Morgunblaðið - 30.09.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1982
Óvenjuleg grafík
Myndlist
Valtýr Pétursson
í anddyri Norræna hússins hef-
ur verið komið fyrir um tuttugu og
fimm grafíkmyndum eftir lista-
konu, sem vekur strax athygli.
Þessi verk eru unnin í lit, og hafa
verið notaðar einhverjar aðferðir,
sem ég er ekki viss um að geta
útskýrt, til að seiða fram
skemmlileg áhrif. Hér mun aðal-
lega á ferðinni æting og akvatinta,
en hvað sem því við kemur, er hér
um að ræða afar skemmtilegar
gnfíkmyndir, gerðar á töluvert
óvenjulegan hátt.
Listakona sú, er hér á í hlut,
heitir Helmtrud Nyström, og mun
hún fædd í Þýskalandi, en hefur
alið mestan aldur sinn í Svíþjóð.
Hún hefur hlotið sænska menntun
í list sinni, hefur unnið í Svíþjóð,
sýnt þar og búið. Mikill og langur
ferill hennar víðsvegar um heim
verður ekki rakinn hér, en hún
hefur unnið til verðlauna og hlotið
styrki víðs vegar að. Þegar þessi
verk Helmtrud Nyström eru skoð-
uð, fer ekki hjá því, að áhorfandi
verði fyrir áhrifum af þeim heimi,
sem hún framkallar á myndfletin-
um. Það er heimur sóttur í endur-
minningar liðinna daga, í æsku-
daga og ókunn lönd, og er ekki
ofsagt, að listakonan láti oftsinnis
hugmyndaflugið ráða ferðinni.
Litameðferð í þessum verkum er
afar viðkvæm og fínleg. Stundum
minnir hún svolítið á sum verka
Paul Klee, að minnsta kosti er
þarna skyldleiki, en engan veginn
eftiröpun. Þessi verk komu mér
mjög á óvart fyrir fínleika og
nákvæmni, en einmitt þeir eigin-
leikar verða oft útundan hjá þeim,
sem vinna í grafík, en þar ræður
átakið milli svarts og hvíts oftast
ríkjum, og iðulega er nokkur
harka í þeirri viðureign, en hér er
ekki um slíkt að ræða.
Grafíksýning Helmtrud Ny-
ström í Norræna húsinu stendur
ekki nema þessa viku, og er það
leitt. Hér eru svo eftirtektarverð
verk á ferð, að þau hefðu gjarnan
mátt vera þarna á veggjum lengri
tíma, en það er 3. október, sem
sýningunni lýkur. Að lokum vil ég
þakka þessari listakonu frá Sví-
þjóð fyrir innlitið og vonast til, að
við fáum að sjá verk hennar hér
aftur og þá lengur og betur en að
sinni. Eg vil svo eggja fólk til að
sjá verkin, sem nú hanga uppi í
anddyri Norræna hússins og fara
þar afar vel á veggjum.
Sýning Eriku Stumpf
Myndlist
Valtýr Pétursson
í Gallery Lækjartorg er nú sýn-
ing á smámyndum eftir þýska
stúlku að nafni Erika Stumpf.
Þessar myndir eru unnar í mis-
munandi tækni og einna mest ber
á vatnslitum, pennateikningum,
trélitum og krít. Einnig er ein-
staka gouachemynd. Upphaf
myndgerðar Eriku Stumpf mun
hafa verið textílhönnun, en síðan
lagði hún fyrir sig teiknun og mál-
un. Ilún fer nokkurs konar meðal-
veg milli hins abstrakta og hins
raunverulega. Ætli við köllum það
ekki hugmyndaflug. En það er ein-
kennandi fyrir þessar myndir, að
þær virðast vera dregnar úr
heimi, sem jaðrar við að vera hluti
draumsins.
Þetta er notaleg og snotur sýn-
ing. Hún lætur ekki mikið yfir sér,
en hefur aðlaðandi andrúmsloft.
Litameðferð er í hófi og teikning í
frjálslegum og stílfærðum drátt-
um. Mig langar til að benda aðeins
á örfáar myndir, er mér virtust
betri en aðrar myndir á þessari
sýningu: No. 3 og 4, 22, 29, 41 og 43,
en tvær þeirra síðastnefndu eru
frá íslandi, Askja og Herðubreið,
mjög snotur verk.
Það er skemmtilegur blær yfir
þessari sýningu, og mér þótti
fengur að henni í heild. Þetta eru
að vísu ekki nein stór listaverk,
sem þarna eru á ferð, en ómögu-
legt er að flokka allt undir meist-
araverk. Þessi kona hefur án
nokkurs efa hæfileika, sem henni
virðast nýtast ágætlega, og hún
virðist einnig kunna sitt verk
tæknilega séð. I stuttum formála í
sýningarskrá, segir listakonan:
„Fyrir mig er það að mála, að
miðla tilfinningum mínum og gera
þær sýnilegar og það er eitthvað
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Tímarit Máls og menningar
4. hefti, 43. árg.
Ritstjórar: Þorleifur Hauksson,
Silja Aðalsteinsdóttir.
lltgefandi: Bókmenntafélagið Mál
og menning.
Nú er rætt um gagnrýni og
gagnrýnendur, meira að segja
haldin ráðstefna fyrir hvern gagn-
rýnin sé og hvernig hún eigi að
vera. I Tímariti Máls og menning-
ar (4. h., 43. árg.) er gagnrýnin á
dagskrá.
Bókmenntagagnrýni dagblað-
anna nefnist grein eftir Astráð
Eysteinsson. Ástráður er lítt hrif-
inn af umfjöllunum og vinnu-
brögðum gagnrýnenda (Þjóðvilja-
gagnrýnendur undanskildir) og
kemur með tillögur um gagnrýni.
Að gagnrýnin verði persónulegri
og láti meira uppi um skoðanir
gagnrýnenda en áður get ég tekið
undir. En hvað röksemdafærslu
viðvíkur eru dagblaðagagnrýnend-
ur í nokkrum vanda. Fræðilegri
hlið gagnrýninnar þarf ýmissa
hluta vegna að vera stillt í hóf. En
ýmsum lítt rökstuddum sjónar-
miðum gagnrýnenda hlýtur les-
andi alltaf að taka með fyrirvara.
Það er að vísu ekki óhugsandi að
lesandi trúi sinum gagnrýnanda,
en engum skyldi detta í hug að
gagnrýnandinn hafi undantekn-
ingalaust rétt fyrir sér. Það er þó
furðu oft sé heiðarleiki eiít af boð-
orðum gagnrýnandans..
Undir lok greinar sinnar deilir
Ástráður á fjöldaframleiðslu
Erika Stumpf
Ólafur Jóhann Sigurðsson
fárra gagnrýnenda fyrir jólin,
sumir þeirra skrifa nokkra rit-
dóma í viku að hans dómi, „jafnvel
stundum einn á dag“. í bókarkafl-
anum, Dauða leikhúsið, sem birt-
ist í þýðingu Jóns Viðars í sama
tímaritshefti, skrifar breski leik-
stjórinn Peter Brook um gagnrýn-
endur og leikhúsfólk og orðar um
leið fróma ósk um lífvænlegra
leikhús: „Samskipti okkar við
gagnrýnendur geta verið óþægileg
á yfirborðinu, en þegar dýpra er
skoðað geta hvorugir án hinna
verið. Eins og fiskurinn í sjónum
þörfnumst við hæfninnar til að
rífa hvert annað á hol til að lífið á
hafsbotni haldi áfram. En að rífa í
sig er ekki nærri nóg: við þurfum
að vinna saman að því aö komast
upp á yfirborðið. Það reynist
okkur öllum erfiðast. Gagnrýn-
andinn er með í leiknum og það
skiptir ekki öllu máli hvort hann
skrifar umsagnir sínar hratt eða
hægt, hefur þær langar eða stutt-
ar. Aðalatriðið er að hann hafi
ákveðnar hugmyndir um hvernig
leikhúsið gæti verið í samfélagi
hans en sé jafnframt reiðubúinn
allt annað en að gera myndir af
því, sem maður hefur séð“. Mynd-
listarmaður, sem þannig hugsár,
hlýtur að hafa innsæi til að skapa
listaverk. er túlka og tala sínu eig-
in máli til þeirra, sem á annað
borð eru móttækilegir fyrir slíku.
Það eru tvær erlendar konur að
sýna verk sín í Reykjavík þessa
stundina. Báðar munu þær vera
fæddar í Þýskalandi, en önnur býr
í Svíþjóð og hefur hlotið menntun
sína þar. Nú væri ef til vill ekki úr
vegi að gera hér svolítinn saman-
burð á innihaldi verka þessara
tveggja listkvenna, en það verður
hver og einn að gera eftir sínu
höfði, og hver veit nema eitthvað
skemmtilegt komi þá í ljós. Auð-
vitað er hér aðeins um hugdettu
að ræða frá minni hálfu, en allt
getur gerst. Skoðið báðar sýn-
ingarnar.
að endurskoða þessar hugmyndir í
Ijósi hverrar nýrrar reynslu.
Hversu margir gagnrýnendur
rækja starf sitt með þessu hugar-
fari?“
Bókarkafli Brooks er sannar-
lega tímabær þótt hann sé saminn
fyrir fjórtán árum. Brook gerir
miklar kröfur, en ekki meiri en
þær sem hver listamaður verður
að gera til sjálfs sín og um leið
hver gagnrýnandi. Annað mál er
árangurinn.
Guðbergur Bergsson á grein í
Tímariti Máls og menningar sem
fjallar um andstæður norræns og
latnesks eðlis, bráðskemmtilega
athugun með óvæntum niðurstöð-
um. Hann afhjúpar blekkinguna
um hinn skapheita Suðurlanda-
búa.
Guðbergur á líka athyglisverð-
ustu ljóðin í heftinu. En ég verð að
játa að þegar ég les ljóð Guðbergs
fæ ég það á tilfinninguna að ég sé
að lesa þýðingar, að vísu góðar
þýðingar.
Það telst til tíðinda að umræða
um frjálshyggju fer fram í Tíma-
riti Máls og menningar að þessu
sinni. Ásgeir Daníelsson skrifar
um bók Birgis Björns Sigurjóns-
sonar, Frjálshyggjuna, og Birgir
Björn birtir andmæli við ritdómi
Ásgeirs. Vel fer á því að frjáls-
hyggjan blómgist á síðum þessa
vinstrisinnaða rits og æsi áhang-
endur Marx upp. Skrif frjáls-
hyggjumanna (einkum hinna
yngri) minna mig alltaf á tíma
Rauðra penna þegar hugsjónirnar
voru nýjar og ferskar og menn
höfðu ekki afneitað félaga Stalín.
Bergmál frá þessum tíma heyr-
ist í ádrepu eftir Ástráð Ey-
steinsson þegar hann með ungæð-
islegum hætti orðar tilgang Tíma-
rits Máls og menningar: „ ... á að
taka púls á samfélaginu og vera
vopn gegn afturhaldsöflum þjóð-
félagsins." Betur veit gamall
baráttumaður, ólafur Jóhann Sig-
urðsson, sem af heilbrigðri
íhaldssemi kveður lof anganinni
mildu og góðu „af mjaðarjurt, af
ljósbera" með langþreytt augu „á
fláttskap, á launhvísli/ og firna-
öskrum gargandi sveina".
UNM-hátíð í Reykjavík:
Kammertónleikar í
Norræna húsinu 25. sept.
Tónlist
Jón Þórarinsson
Fyrsta verkið, sem flutt var á
þessum tónleikum, „('ounter
Force" eftir Kristian Evenson
(Noregi) er „tileinkað öllum sem
berjast gegn kjarnorkuvopnum
... og öllum sem vinna fyrir af-
vopnun og frið“. Aumingja fólk-
ið. Þetta reyndist vera 25 mín-
útna langloka, tilbreytingarlaus,
andlaus og yfirburða leiðinleg.
Getur verið að maðurinn sé út-
sendari einhverra stríðsæsinga-
dólga til að spilla fyrir friðar-
hreyfingunum? Áheyrendur
undruðust því meir sem á leið
þennan dæmalausa langhund, og
sumir töldu, að fólk sem tæki þá
„áhættu" að leggja eyru við 20
klst. að nýrri tónlist á einni viku,
ætti að minnsta kosti að vera
verndað gegn uppákomum af
þessu tagi. Aðdáunarverður er
húmor þess manns, sem hrópaði
„Da capo!“ þegar þessi eldraun
var afstaðin. En sem betur fór
var hann ekki tekinn á orðinu.
Þau verk, sem á eftir komu,
virtust öll vera stutt, skemmti-
leg og ágæt, og raunar held ég að
þau hafi flest verið það með ein-
hverjum hætti. Fluttur var lítill
hluti fyrir einsöngsrödd og píanó
af verki, sem hlýtur að vera
miklu stærra og viðameira,
„Landet som icke ár“ eftir Sten
Melin (Svíþjóð). Af því hefði ég
gjarnan viljað heyra meira. Lilja
Ósk Úlfarsdóttir átti þarna lítið
og yfirlætislaust lag, „Nú“, fyrir
einleiksflautu, og Lárus H.
Grímsson annað miklu íburð-
armeira verk, „Sambúðarsundur-
þykkja“, fyrir horn, sembal og
segulband. Verk Lárusar bar
vitni auðugu ímyndunarafli og
verulegri kímnigáfu. Bæði eru
þau nýliðar í hópi íslenzkra
tónhöfunda. „Equale" eftir Tap-
ani Lánsiö (Finnlandi) er stutt
verk, fremur hefðbundið í stíl,
fyrir 4 horn og slagverk.
Af segulbandi voru leiknar
tvær etýður fyrir svonefnt
„synclavier“ eftir Otto Roman-
owski (Finnlandi). Þessar
tónsmíðar virðast byggðar á eins
konar tölvuleik, sem höfundur-
inn sjálfur virðist ekki taka
mjög alvarlega, en er sjálfsagt
mjög skemmtilegur fyrir þann
sem leikur og jafnvel áheyrend-
ur. Lokaverk tónleikanna,
____de Tartuffe, je crois ...“ eftir
Magnus Lindberg (Finnlandi)
var hið efnismesta, sem þarna
var flutt, kannski svolítið „bólg-
ið“ á pörtum, en annars áhrifa-
mikil og myndarleg tónsmíð.
Eins og á öðrum kammertón-
leikum UNM-hátíðarinnar voru
flytjendur hér fleiri en taldir
verði í stuttri umsögn, en um þá
sameiginlega má segja, að þeir
skiluðu verkefnum sínum með
mikilli prýði, og að slepptum
fyrstu 25 mínútunum voru tón-
leikarnir mjög áheyrilegir og
ánægjulegir.
Púlsinn og anganin