Morgunblaðið - 30.05.1982, Blaðsíða 18

66
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1982
VERWLD
FORNARLÖMBl
Konan
sem neit-
aði að biðj-
ast griða
Um þessar mundir er verið að
sýna i Jerúsaiem kistu með líkams-
leifum stórhertogaynjunnar Kliza-
betar Feodorovna, mágkonu síðasta
Rússakeisara, sem rússneskir bylt-
ingarmenn myrtu fyrir 64 árum með
því að kasta niður um námagöng.
Elizabet Feodorovna var ömmu-
barn Viktoríu Englandsdrottn-
ingar, systir Alexöndru keisara-
ynju og ekkja eftir Sergei Alex-
andrvich stórhertoga, sem var
myrtur árið 1905. Kistan með líki
hennar og önnur með líki Barböru,
þjónustustúlkunnar, sem lét lífið
með henni, eru nú hafðar til sýnis
í rússnesku rétttrúnaðarkirkjunni
í Jerúsalem, við Getsemane-garð-
inn, en þar hafa þær verið geymd-
ar í kjallarahvelfingu síðan 1920
að breskt herskip flutti þær frá
Rússlandi.
Rússneska rétttrúnaðarkirkjan
á sína áhangendur utan landa-
mæra Sovétríkjanna, fólk, sem út-
lægt er úr heimalandinu fyrir
andstöðuna við kommúnismann,
og þegar yfirmenn hennar tóku þá
ákvörðun að opna kisturnar og
sýna þær var það gert til að minn-
ast þeirra milljóna manna, sem
létu lífið í byltingunni og í hreins-
unum Stalins.
Kistuna opnaði faðir Anthony
Grabbe, yfirmaður rétttrúnaðar-
kirkjunnar í Jerúsalem, en á sín-
um tíma voru ættmenn hans hátt-
Elizabet var systir Alexöndru keisaraynju, sem bér sést með manni sínum,
Nikulási keisara. Þau og börn þeirra voru líka líflátin og líkamarnir brenndir
til ösku.
settir í lífverði Rússakeisara.
Seinna sagði hann sögu stórher-
togaynjunnar.
Arið 1918 voru Nikulás keisari,
keisaraynjan og nánustu ættingj-
ar þeirra tekin af lífi og líkamar
þeirra brenndir til ösku. Önnur
ættmenni þeirra voru hins vegar
flutt til bæjarins Alapayevsk í Ur-
alfjöllum, þar sem þau áttu að
bíða dauða síns.
Meðal þessa fólks var Elizabet
stórhertogaynja og þjónustu-
stúlka hennar, Barbara. Að því er
faðir Anthony segir, buðust bolsé-
vikar til að sleppa stórhertogaynj-
unni af því að hún væri ensk en
ekki rússnesk en hún neitaði og
sagði: „Orlog Rússlands eru mín
örlög.“
Átjánda júlí 1918 voru þær svo
teknar af lífi, stórhertogaynjan og
þjónustustúlkan hennar. Þeim var
kastað niður um námagöng og
handsprengjum á eftir þeim.
Þremur mánuðum seinna náðu
hvítliðar bænum og fengu upplýs-
ingar um afdrif kvennanna frá
bruggara nokkrum, sem sagðist
hafa séð þær og aðra fanga syngja
sálma og verða fyrir barsmíð með
lurkum, áður en liflátsdómunum
var fullnægt.
ÓJÖFNUÐURl
Kvenfólkið er ósköp
aumt í Liechtenstein
Á tímum sívaxandi jafnréttis kynjanna, lætur furðulega í eyrum,
að í cinu Evrópuríki skuli konur engin borgararéttindi hafa. Eigi að
síður er þetta staðreynd, og öll barátta kvenna fyrir rétti sínum
hefur hingað til veríð unnin fyrír gýg. Ríki þetta er litla fustadæmiö
Liechtenstein sem liggur á milli Sviss og Austurríkis.
Æðsti dómstóll furstadæmisins vísaði í síðasta mánuði frá kæru
25 kvenna á hendur yfírvöldum fyrir að hafa neitað þeim um
atkvæðisseðla við síðustu þingkosningar í landinu í febrúar síðast-
liðnum. Þessi úrskurður gerði langvinna baráttu að engu.
Liechtenstein er aðeins 160 fer-
mílur að stærð. Þar búa 25.000
manns og þar af er þriðjungur af
erlendu bergi brotinn. Árin 1971 og
1973 vísuðu kjósendur á bug þjóð-
aratkvæðagreiðslu, sem tryggt
gæti konum kosningarétt. Þar
gengu karlmennirnir ötulir fram
gegn óskum eiginkvenna sinna og
dætra.
Á þessu ári reyndu konur að fara
hina lagalegu leið til að freista þess
að ná fram kosningarétti. í stjórn-
arskrá Liechtenstein segir að allir
borgarar séu jafnir gagnvart lög-
um, en í kosningalögunum er sér-
staklega tekið fram að „aðeins þeir
borgarar í Liechtenstein, sem eru
karlmenn hafa rétt til að greiða
atkvæði'. Kvenréttindakonurnar
reyndu að fá það sannað að þessi
ákvæði stönguðust á.
Tveir lægri dómstólar fjölluðu
um málið, áður en því var vísað til
stjórnarskrárréttarins. Úrskurður
hans var á þá lund, að á þeim tím-
um, er stjórnarskráin var sam-
þykkt, þ.e. 1921, hafi orðið borgari
yfirleitt eingöngu átt við karlmenn,
og engin ástæða væri að breyta
þessari túlkun núna.
En sjálfsagt býr ýmislegt fleira
að baki þessarar málsmeðferðar,
en virðast kann við fyrstu sýn. I
Liechtenstein er landlæg íhaldsemi
og þar ríkir innbyrðis barátta
tveggja stjórnmálaflokka, sem
standa nánast jafnir að vígi en
hvor um sig óttast að verða undir.
Þá er mikið útlendingahatur í rik-
inu, en vegna þess hversu íbúarnir
eru fáir, hafa margir karlar gengið
að eiga erlendar konur. Af þessum
ástæðum hafa andstæðingar
kvenna stundað mikinn áróður í
skúmaskotum.
Handan Rínar eru konur einnig
órétti beittar. Árið 1971 fengu
svissneskar konur að vísu kosn-
ingarétt til þingkosninga, en í
kantónunni Appenzell hafa þær
enn ekki fengið kosningarétt til
héraðsstjórna. Þeim var enn á ný
synjað hans einmitt í sömu viku og
úrskurðurinn í Liechtenstein var
kveðinn upp.
Karlmennirnir í Appenzell segja,
að ógerningur sé að veita konum
aðgang að hinu árlega þingi,
„landsgemeinde”, sem er haldið
undir beru lofti og þar sem greidd
eru atkvæði um öll almenn mál
með handauppréttingu. Þeir segja
að konur beri ekki sverð, en að
gamalli hefð eru sverð einskonar
aðgangskort að þessum samkund-
um. Þessi röksemdafærsla er að
sjálfsögðu gengin ser til húðar,
enda hafa aðrar kantónur í Sviss
veitt konum atkvæðisrett í „lands-
KOMMARAUNIRI
BYSSUVALDIÐI
Þar sem rík-
ið stjórnar
með morð-
sveitum
Amnesty International hefur hvatt
til, aó aftökum utan dóms og laga
verði hjett um allan heim, en að sögn
samtakanna voru á síðasta iratug
tekin af lífi hundruð þúsunda manna
án þess að þeim væri gefinn kostur á
að bera bönd fyrir höfuð sér eða
svara sakargiftum.
Amnesty International hélt nú
fyrir nokkru þriggja daga ráð-
stefnu í Amsterdam í Hollandi og
sóttu hana fjölmargir kunnir bar-
áttumenn fyrir mannréttindum,
lögfræðingar og þjóðfélagsfræð-
ingar. í lok hennar var samþykkt
að fordæma mjög harðlega grimm-
úðlegar og gjörræðislegar aftökur
á fólki, sem hefði ekki annað til
saka unnið en hafa eða vera grunað
um að hafa ákveðnar skoðanir í
stjórnmálum og trúarbrögðum eða
tilheyra einhverjum minnihluta-
hópi. Þessi manndráp eru ýmist
framin að skipun stjórnvalda eða
með þeirri vitund og réttarfarsleg
málsmeðferð algerlega sniðgengin.
Sem dæmi um þessi morðverk
var t.d. minnt á ógnarstjórn Amins
í Uganda, fjöldamorðin í Kambódíu
á stjórnartíma Pol Pots, manns-
hvörfin í Argentínu og dauðasveit-
irnar í sumum Mið- og Ameríku-
ríkjum.
Ekki ein báran
stök austur þar
Með aftökunni á Vladimir Rytov, aðstoðarsjávarútvegsráðherra
Sovétríkjanna, var til lykta leitt það hneykslismál í Sovétríkjunum,
sem mesta athygli hefur vakið að undanförnu. Aftakan þykir benda
til þess að sovézk yfírvöld hafí í sívaxandi mæli áhyggjur af glæpa-
verkum kerfískarla og hirðuleysi í meðferð opinbcrs fjár.
IDI AMIN: Ógaaratjóra hans er sígilt
dæmi um opinber gbepaverk.
A ráðstefnu AI kom fram, að
þeir, sem annast þessar aftökur,
eru hermenn og lögreglumenn, sér-
stakar dauðasveitir eins og fyrr er
sagt og morðingjar, sem sendir eru
út af örkinni til að drepa andstæð-
inga stjórnvalda í öðrum löndum.
Til að gera sér auðveldara fyrir
við glæpaverkin, tíðka stjórnvöld í
þessum löndum að nema lögbundin
stjórnarskrárréttindi úr gildi,
grafa undan réttarkerfinu, ógna
vitnum og taka ekkert tillit til
niðurstöðu hlutlausrar rannsókn-
ar.
— ROGEROMOND
Rytor var dæmdur til dauða og
líflátinn vegna þess að hann þáði
mútur frá starfsmönnum sovézka
sjávarútvegsráðuneytisins sem
voru viðriðnir ólöglega sölu á
styrjuhrognum í stórum stíl. Talið
er, að hinn þungi dómur, sem hann
var látinn sæta, sýni að sovézk
stjórnvöld hyggist ekki taka nein-
um vettlingatökum á þeim embætt-
ismönnum, sem falla fyrir freist-
ingum.
Tvenns konar glæpir eru mest
áberandi í Sovétríkjunum. í fyrsta
lagi glæpir, sem menn fremja undir
áhrifum áfengis, og í annan stað
fjármálahneyksli, og er hvort
tveggja algengara í Sovétríkjunum
en annars staðar. Svo virðist sem
báðar þessar tegundir glæpaverka
færist í vöxt.
Ibúar Sovétríkjanna neyta meira
áfengis en nokkur önnur þjóð sé
miðað við höfðatölu. Háttsettur
sovézkur embættismaður skýrði
nýlega frá því að neyzla áfengis,
þar á meðal samogon eins og þeir
kalla heimabruggið, færðist stöðugt
í vöxt.
Allir, sem lesið hafa 19. aldar
skáldverk eftir rússneska höfunda,
vita, að ásókn Rússa í áfengi er eng-
in ný bóla. Hins vegar virðist Ijóst
vera, að hið nýja sovézka þjóðfélag
hefur ekkert gert til þess að upp-
ræta þennan þjóðarlöst. En fjár-
málaglæpir virðast aftur á móti í
beinum tengslum við sovézka kerf-
ið, þar sem allt byggist á áætlun-
arbúskap í stað arðsemissjónar-
miða.
Slíkir glæpir eru mjög algengir í
allri Austur-Evrópu. í ágúst 1980
kom Samstaða því til leiðar að ferill
margra pólskra embættismanna
var kannaður og í Ijós kom, að tugir
þeirra höfðu óhreinan skjöld í með-
ferð opinbers fjár. Innanrikisráð-
herra Tékkóslóvakíu skýrði nýlega
frá því, að þjófnaður færi minnk-
andi í landinu, en aftur á móti hefði
„glæpsamlegt athæfi í meðferð
fjármála“ færzt gríðarlega í vöxt og
hefði það kostað þjóðina tvo millj-
arða króna á síðasta ári.
Þeir fjármálaglæpir, sem upp-
skátt verður um í Sovétríkjunum,
virðast mjög gjarnan vera afleiðing
af einhvers konar skorti. Hafi menn
yfir einhverju að ráða, sem eftir-
sóknarvert þykir, en er af skornum
skammti, gerast þeir oft sekir um
mútuþægni. Fyrir tveimur árum
komst upp um mikið mútuhneyksli
í Grúsíu. Þar sannaðist, að borgar-
stjóri hafði haft samband við fólk,
sem var á höttunum eftir íbúðum,
og boðizt til þess að útvega því þær
gegn þóknun. Þessi auka þóknun
nam 100—200 þúsundum og miðað-
ist upphæðin við stærð íbúðanna.
Með þessu móti hafði borgarstjór-
inn hagnazt um tvær milljónir
króna, áður en allt komst upp. Þá
var hann leiddur fyrir dóm, dæmd-
Spilling á jcðri stöðum og heimsmet i
áfengisneyzlu.
ur til dauða og dauðadómnum full-
nægt.
í öðrum tilvikum virðist skortur
stuðla að ólögmætu einkaframtaki.
Einkaframtakið virðist geta komið
ýmsu til leiðar. Til að mynda tókst
nokkrum framtakssömum mönnum
að yfirtaka hluta af prjónaverk-
smiðju í Bakú. Þeir gátu útvegað
sér hráefni á ólöglegan hátt, en
starfsemin gekk svo vel, að þeir
þurftu að innleiða vaktakerfi í
verksmiðjunni. Framleiðslan var
seld undir borðið í ríkisverzlunum,
þar á meðal stærstu verzluninni í
Bakú. Starfsemi þessi var ólögleg
frá upphafi til enda. Hráefnið, sem
verktökunum tókst að verða sér út
um, var að andvirði 40 milljónir
króna.
— MARK FRANKLANI)