Morgunblaðið - 30.05.1982, Blaðsíða 24

72
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1982
hvers staðar nálægur, og æskunni
fannst þá allir vegir færir.“
I>egar forsetatíðinni lauk hélt Teddi í mikla reisu til Afríku og gaf sig að
náttúruvísindum og dýraveiðum. Hér stendur forsetinn fyrrverandi við
þrettánda nashyrninginn sem hann drap í þessari Afríkuför.
Enginn hefur átt jafn hamingjuríka daga og ég, sagði Theodore Roose-
velt.
sínum Henry Cabot Lodge og bauð
honum til miðdegisverðar. í
boðsbréfinu sagði meðal annars:
„Við getum ef til vill rætt um
keisaradæmi Hittita, Java-mann-
inn og ástarsöngva Magya og farið
nákvæmlega í skyldleika Atla í
Völsungasögu og Atla Húnakon-
ungs í Niflungaljóðum og skyld-
leika þessara beggja við Attila."
Teddi Roosevelt var semsé eng-
inn undirmálsmaður. Þeir
gleymdu honum seint sem sáu
hann á velli; lítill, gildur og
kringluleitur í andliti, smitaði
hann frá sér krafti og sannfær-
ingu og lífsfjöri. Menn gleymdu
stað og stund horfandi á Tedda,
þar sem hann hnykklaði brýrnar
og yggldi sig, með mikið yfirvara-
skeggið og glottandi svo sást í
stóran tanngarðinn. Hann var
uppáhald allra skopteiknara og
það var enginn skopteiknari svo
lélegur að hann næði ekki Tedda.
Þegar hann flutti ræður var ekki
nóg með að hann talaði með öllu
andlitinu, heldur var skrokkurinn
á sífelldu iði: hann baðaði út hönd-
unum, grenjaði framaní áhorfend-
ur, hvíslaði, hughreysti þá, hvatti,
áminnti og hirti. Það sópaði að
honum hvar sem hann fór.
Eftir hvern stjórnmálamanninn
öðrum leiðinlegri frá lokum borg-
arastyrjaldarinnar, varð Teddi
Roosevelt amríska undrið og
keppti við þjóðgarðana og Nia-
gara-fossana um hylli ferðalanga.
Tíðindamenn blaða fylgdu honum
eins og skugginn og í hvert sinn
sem hann lauk upp munni, básún-
uðu fjölmiðiar það yfir allan
landslýð. Fjölskylda hans var líka
í sviðsljósinu og allir vissu þegar
strákarnir hans Tedda brutu rúðu
í Hvíta húsinu, þegar þeir voru í
hornabolta, og þegar þeir riðu á
folöldum sínum inná forsetasetrið
og inní lyftuna og uppá aðra
hæð...
Teddi var ákaflega vinsæll með
löndum sínum og segir í einni
heimild:
„Gamla fólkið gleymdi áhyggj-
um og elli, þegar Teddi var ein-
essi fjandans kúreki, sagði
Mark Hanna og Teddi byrj-
aði forsetatíð sína með því að sefa
íhaldsmenn í flokki sínum og lofa
að breyta ekki útaf stefnu McKin-
leys. En jafnframt vó hann að
auðhringunum í landinu. Rocke-
feller sagði að það væri hættu-
legur maður sestur á valdastól í
Bandaríkjunum. Þann 18da febrú-
ar 1902 dró Roosevelt Northern
Securities-félagið fyrir dómstóla
en almenningur hafði óbeit á þeim
félagsskap. Það var járnbrautar-
samsteypa J.P. Morgans og fleiri
auðjöfra. Fleiri saksóknir fylgdu í
kjölfarið. Baráttu sína gegn auð-
hringunum skýrði Teddi svo:
„Markmið okkar er alls ekki að
koma hinum stóru samsteypum á
kné, heldur þvert á móti eru þess-
ar stóru samsteypur óaðskiljan-
legur hluti í þróun nútíma iðnað-
ar ... En við verðum að spyrna við
fótum, þegar um misnotkun og
spillingu er að ræða. Málið snýst
um það hvort stjórnvöld hafi völd
til þess að halda uppi lögum og
reglu eða ekki.“
A þessu hamraði Roosevelt, en
málshöfðanir hans báru litinn
árangur og runnu flestar útí sand-
inn. Það virðist sem hann hafi
ekki verið heill í þessum efnum.
Jafnvel samsteypur, sem allir
vissu að höfðu ýmislegt óhreint í
pokahorninu, voru látnar í friði,
samsteypur eins og Standard Oil
og American Tobacco Company.
Sagnfræðingar hafa oft bent á, að
stjórn Tafts sem tók við af Roose-
velt, hafi orðið miklu meira
ágengt í þessari baráttu, þó
fjaðrafokið hafi ekki verið eins
mikið. Taft stóð fyrir 90 málshöfð-
unum á fjórum árum, á meðan
Teddi stóð aðeins fyrir 54 á sjö
árum. Sá kunni sagnfræðingur
Hofstadter, fullyrðir að veidi auð-
hringanna hafi aldrei vaxið hrað-
ar en í stjórnartíð Roosevelts.
Roosevelt var mjög í nöp við
auðmenn, en hræddist múginn.
Hann skrifaði árið 1906:
„Hin leiðinlega og blinda
heimska auðmannanna: gróðafíkn
þeirra og hroki, og spillingin sem
fylgir þeim í viðskiptalífinu og
stjórnmálum — allt þetta vekur
óheilbrigða æsingu og gremju
meðal almennings, sem birtist í
hinum sósíalska áróðri, sem allt
ætlar um koll að keyra."
Roosevelt leit hornauga öll
kennimerki um samtök meðal
verkafólks. Hann beitti sér samt
fyrir ýmsum félagslegum umbót-
um og sýnir það sig í þeirri stað-
reynd að hann stofnaði fyrstur
Bandaríkjaforseta embætti við-
skipta- og atvinnumálaráðherra í
stjórn sinni árið 1903. Þá fær
Roosevelt gott innlegg í sögunni
fyrir að miðla málum í kolaverk-
fallinu 1902. Það hafði ekki gerst
fyrri í sögu Bandaríkjanna, að for-
seti hlutaðist til um lausn vinnu-
deilna. Atvinnurekendur leystu
venjulega slíkt uppá sitt eindæmi
með aðferðum sem hæfðu tíðar-
andanum.
Roosevelt náði léttilega endur-
kjöri í kosningunum 1904. Hann
var, sem áður segir, mjög vinsæll
af löndum sínum alla tíð, þó hann
hafi fengið misjafna dóma sagn-
fræðinga. Roosevelt beitti sér
fyrir ýmsum frekari umbótum og
breytingum innanlands en á fyrri
árum stjórnar sinnar.
Iutanríkismálum var Roosevelt
vel heima. Sem gamall út-
þenslusinni var hann betur upp-
lýstur um utanríkismál en nokkur
fyrirrennari hans og hafði auk
þess sérstakan áhuga á utanrík-
ismálum. Hann var einbeittur og
lét ekki segja sér fyrir verkum,
trúði á land sitt og þjóð, og bauð
Evrópustórveldunum byrginn.
Helstu afskipti hans af utanrík-
ismálum felast annars vegar í
auknum ítökum í Rómönsku-
Ameríku, og eru athafnir hans þar
kallaðar á sögubókum „The Roose-
velt Corrollary to the Monroe
Doctrine". Hann kynnti þjóðinni
stefnu sína í þeim efnum árið
1906, og réttlætti afskipti Banda-
ríkjanna af málefnum ríkja í
Rómönsku-Ameríku og vildi
hindra afskipti Evrópuríkja af
þessum heimshluta. Hann hafði
áður veitt Kúbumönnum tolla-
ívilnanir og bætt þar með efnahag
þeirra, sent herlið til Santa Dom-
ingo til að hindra Evrópuveldin í
að hlutast þar til um mál, en
Santa Domingo-menn voru skuld-
um vafðir og lánardrottnarnir
ætluðu að sýna í sér tennurnar.
Einnig hafði hann beitt Þjóðverja
þvingunum í deilum við Venesú-
ela-stjórn. Þá lét hann grafa
Panama-skurðinn, sem var stór-
virki.
Ahrif Bandaríkjanna bárust
einnig til Asíu í stjórnartíð Roose-
velts. Hann taldi Kínverja ekki
meðal siðmenntaðra þjóða, hern-
aðarstyrkur þeirra var lítill og
engin framfaraöld í landinu, box-
arauppreisnin nýafstaðin og keis-
arastjórn í andarslitrunum.
Roosevelt leit því til Japana og í
stríði þeirra við Rússa 1904—’05
veitti hann Japönum diplómatísk-
an stuðning.
Hann gegndi svo hlutverki
sáttasemjara í því stríði og fórst
það vel úr hendi. Að vísu efldust
Japanir mjög með samningunum
og tóku að færa sig uppá skaftið í
Kóreu og Mansjúríu. Roosevelt
samdi þá við Japani um að ábyrgj-
ast óbreytt ástand í Austurlönd-
um fjær og sendi flota sinn í sigl-
ingu um heimshöfin. Þá var
Af þýðingu Stephans G.
Það var Aðalsteinn Kristjáns-
son sem bað Stephan G. Steph-
ansson að þýða kvæði Kiplings,
„Great Heart“. Það var árið 1926
og var Stephan þá 73 ára og átti
aðeins eftir ár ólifað. Stephan
sagði frá þýðingu sinni á þessu
kvæði í einu bréfa sinna til séra
Rögnvalds Péturssonar, en stend-
ur þá í þeirri trú að það hafi verið
Hall Caine sem orti kvæðið. Það
var hins vegar Rudyard Kipling,
svo sem Aðalsteinn tiltekur í
Svipleiftri samtíðarmanna, en þar
birtist íslensk þýðing kvæðisins í
fyrsta sinn á prenti. Þá er Kipling
nefndur höfundur kvæðisins í
Andvökum. Aðalsteinn og Steph-
an áttu nokkur bréfaskipti og
minnist Stephan stundum á Aðal-
stein í bréfum til vina sinna og
veit ekki fyllilega hvernig hann á
að taka Aðalstein. Hann segir
meðal annars í bréfinu til Rögn-
valds: “Þakka þér líka fyrir aðvör-
un þína með A(ðalstein). Annars
ekki, held ég, hundrað í hættu. Ég
er honum svo að segja ókunnugur,
nema af bréfaviðskiptum, og af-
spurn, — en ég hef tæpl. skilið í
honum.“ Síðan rekur Stephan
stuttlega skipti sín við Aðalstein
„sem hefir ekkert nema vel við
mig mælt“ og skal hér vitnað í
bréfið, þegar Stephan kemur að
því að Aðalsteinn biður hann að
þýða kvæðið um Roosevelt: „Enn
síðar sendi hann mér nokkur blöð
vélrituð úr bók, sem hann kvaðst
vera að semja og nefndi „Menn,
sem ég hefi kynnzt", að mig minn-
ir. Það var um Roosevelt forseta
— ómelt lof, að mér virtist, og víst
eftir öðrum haft, nema A. Hafði
heyrt ræðu til „Tedda“ sáluga
einu sinni, að því er séð varð. Svo
mæltist hann til, að ég þýddi fyrir
sig kvæði um Roosevelt, eftir Hall
Kain (Hall Caine). A. hafði beðið
einhvern ísl. hagyrðing að þýða
það, áður en mig, en ekki orðið
ánægður — og ekki að raunar-
lausu, eftir sýnishorni að dæma,
sem A. sendi mér. Eftirmæli
Halls voru auðvitað eins konar
verðleikalaun fyrir glamur Roose-
velts með Englendingum í stríð-
inu stóra — það var auðskilið, en
Stephan G. Stephansson, sjötugur.
kom hvergi blátt fram í ljóði
hans. En kvæðið átti þann þýð-
ingar-rétt á sér, að það var, í mín-
um augum, undarlega fallegt og
vel kveðið.þessi „keltneski"
kveinstafa-blær yfir því (eins og
haustgola í laufföllnum skógi),
hve heimurinn yrði snauðari
„When Great-Heart is gone“, eins
og Caine kenndi Roosevelt og sem
ég þýddi „Hjartaprúður". Ég
hafði því hálfgerða skemmtun af
að rubba þetta á íslenzku. Sendi
svo A. það með þeirri athugasemd
í bréfi, að Roosevelt væri að mínu
áliti, frægari sökum síns bægsla-
barnings í orði en á borði."
Stephan mistekur sig sem sé
þarna á höfundi kvæðisins, en í
bréfi til Aðalsteins nokkrum ár-
um áður en Kipling orti kvæðið
„Great Heart", er að finna at-
hugasemd Stephans, sem gæti
raunar allt eins staðið sem at-
hugasemd við „Great Heart". Þar
segir Stephan G. Stephansson:
„Ég trúi líka á afarmennin, en
ekki eins og Kipling. Mín eru þau,
sem lyfta öðrum upp, jafnfætis
sér, þrátt fyrir hæfileika-mun.
Það er afarmennanna sérstaki
hæfileiki."