegna verkfalla og átaka á vinnumarkaðinum, á ísland metið, ef
litið er til þróunarinnar undanfarin ár á Vesturlöndum. Á þessu
stigi er ekki ástæða til að fjalla um það, hvað veldur þessu íslenska
meti. Sérfróðum aðilum í útlöndum finnst mörgum hverjum þessi
staðreynd jafn undarleg og hve lengi við getum búið við þá miklu
verðbólgu, sem hér hefur skekkt allt verðmætamat undanfarinn
áratug. Enn einu sinni sýnast aðilar vinnumarkaðarins vera að búa
sig undir hörð átök. „Finnist ekki einhver annar flötur á samninga-
viðræðum en núverandi kaupkröfugerð, þá stefnir í stórkostleg átök
...“ sagði Þorsteinn Pálsson, framkvæmdastjóri Vinnuveitenda-
sambands íslands hér í blaðinu í gær.
Því stutta samningstímabili, sem samstaða náðist um í nóvember
síðastliðnum, lýkur 15. maí næstkomandi og nú hefur svokölluð
72-manna nefnd Alþýðusambandsins skorað á verkalýðsfélög að
afla sér verkfallsheimildar fyrir 15. maí. Þorsteinn Pálsson lítur
þannig á, að sé einhver alvara á bak við þessa verkfallshótun strax
í upphafi samningaviðræðna, þá stefni í „stórkostleg átök“, svo að
notuð séu hans eigin orð. Ummæli forvígismanna Alþýðusambands-
ins, raunar allt frá því fyrir áramót, hafa bent til þess, að þeir líti á
kjaraviðræðurnar nú sem miklu meira átakamál en slíkar viðræður
undanfarin ár, raunar allt frá því eftir kosningarnar 1978.
Hvers vegna líta forystumenn verkalýðshreyfingarinnar þær við-
ræður, sem nú fara fram, alvarlegri augum en kjarasamninga und-
anfarin fjögur ár? Svarið við þessari spurningu er margþætt, en hér
skulu nefndar þrjár ástæður:
í fyrsta lagi er augljóst, að þeir, sem sigruðu í kosningunum 1978
undir slagorðinu „samningana í gildi", það er kjarasamningana frá
1977, hafa síður en svo staðið við loforð sitt. Tökum eitt dæmi: Frá
1979 hefur framfærsluvísitalan hækkað um 262% eða 28% meira en
verðbótavísitalan, það er sú vísitala, sem mælir verðbætur á laun,
en hún hækkaði á þessum þremur árum um 182%. Grunnkaups-
hækkanir vega að nokkru upp á móti þessum mun, en þær hafa að
meðaltali numið um 18% frá miðju ári 1979, heldur meira hjá
launþegum innan ASÍ, eða 19,7%, en 14,3% hjá opinberum starfs-
mönnum.
í öðru lagi er til þess að líta, að á undanförnum fjórum árum
hefur verið skipt um forystu í Alþýðusambandinu. Hinir nýju for-
ystumenn telja sig nú hafa náð þeirri stöðu, að þeir geti blásið í
herlúðra án þess að eiga á hættu undanbrögð meðal umbjóðenda
sinna. Þeir sömdu með leiftursókn í nóvember síðastliðnum en
sýnast nú vera að búa sig undir langvinna baráttu.
Síðast en ekki síst hefur Alþýðubandalagið leikið tveim skjöldum
í kjaramálum síðan 1978. Forystumenn þess líta á sig sem pólitíska
leiðtoga verkalýðshreyfingarinnar. Þeir eru svo bíræfnir, að þeir
ætla að ganga til sveitarstjórnarkosninga undir sömu merkjum og
1978 og segja eins og þá, að kjörseðillinn sé vopn í kjarabaráttunni.
Þeim er ljóst, að þessi áróður dugar skammt nema þeir sýni jafn-
framt vígtennurnar.
Þótt verkföll hafi verið meiri hér en í öðrum vestrænum löndum á
undanförnum árum, er alls ekki unnt að segja, að lífskjörin séu
þeim mun betri hér en annars staðar, hefur í því efni heldur hallað
á okkur en hitt. Það eru ekki átök, sem skila bestum árangri í
kjarabaráttu launþega, heldur raunhæfir og skynsamlegir samning-
ar. Allt bendir til samdráttar í þjóðarbúskapnum og það er mikill
misskilningur, að verkföll leiði til aukinnar verðmætasköpunar og
betri kjara. Vilji þeir, sem nú hvetja til átaka á vinnumarkaðinum,
tryggja afkomu umbjóðenda sinna ættu þeir frekar að segja
skammsýnni og ráðlausri ríkisstjórn stríð á hendur en atvinnurek-
endum.
Sækjast sér um líkir
Adolf Hitler og Jósep Stalín gerðu með sér griðasáttmála 1939 og
þar með féllust alræmdustu einræðisseggir þessarar aldar í
faðma. Þessa dagana bendir allt til þess, að kærleikar séu að aukast
á milli einræðisherranna í Kreml og hinna einráðu herforingja, sem
stjórna Argentínu. Meira að segja „þjóðfrelsishetjan" Fidel Castro
er farinn að gera hosur sínar grænar fyrir herforingjunum í Buenos
Aires. Nú er svo komið, að Sovétmenn kaupa 80% af því korni, sem
Argentínumenn selja úr landi. Þá hafa Sovétmenn nýlega samið um
að kaupa 100 þúsund lestir af nautakjöti frá Argentínu á ári næstu
5 ár. I staðinn fá Argentínumenn úraníum frá Sovétríkjunum, sem
þeir nota til að þróa kjarnorku hjá sér. Sovéskir kafbátar eru á
sveimi í nágrenni Falklandseyja og er ekki talið ólíklegt, að þeir
reyni að njósna um ferðir bresku kafbátanna þar og miðli upplýs-
ingum til Árgentínumanna.
Kremlverjar færa sér í nyt hvert það tækifæri, sem þeim gefst,
finni þeir snöggan blett á Vesturlöndum. Þessi hlið Falklandseyja-
deilunnar er síður en svo léttvæg — Sovétmönnum er kærast, að
deilan dragist sem mest á langinn.
Helgafell gefur út afmæliskveðju til Halldórs Laxness:
Bráðum kemui
„BRÁÐUM kemur betri tíö“ nefn-
ist nýútkomin bók frá Helgafelli,
sem hefur að geyma úrval úr Ijóð-
um Halldórs Laxness. Kristján
Karlsson bókmenntafræðingur
valdi kvæðin, en myndskreytingu
og hönnun bókarinnar annaðist
Ragnheiður Jónsdóttir myndlistar-
maður. Bókin kemur út í tilefni
áttræðisafmælis Halldórs Laxness
hinn 23. apríl, og er afmæliskveðja
Helgafells, sem gefið hefur út
flestar bækur Laxness, til skálds-
ins.
I formálsorðum sínum að bók-
inni segir Kristján Karlsson svo
meðal annars: „í formála að
Kvæðakveri 1930 getur Halldór
Laxness þess að mörg ljóðin séu
hermiljóð. Sum eru vissulega
skopstælingar, önnur fremur það
sem kalla mætti lofstælingu, ort
til heiðurs fyrirmyndinni; eitt
augljósasta dæmi þess, að vísu
yngra, er kvæðið Frændi þegar fiðl-
an þegir. Einstöku kvæði má jafn-
vel kalla þýðingu af einni íslenzku
yfir á aðra, til dæmis Alþingshátíð-
ina.
í næstu útgáfu Kvæðakvers 1949
(og 1956), bættust allmörg kvæði
við, til dæmis eftirhermur á harð-
snúnum rím- og glymkveðskap (úr
Sjálfstæðu fólki). Önnur eru ein-
Iæg lýrík, og þá ber hæst þrjú
kvæði í orðastað Ólafs Kárasonar,
úr Ljósi heimsins: Hjarta mitt,
Spegillinn, Þótt form þín hjúpi graf-
lín. Þau eru meðal dýrgripa tung-
„— meðal annars til
að minna á þýðingu
hans sem Ijóðskálds“
unnar. Fleira er merkilegt um
þessi kvæði; bæði vegna stöðu
sinnar í skáldsögunni, og í sam-
ræmi við ljóðagerð Halldórs yfir-
leitt, má skoða þau sem lofsöng til
skáldskaparins sjálfs.
Fyrir utan hreina skemmtun er
gildi hermiljóða venjulega fólgið í
því að þau koma upp um eitthvað
sem er slitið, staðnað, hégómlegt
eða marklaust í ríkjandi skáld-
skap. Hitt er miklu einkennilegra
þegar saman fer í ljóði bæði
skopstæling og endursköpun. í
flestum kvæðum Halldórs er þessi
samleikur hefðar, eftirhermu og
nýbreytni til staðar í margskonar
hlutföllum, svo að honum bregður
jafnvel fyrir í sumum einlægustu
ljóðunum. Áhrif þessa frjálsræðis
getur að líta víðsvegar í skáldskap
samtímans. Sem fyrirmynd merk-
ir þessi samleikur sjálfstæði til að
nota hefð í stað þess að láta hana
nota sig.“
Sem fyrr segir ber bókin heitið
„Bráðum kemur betri tíð ...“ sem
er upphaf fyrsta ljóðsins í Kvæða-
kveri Halldórs Laxness. Kvæða-
kverið kom fyrst út 1930 en auk
þess geyma ýmsar skáldsögur
hans eins og Sjálfstætt fólk,
Heimsljós og Atómstöðin, margs
konar kveðskap og hafa mörg
þessara ljóða birst í síðari útgáf-
um Kvæðakversins. „Þó að Halldór
hafi að sjálfsögðu lagt meiri stund
á aðrar greinar bókmennta en
ljóðlist, leyfir Helgafell sér að
minna á þýðingu hans sem ljóð-
skálds með þessari vönduðu af-
mælisútgáfu," segir meðal annars
í fréttatilkynningu sem dreift var
til blaðamanna á blaðamanna-
fundi í Norræna húsinu í gær, í
tilefni útgáfunnar.
„Það er engin lína í vali kvæð-
anna í bókina," sagði Kristján
Karlsson á blaðamannafundinum í
gær, „aðeins eigin sérviska." Mun-
inn á þessari bók og Kvæðakverinu
sagði hann einkum vera þann, að
hér væru kvæðin myndskreytt, og
vonandi hefði valið einnig tekist j
þannig að hér væri að finna bestu (
kvæðin. í bókinni eru alls 25 ljóð. j
„Ljóðin eru mjög myndræn og
það var afar spennandi að fást við
þetta verkefni," sagði Ragnheiður.
„Tíminn sem ég hef unnið að þessu
hefur ekki verið langur, en ég hefði
gjarna viljað halda áfram, og það
var í rauninni afmælið sjálft, og
það að bókin átti að koma út þá,
sem varð til þess að ég varð að
hætta. Annars væri ég vafalaust
enn að! Umgjörð um myndirnar I j
bókinni er alls staðar svipuð, þar ,
sem ég nota glugga sem eins konar
ramma. Gluggana hef ég fengið j
víða að, ofan úr Árbæjarsafni, I
Dillonshúsi, austan frá Skógum, I
úr Unuhúsi og víðar. Ljóð Laxness i
sé ég sem glugga er skáldið leyfir s
Á hverfanda hveli
Bókmenntir
Jónas H. Haralz
Gylfi Þ. Gíslason:
1‘jóðhagfræði.
Bókaútgáfan Iðunn 1981.
Á að skrifa kennslubækur í
fræðigreinum á íslenzku, eða á
að nota erlendar bækur? Kost-
irnir við notkun erlendra bóka
eru miklir. Fjöldi vandaðra bóka
er til á tungumálum, sem flestir
Islendingar eiga auðvelt með að
lesa. Notkun slíkra bóka veitir
lesandanum beinan aðgang að
þeim hugtökum og orðaforða,
sem stuðzt er við í fræðigrein-
inni um víða veröld. Þar við bæt-
ist, að erlendar handbækur
koma í nýjum og nýjum útgáf-
um, jafnvel árlega, og geta því
ætíð gefið nýlega mynd af grein-
inni. Á hinn bóginn þurfa ís-
lendingar að geta talað saman
um þau málefni, sem fræðigrein-
arnar fjalla um. íslendingar
hafa sett sér háleit markmið
sem sjálfstæð menningarþjóð og
að þeim markmiðum verður ekki
keppt nema að sinna eftir getu
öllum greinum þekkingar á eigin
tungu.
Gylfi Þ. Gíslason er einn
þeirra manna, sem mestan skiln-
ing hafa á sérkennum íslenzkrar
menningar og þeim kröfum, sem
íslendingar hljóta að gera til
sjálfra sín. Hann hefur skrifað
og talað um þessi mál af miklu
innsæi bæði við landa sína og við
erlenda menn, sem vilja fræðast
um íslenzk málefni. Hann hefur
einnig sýnt áhuga sinn í verki,
með því að skrifa kennslubækur
í þeim greinum, sem hann hefur
kennt í háskólanum, í bókhaldi,
rekstrarhagfræði, fiskihagfræði,
og nú síðast í þjóðhagfræði, sem
raunar hefur ekki beinlínis verið
kennslugrein hans. í þessu efni
hefur hann verið manna ötulast-
ur. Allt, sem frá hans hendi
kemur, er ljóst og skýrt og um
efnið fjallað af þekkingu og
skilningi. Jafnframt hefur Gylfi
þann næmleika fyrir íslenzku
máli, sem er forsenda þess, að sá
árangur náist, sem til var ætl-
azt.
Yfirlit það, sem Gylfi hefur
nýlega samið um þjóðhagfræði,
er ætlað sem kennslubók í
menntaskólum, en er jafnframt
að sjálfsögðu handhægur leið-
arvísir fyrir hvern þann, sem vill
kynna sér viðfangsefni þessarar
fræðigreinar. Fjallað er um
eðlismun og innbyrðis tengsl
hagfræði, efnahagsmála og
stjórnmála, um hagkerfi og
hagfræðikenningar og markmið
og leiðir í efnahagsmálum. Þá er
gerð grein fyrir þeim megin-
hugtökum, sem hagfræðin beitir
og því verkfæri, sem notadrýgst
hefur reynst hagfræðingum og
stjórnmálamönnum á undan-
förnum áratugum, þjóðhags-
reikningum. Gefið er yfirlit um
efnahagsstarfsemina eins og
hagfræðingar líta á hana í meg-
indráttum, og fjallað sérstaklega
um opinber fjármál, peninga-
mál, utanríkisviðskipti og vinnu-
markaðinn. Rætt er um hag-
sveiflur, verðbólgu og hagvöxt og
um möguleika og aðferðir til
stjórnar efnahagsmála. Hér er
því víða komið við sögu og eðli-
legt, að lesanda finnist, að hann
hafi ekki fundið nema reykinn af
réttunum. En tilgangur bókar
sem þessarar getur auðvitað
ekki verið annar er sá að glæða
áhuga lesandans og greiða götu
hans að flóknum viðfangsefni.
Þess vegna hefði verið fengur að
bæði orðalista og skrá yfir hent-
ugt lesefni, en hvorugt af þessu
fylgir bókinni.
Nú má spyrja, hvort nokkur
ástæða sé til að kenna hagfræði
og aðrar greinar þjóðfélags-
fræða í menntaskólum. í mínum
huga leikur enginn vafi á því, að
þeir sem ætla að leggja þessar
fræðigreinar fyrir sig nota tíma
sinn í menntaskóla bezt með því
að einbeita sér að stærðfræði,
eðlis- og efnafræði og að tungu-
málum, þar með talin íslenzka,
latína og gríska. í háskóla geta
þeir á orskömmum tíma tileink-
að sér þann undirstöðufróðleik í
hagfræði og öðrum þjóðfélags-
fræðum, sem kennsla í mennta-
skóla veitir þeim. En þeir geta
ekki síðar meir með auðveldum
hætti öðlast þá þekkingu og því
síður meðtekið þann þroska, sem
nám í grundvallarreglum ber
með sér. En á þá að kenna hag-
fræði og önnur þjóðfélagsfræði í
því skyni að veita mönnum al-