Morgunblaðið - 30.05.1982, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1982
„Að yera
sjálftim
sér trúr“
I>að er fátítt að íslensk leikrit séu sýnd erlendis, öðru vísi
en sem gestaleikir. Nú verður íslenskt leikrit tekið til
sýningar á næsta leikári í þremur leikhúsum á erlendri
grund, í Konunglega leikhúsinu í Kaupmannahöfn, í
Dramaten í Stokkhólmi og í borgarleikhúsinu í
Braunschweig í Þýskalandi. Leikritið sem um er að ræða
er „Stundarfriður“ eftir Guðmund Steinsson, sem sýnt var
. í Þjóðleikhúsinu fyrir fáum árum við miklar vinsældir.
„Lcikhúsió höfóaöi
ekki til mín“
„Þetta er vitanlega mjög
ánægjulegt fyrir mig og spenn-
andi um leið og vonandi gagnlegt
fyrir íslenskt leikhús," segir
Guðmundur þegar ég innti hann
eftir þessu á heimili hans og
Kristbjargar Kjeld leikkonu í
Fossvoginum. „Eg ætla að reyna
að fylgjast eitthvað með æfing-
um. Það verður gaman að sjá
hvernig erlendir leikhúsmenn
taka á þessu. Islenska sýningin
er búin að gera afar vel. Það hef-
ur verið farið með hana í tvær
ferðir til útlanda, fyrst á alþjóð-
lega leiklistarhátíð í Júgóslavíu
og til Helsingfors og Stokk-
hólms, en síðar var verkið sýnt í
Lúbeck og Wiesbaden á leiklist-
arhátíðum og ennfremur í Kaup-
mannahöfn. Þá verður gerð sjón-
varpsupptaka af því nú í júní.“
Um þessar mundir er verið að
æfa nýjasta verk Guðmundar,
„Garðveislu", í Þjóðleikhúsinu.
En Guðmundur hóf ritferil sinn
sem skáldsagnahöfundur. Hann
gaf út tvær skáldsögur á sjötta
áratugnum og vakti sú síðari,
„Maríumyndin" (1958), töluverða
athygli.
„Þegar hún kom út var ég bú-
inn að ákveða að snúa mér að því
að skrifa leikrit í stað skáld-
sagna og það hef ég gert síðan,
eða í tæpan aldarfjórðung. Þetta
er reyndar dálítið undarlegt, því
ég hafði verið harðákveðinn í að
verða skáldsagnahöfundur, var á
engan hátt tengdur leikhúsinu
og hafði ekki haft neinn áhuga á
leikhúsi sem unglingur. Leikhús-
ið höfðaði ekki til mín. Það
sannfærði mig ekki. Það var ekki
fyrr en seinna þegar ég var við
nám erlendis, að áhuginn á leik-
húsi vaknaði."
„Ég skrifaöi stööugt“
En leikhúsin voru lengi treg
til að taka verk Guðmundar til
sýninga. „Forsetaefnið" var sýnt
í Þjóðleikhúsinu 1964 og „Fóst-
urmold" og „Sæluríkið" voru
sýnd af Leikfélaginu Grímu, ár-
in 1965 og 1969. Síðan liðu mörg
ár án þess að nokkur af verkum
Guðmundar væru sýnd.
„Þessi tregða breytti engu um
það, að ég skrifaði stöðugt. Þótt
ekki sé vel gott að vera fjarri
leikhúsinu um lengri tíma þá
hafði þetta þann stóra kost í för
með sér, að mér vannst tími og
tækifæri til að taka mína eigin
stefnu.
Eg hugsaði mér aldrei að
skrifa eitt leikrit og bíða svo og
sjá hvort Ieikhúsin hefðu áhuga
á því. Ég ætlaði að helga mig
leikritum alfarið hvort sem
verkin yrðu sýnd eða ekki. Þótt
ekkert verk eftir mig hefði enn
verið sýnt, væri ég samt að
skrifa. Ég hef skrifað alls
fimmtán verk og átta þeirra
hafa verið sett á svið. Sum
verkanna hef ég aldrei sent frá
mér.“
„Þetta er svo afstætt“
„Þetta er svo afstætt, hvort
verk þykja góð eða ekki. Það
miðast við smekk leikhúsanna
hverju sinni. Því er mjög mikil-
vægt fyrir leikhúsið að átta sig á
nýjum og sérstæðum verkum.
Leikrit er að vissu leyti eins og
óskrifað blað. Ég hef til dæmis
stundum velt því fyrir mér, hvað
orðið hefði um Beckett ef hann
hefði skrifað á íslandi. Mér er til
efs, að hann hefði nokkurn tíma
verið uppgötvaður.
Hvað mig sjálfan áhrærir, þá
væri ég löngu hættur að skrifa
leikrit, ef ég hefði látið leikhúsið
ákveða fyrir mig, hvort ég gæti
skrifað eða ekki.
En leikhúsið hefur breyst. Það
hefur komið nýtt fólk. Og það
kom að því, að menn fóru að for-
vitnast um það hvaða verk þetta
væru eiginlega sem þessi Guð-
Morgunblaðið/Emilía.
Rætt við Guðmund
Steinsson
leikritahöfund
mundur Steinsson var alltaf að
skrifa. Ég er þrautseigur og mér
fannst alltaf að það hlyti að
koma að því að það fyndist leik-
hús sem hefði áhuga á því sem
ég væri að skrifa. Ég varð að
skrifa og mér fannst ég líka vita
nokkuð glöggt hvað ég var að
gera. Þess vegna skrifaði ég öll
þessi ár. Með þessu móti verður
maður ákaflega sjálfstæður sem
höfundur og leikhúsið verður
annaðhvort að taka manni eins
og maður er, eða hafna manni
alveg.“
„Veröa stundum að
taka áhættu“
Einn var sá aðili er tók því
með miklum feginleik þegar
Guðmundur Steinsson og leik-
húsið náðu saman eftir margra
ára sambandsleysi. Það voru
áhorfendur. Þeir flykktust í
Þjóðleikhúsið til að sjá „Sólar-
ferð“ og síðar „Stundarfrið".
„Sólarferð" var sýnd 48 sinnum
árið 1976 en „Stundarfriður" 79
sinnum frá því verkið var frum-
sýnt árið 1979, að viðbættum 7
sýningum erlendis.
„Já. Maður veit það aldrei
fyrirfram, hvernig verkum verð-
ur tekið. Aðalatriðið er auðvitað
að vera sjálfum sér trúr. Annað
verður að ráðast. Það er ekki
hægt að slaka á þeim kröfum til
þess að ná fremur til áhorfenda.
Fólk vill vissulega skemmta sér í
leikhúsi, en það vill líka sjá
eitthvað sem dýpkar skilning
þess og gerir það þannig ríkara.
Það þarf sem sagt ekki að skrifa
tveggja tíma langan brandara til
að fá fólk í leikhúsið."
En velja ekki leikhúsin gjarn-
an verk til sýninga sem þau telja
líkleg til að njóta vinsælda?
„Jú, enda er töluvert í húfi
fjárhagslega fyrir leikhúsið. Þó
verða menn stundum að taka
áhættu með nýja höfunda og ný
verk. En allt þetta gerir það erf-
itt að komast inn í leikhúsið.
Eins og eðlilegt er, eru leikhúsin
alltaf að leita að einhverju væn-
legu en taka hins vegar mið af
viðteknum smekk. Þeim gengur
því oft erfiðlega að koma auga á
það sem er nýtt og frumlegt.
Franskur leikstjóri gekk t.d. í
fjögur ár á milli leikhúsa með
handritið að „Beðið eftir Godot"
eftir Beckett, áður en hann fékk
tækifæri til að setja verkið upp.
Hefði þessi maður ekki verið
svona þrjóskur er alls óvíst að
nokkur þekkti leikrit Becketts.
Það er ekki ólíklegt að góð leik-
verk liggi og rykfalli í skúffum
út um allar jarðir."
„Mótbyrinn
styrkti mig“
„Tíminn skiptir miklu máli,
hvenær verk eru sýnd. Ég lauk
við að skrifa Stundarfrið árið
1974, en síðan liðu fjögur ár þar
til það var sett upp. Ef Stundar-
friður hefði verið sýndur strax,
efa ég að verkið hefði fengið
þann hljómgrunn sem það fékk.
Mótbyrinn styrkti mig. Vita-
skuld var þetta stundum erfitt,
það þarf úthald. En núorðið er
þetta ekkert vandamál. Hefur
ekki verið lengi. En það var svo
komið að ég var hættur að sýna
leikhúsunum verkin. Þau hlóðust
bara upp hjá mér. Öðrum þræði
var það þjakandi, en ef manni
tekst að sigrast á vandanum, þá
verður maður sterkur innra með
sér, og það er það sem skiptir
öllu máli. Það er nánast ríkjandi
viðhorf að menn séu annaðhvort
„success" eða „failure". Þetta er
alveg katastrófalt lífsviðhorf.“
„Leikhúsheimur-
inn er grimmur“
„Faðir minn var verkamaður.
Það var ekki skrifað um hans
verk í blöðin. Það var engin
brennandi spurning: — tókst
mér, eða tókst mér ekki? Þannig
lífsviðhorf er farsælt. Líf manns
má ekki um of vera háð umsögn-
um annarra. Maður mænir ekki
á árangurinn þegar maður vinn-
ur, — maður vinnur.
Það er óhollt að gera mikið
veður út af hlutum, á hvorn veg-
inn sem er, hvort sem er til lofs
eða lasts. Fjölmiðlarnir gera ein-
mitt þetta. Þeir brengla hlutina.
Menn eru háðari fjölmiðlunum í
leikhúsinu en þeir vilja vera
láta, til dæmis gagnrýninni.
Leikhúsheimurinn er grimm-
ur. Ég er ekki viss um að ég hefði
farið út í það að skrifa leikrit á
sínum tíma, hefði ég þá þekkt
innviði leikhússins. Hins vegar
er á það að líta að það er gaman
að vinna í leikhúsi þegar sam-
staða næst um verkefnin og ég
hef verið heppinn, hvað það
varðar.
Mér finnst leikhúsið hafa sér-
staka þýðingu vegna hins beina
sambands sem þar ríkir milli
leikara og áhorfenda. Þar standa
manneskjur hver andspænis
annarri. Eftir því sem niður-
soðnu efni vex ásmegin verður
leikhúsið þýðingarmeira.
Öfugt við margt annað vex að-
sókn að leikhúsum þegar harðn-
ar í ári. Fólk leitar þá uppörvun-
ar í leikhúsinu. Hana getur það
fengið þar, ef leikhúsið er gott.
En leikhús er alla vega.“
SIB