Morgunblaðið - 30.05.1982, Blaðsíða 25

bandaríski flotinn orðinn sá þriðji
stærsti í heiminum. Flotinn hafði
viðkomu í Japan og var ferðin í
heild mikill sigur fyrir Roosevelt
og túlkuðu menn hana svo, að hún
hefði tryggt öryggi Filippseyja.
Árið 1906 stillti Roosevelt til
friðar með Frökkum og Þjóðverj-
um í deilunni um Marokkó og Als-
ír. Þá studdi hann ákaft friðarráð-
stefnuna í Haag 1907.
Þetta eru í stórum dráttum
helstu athafnir Roosevelts í utan-
ríkismálum. Aldrei fyrr höfðu
Bandaríkin spilað jafn stóra rullu
í alþjóðamálum. En þrátt fyrir
viðleitni Roosevelts og góða til-
burði, er óvíst um þýðingu alls
þessa, hvort allt þetta streð hans
hafi í rauninni verið til góðs eða
ills. í Mið-Ameríku höfðu Banda-
ríkin gengið fram með helsti mik-
illi hörku, sem gerði þau óvinsæl,
meðal þjóða þar. En það má segja
á móti þessu, að þar sé ekki Roose-
velt um að kenna, heldur tíðar-
andanum. Sagnfræðingar hafa
gagnrýnt mjög aðferðir hans, þeg-
ar hann lét grafa Panama-skurð-
inn, en sjálfur var Roosevelt einna
stoltastur af því verki sínu. „Frið-
arsamningar Rússa og Japana
gerðu Bandaríkjunum hvorki gott
né vont,“ sagði prófessor Samuel
Flagg Bemis á sínum tíma, en
samt má hæglega álykta sem svo,
að forseti Bandaríkjanna hafi
áunnið sér virðingar alþjóðar með
sáttahlutverki sínu, enda fékk
hann friðarverðlaun Nobels fyrir
vikið, og komið mönnum í skilning
um aukið hlutverk Bandaríkjanna
á alþjóðavettvangi. En af friðar-
samningum leiddi svo sem ekki
annað en að Japanir urðu öflugir
og mesta ógnin í austri í stað
Rússa, og öryggi Kína var ótryggt.
En Bandaríkjamenn sjálfir voru
flestir í sjöunda himni með gang
mála. Nú fyrst stóðu þeir engu
stórveldanna að baki. Teddi
Roosevelt hafði sýnt það á sinni
valdatíð, að Bandaríkin voru stór-
veldi, sem öll Evrópa varð að taka
tillit til. Það útaf fyrir sig er ekki
svo lítill ávinningur í augum
Bandaríkjamanna og það er stað-
reynd að Theodore Roosevelt var
forseti þegar þetta varð.
Roosevelt hafði strengt þess
heit snemma á forsetaferli
sínum, að bjóða sig ekki fram í
kosningunum 1908. Hann stóð við
það, þó hann iðraðist þess. Hann
hefði að líkindum farið léttilega
með sigur af hólmi. í stað þess lét
hann Repúblikanaflokkinn út-
nefna William Taft sem forseta-
efni og studdi hann dyggilega.
Taft var vinur hans og Roosevelt
stóð í þeirri trú, að hann myndi
fylgja sinni stefnu.
Hann sté úr forsetastóli og fór í
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MAÍ1982
73
Friðarsinninn stillir til friðar með Rússum og Japönum.
heljarmikla reisu til Afríku og
stundaði þar náttúruvísindi og
dýraveiðar, heimsótti svo Evrópu-
lönd og flutti fyrirlestra um vís-
indaleg efni í Oxford og veitti við-
töku friðarverðlaunum Nobels
fyrir þátt sinn að samningunum
milli Japana og Rússa. Hann kom
sæll heim. Þetta hafði verið mikil
sigurför.
En hann var ekki lengi glaður.
Það var komið á daginn að Taft
fylgdi stefnu hinna gömlu repú-
blikana, afturhaldsstefnu, og dró
úr öllum umbótum Roosevelts.
Roosevelt reiddist þessu og í ræðu
sem hann hélt á frægum fundi í
Osawatomie í Kansas-fylki var
hann mun róttækari en áður.
„The New Nationalism" kallaði
Roosevelt stefnu sína og krafðist
þess að stighækkandi tekjuskattur
yrði tekinn upp og erfingjar
skattlagðir harkalega, ráðist yrði í
margþættar framkvæmdir, land-
vernd yrði haldið áfram svo sem
áður var, hann lagði fram sæg til-
lagna um félagslegar úrbætur og
stjórnarfarslegar umbætur. Allt
þetta gekk fram af íhaldsmönnum
i flokki hans og um leið forsetan-
um, en Roosevelt ákvað samt að
berjast ekki gegn Taft fyrr en á
kosningaárinu sjálfu, 1912. Taft
beitti þá brögðum við útnefningu
fulltrúa á þing flokksins og útilok-
aði marga fylgismenn Roosevelts.
Þeir drógu sig þá út úr Repúblik-
anaflokknum og stofnuðu The
Progressive Party. Roosevelt
sagði:
„Það sem ég er talsmaður fyrir
er ekki villt róttækni, heldur
æðsta stig íhaldsstefnunnar og
það gáfulegasta!" Þessi nýi stjórn-
málaflokkur var annað og meira
en hópur dyggra stuðningsmanna
Tedda Roosevelts. Hann var rót-
Roosevelt á útifundi
tæk tilraun til að aðlaga hina
hefðbundnu amrísku lýðræðis-
hyggju að nútímanum, eins og
segir í einni sögubók, og sameina
nýjar hugmyndir og gamlar og
stendur skrifað að margar tillögur
prógressivistanna endurspeglist
seinna í „New Deal“ Franklin D.
Roosevelts (fjarskyldur frændi
Tedda). En þessi tilraun mislukk-
aðist. Teddi beið lægri hlut fyrir
frambjóðanda Demókrataflokks-
ins, Wodrow Wilson. Hann fékk
samt mikið fleiri atkvæði en Taft,
og sameinaðir hefðu þeir gersigr-
að í kosningunum. Prógressivistar
máttu samt vel við una og kosn-
ingarnar 1912 voru góðs viti fyrir
framtíðina. Þeir horfðu flestir
bjartsýnir til kosninganna 1916,
en Roosevelt þóttist hafa lært sína
lexíu og honum var meinilla við að
fá demókrata í forsetastól og
beindi því til manna sinna að
leggja allt kapp á að sameina
Repúblikanaflokkinn. Stríðið skall
á og þá fékk Teddi nóg um að
hugsa. Honum fannst Wilson ekki
nógu skeleggur og barðist af
hörku gegn honum fyrir „undir-
lægjuhátt gagnvart Þjóðverjum",
og að taka ekki strax þátt í stríð-
inu og styðja bandamenn. Hann
vildi fara fyrir sveit sjálfboðaliða
til Frakklands að berjast, en Wil-
son neitaði honum um leyfi. Það
var þá sem George Clemenceau
skrifaði Wilson forseta bréf, þar
sem segir meðal annars:
„Ef ég hefi dirfsku til að ávarpa
þig, þá er það vegna þess, að með
því gefst mér tækifæri til þess að
kunngera þér, að nafn Roosevelts
kastar meiri frægðarljóma yfir
hluttöku Bandaríkjaþjóðarinnar í
baráttu okkar fyrir tilverunni en
nafn nokkurs annars núlifandi
Teddi tekur til við að þvo óþverrann af auðhringunum.
>'

Hjartaprúöur
Rudyard Kipling
Hér fer á eftir kvæði Rudvards Kiplings „Great Heart — Theodore
Roosevelt in 1919“ í íslenskri þýðingu Stephans G. Stephanssonar, svo sem
það birtist í riti Aðalsteins Kristjánssonar „Svipleiftur samtíðarmanna" árið
1927.
Af foringjum fremstu
Sem frægði mest vor öld,
Bar hann einn yfir alla
Sinn ægis-hjálm og skjöld.
Við hafsbotn heimsálfanna
Nú hikar göfugt starf —
öll héruð hafa smækkað
„Fyrst Hjartaprúður hvarf.“
Á fúsa fyrirætlun
Hans framkvæmd lagði hönd,
Öll lofsverk honum hugfeld,
Jafnt hættuleg sem vönd
Hann stöðugt stóð við,
í styrjaldar hvell —
Og hugaðri er ei heimur,
Fyrst Hjartaprúður féll.
Við búafólk beinmáll,
En bermáll við fals,
Bað kóng sem kotung, vera
Jafn klækilausan alls.
Hvert heiti hélt ’ann sjálfur,
Til hvers sem það dró —
Ei hækka haldinyrðin
Fyrst Hjartaprúður dó.
Af eldmóð hans örvandi
Stóð ylur um lönd.
Hann unni þeim, sem unnu
Með anda og hönd,
Því ást hans og óvild
Ei uppgerðar beið —
Og hollari er ei heimur
fyrst Hjartaprúður leið.
Á skákum valdaskólans
Ei skeikaði honum tafl.
Af ljúfu lýð hann veitti
Sitt liðsinni og afl,
Sem hollþjónn, ástsæll herra
Alls hjálparvættur þó —
Ei minkar hálka í heimi
Fyrst Hjartaprúður dó.
En vita þeir, sér voga
hans vaskleik, skjöld og sverð
Hvort vopnum hans þeir valdi
I vörn og sóknar-ferð?
Því herinn höfuðlausi,
I harðbakkanna þraut,
Nú þarfnast hugaðs hertoga,
Fyrst Hjartaprúður laut.