Morgunblaðið - 30.09.1982, Blaðsíða 18

Jg MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1982
Hlýt að • um áhy lýsa; ggiur yfír séi n af ai *stök ukn-
J um vígt ooJ lúnað ii 1 ha finu
Ræða Olafs Jóhannessonar utanríkisráð-
herra á allsherjarþingi SÞ 28. sept.
Ólafur Jóhannesson flytur ræðu sína. Simamynd/ ap
Herra forseti.
Leyfið mér að taka undir orð
starfsbræðra minna og óska yður
til hamingju með kjör yðár í for-
sæti á 37. allsherjarþingi Samein-
'uðu þjóðanna. Ég er þess fullviss
að reynsla yðar og þekking kemur
yður að góðu haldi við leit að lausn
á þeim mörgu viðfangsefnum sem
liggja fyrir þessu þingi.
Hinn nýi framkvæmdastjóri
samtakanna og starfslið hans
hafa haldið áfram fórnfúsu og
markvissu starfi að þeim verkefn-
um, sem Sameinuðu þjóðirnar
hafa falið þeim. Leyfið mér, hr.
forseti, að færa þeim þakklæti
fyrir störf þeirra og votta fram-
kvæmdastjóranum fullan stuðn-
ing minn við tilraunir hans til að
leysa mörg og flókin vandamál,
sem nú krefjast skynsamlegrar og
friðsamlegrar lausnar.
Samtök okkar hafa á starfsævi
sinni staðið andspænis alvarleg-
um deilum, sem ógnað hafa friði á
stórum svæðum eða jafnvel
heimsbyggð allri. Oft hefur tekist
að finna friðsamlega lausn, sem
þakka má góðum vilja deiluaðila
og samtakamætti hinna Samein-
uðu þjóða. Önnur deilumál hafa,
enn sem komið er, reynst samtök-
um okkar ofviða.
Er við komum til þessa allsherj-
arþings er ástand alþjóðamála að
ýmsu leyti dekkra en það hefur
nokkru sinni verið frá lokum síð-
ari heimsstyrjaldar og stofnun
þessara samtaka. Vígbúnaðurinn
er tröllslegri, vopnin djöfullegri,
hungrið sárara, allsleysið út-
breiddara og böl atvinnuleysis víð-
tækara en þekkst hefur á starfs-
tíma þessara samtaka. Vissulega
hefur ýmislegt áunnist og við
skulum ekki gleyma því. En hitt
stingur í augu, þar sem illa hefur
til tekist eða alls enginn árangur
hefur náðst. Það eru einkum nokk-
ur þeirra atriða, sem ég hef hugs-
að mér að gera hér að umræðu-
efni.
Þegar ég ávarpaði allsherjar-
þingið í september á sl. ári dvaldi
ég nokkuð við ýmis ákvæði
stofnskrár og mannréttindayfir-
lýsingar Sameinuðu þjóðanna og
bar saman orð og efndir. Á því ári
sem síðan er liðið hefur víða hald-
ið áfram að síga á ógæfuhlið í
þessum efnum. Einna alvarleg-
ustu atburðirnir hafa átt sér stað í
Austurlöndum nær og Póllandi,
þótt sitt með hvorum hætti sé, en
því miður mætti bæta við ýmsum
fleiri dæmum.
I ársskýrslu sinni til samtak-
anna vekur framkvæmdastjórinn
máls á miklu áhyggjuefni, sem er
vaxandi virðingarleysi fyrir álykt-
unum öryggisráðsins. Ég tek heils
hugar undir varnaðarorð hans um
að við séum komin hættulega
nærri hengiflugi stjórnleysis í al-
þjóðasamskiptum. Skipulag sam-
taka okkar og þá sér í íagi neitun-
arvaldið hefur í senn verið styrkur
þeirra og veikleiki. Breytingar á
þessari grundvallartilhögun gætu
valdið hruni samtakanna og því
tel ég slíkt ekki vera til umræðu.
Á hinn bóginn er öllum ljóst að
máttur Sameinuðu þjóðanna til að
stuðla að friðsamlegri lausn deilu-
mála er lítill sem enginn þegar
eitthvert þeirra ríkja, sem neitun-
arvald hafa, telur beinum eða
óbeinum hagsmunum sínum
stefnt í hættu með aðgerðum af
hálfu samtakanna og slík staða
kemur æ oftar upp. Þessu til við-
bótar færist það og í aukana að
önnur ríki telji sig hafa nægan
styrk til þess að ganga gegn ein-
róma samþykktum öryggisráðsins
í skjóli þess að samstaða samtak-
anna sé ekki nógu sterk til þess að
orðum fylgi athafnir. Þessa öfug-
þróun verður að stöðva. Slíkt verð-
ur ekki gert með einhverjum
breytingum á sáttmála Samein-
uðu þjóðanna heldur þarf þar til
að koma aukinn skilningur þjóð-
anna á þeirri hættu, sem heims-
friðnum er stefnt í, verði áfram
haldið á sömu braut.
Á nýafstöðnum fundi utanrík-
isráðherra Norðurlanda var ítrek-
aður eindreginn stuðningur þess-
ara ríkja við Sameinuðu þjóðirnar
og aðgerðir sem miða að því að
leysa milliríkjadeilur á friðsam-
legan hátt samkvæmt grundvall-
arreglum stofnskrárinnar um
virðingu fyrir fullveldi og stjórn-
málalegu sjálfstæði allra ríkja. í
því sambandi var skorað á öll ríki
að virða viðurkenndar alþjóða-
reglur um samskipti ríkja og því
lýst yfir að Norðurlönd myndu
áfram vinna að því að styrkja
Sameinuðu þjóðirnar sem al-
heimssamtök til tryggingar friði.
Jafnframt voru ráðherrarnir sam-
mála um nauðsyn þess að kanna,
og ræða við önnur ríki, hvernig
auka mætti möguleika samtak-
anna til að gegna hlutverki sínu
þegar átök eða deilur blossa upp.
Ég vek athygli á þessari samþykkt
utanríkisráðherra Norðurlanda og
ítreka hér þá áskorun sem þar
kemur fram.
Ástandið í Austurlöndum nær
hefur verið á dagskrá hjá þessum
samtökum allt frá stofnun þeirra
og enn er langt frá því að sjá megi
fram á friðsamlega lausn á þeim
deilum sem stöðugt eitra and-
rúmsloftið og valda íbúum þessa
heimshluta þjáningum og dauða.
Þessi harmleikur hefur nú náð há-
marki með fjöldamorðunum í
fióttamannabúðunum í Beirút
fyrr í þessum mánuði. Það er
krafa allra þeirra sem vjrða vilja
stofnskrá þessara samtaka að
hlutlaus rannsókn verði látin fara
fram á þessu ódæðisverki hið allra
fyrsta.
Innrás Israelsmanna í Líbanon
er enn einn þáttur í langri sögu
hefnda og gagnhefnda í Austur-
löndum nær, en jafnframt er hún
sorglegt dæmi um þá lítilsvirðingu
fyrir samþykktum öryggisráðsins
sem ég hef gert hér að umtalsefni.
Ég hlýt að lýsa yfir fullum stuðn-
ingi mínum við þær ályktanir
samtaka okkar sem fordæma inn-
rás og hernám Israelsmanna á
Líbanon og neitun þeirra á að fara
eftir samþykktum öryggisráðsins.
Þessi framkoma eykur enn á
vandann við að ná fram réttlátri
og varanlegri lausn á deilumálum
í þessum heimshluta. Slík lausn
hlýtur að byggja á ályktunum ör-
yggisráðsins nr. 242 og 338 og
tryggja öryggi allra ríkja á þessu.
svæði, þ.á m. Israels, og réttlæti
fyrir allar þjóðir, þ.á m. Palest-
ínumenn. í því sambandi vil ég
einnig sérstaklega undirstrika
nauðsyn þess að lögmæt þjóðar-
réttindi Palestínumanna verði að
veruleika með því að þeir fái rétt
til ákvörðunar um eigin mál og
þar á meðal rétt til að taka þátt í
samningum um eigin framtíð.
Ég vil fagna því að nú hafa
komið fram tillögur um lausn á
stærstu vandamálum Austurlanda
nær, bæði frá forseta Bandaríkj-
anna og ráðstefnu Arabaleiðtoga.
Of snemmt er að spá um, hvort
þessar tillögur geti orðið grund-
völlur að samningaviðræðum allra
aðila, en ég leyfi mér að lýsa þeirri
von minni að svo verði, enda felast
í báðum tillögunum ýmis atriði
sem verð eru nánari athugunar.
Hr. forseti.
Ég vil aðeins nefna örfá önnur
mál, sem eru hvað hróplegust
dæmi um virðingarleysið fyrir því
jafnrétti, fullveldi og stjórnmála-
legu sjálfstæði allra þjóða, sem
ber að virða skv. stofnskrá hinna
Sameinuðu þjóða, en lítils er virt í
raun, ef stærri ríki telja það betur
henta eigin hagsmunum.
Ástandið í Afganistan hefur
ekki batnað frá því að við komum
hér saman fyrir ári. Hernámið
hefur nú staðið nærfellt þrjú ár.
Áfram er haldið með takmörkuð-
um árangri að reyna að kúga þjóð-
ina til hlýðni og uppgjafar og
ítrekaðar ályktanir Sameinuðu
þjóðanna að engu hafðar. Sömu
sögu má reyndar segja af því
stríðshrjáða landi Kampútseu.
Fyrir röskum tveimur árum
bárust nýir frelsisstraumar um
pólskt þjóðlíf. Fólkið vildi fá
meira að segja um eigin málefni
og samningar tókust við stjórn-
völd um að örlítið skyldi létt á
okinu og stofnun frjálsra verka-
lýðssamtaka leyfð. Sú frjálsræðis-
þróun, sem þarna hófst, átti þó
skamma lífdaga fyrir höndum.
henni lauk með setningu herlaga
13. desember 1981.
Upptalningu af þessu tagi
mætti hafa langa. Þau eru mörg
ríkin sem búa við einræðisstjórnir
og kúgun og grundvallarreglur
stofnskrár samtaka okkar eru í
engu virtar.
Meðan svona atburðir endur-
taka sig með stuttu millibili er æði
erfitt að draga úr þeirri spennu
sem nú ríkir í alþjóðasamskiptum
og taka til við raunhæfar aðgerðir
til að efla og varðveita frið og ör-
yggi í samræmi við grundvallar-
markmið samtaka okkar. En
slíkra aðgerða er svo sannarlega
þörf.
Vígbúnaðurinn er tröllslegri og
vopnin ógnvænlegri en heimurinn
hefur áður þekkt — og áfram er
haldið hinu tryllta vígbúnaðar-
kapphlaupi. Sjálfsagt má til eilífð-
ar deila um hver aðili sé sterkari
öðrum og úr því fæst líklega aldrei
skorið, nema það gerist, sem eng-
inn vill, að stórveldin láti á það
reyna. En hætt er við að fáir verði
til frásagnar og að sigurvegarar
verði litlu öfundsverðari af sínu
hlutskipti en hinir sigruðu af sínu.
Gereyðingarvopnin geta hvenær
sem er leitt ragnarök yfir mann-
kyn. Ábyrgð kjarnorkuvopnaveld-
anna er þung. Þau hafa örlög
heimsbyggðar í hendi sér.
Mannkynið á í reynd ekki á milli
neinna leiða að velja. Sú eina, sem
ekki liggur fyrr eða síðar til tor-
tímingar hlýtur að felast í raun-
sæjum og heiðarlegum samning-
um um samdrátt í vígbúnaði sem
fyrsta skref á þeirri löngu leið að
algerri afvopnun sem á og verður
að vera óskadraumur þeirra er
trúa á háleit markmið stofnskrár
hinna Sameinuðu þjóða.
Krafan um raunhæfar aðgerðir
í afvopnunarmálum er eindregn-
ari nú en verið hefur um langt
skeið. í ljósi þess er sorglegt að
þurfa að viðurkenna að árangur af
sérstaka aukaallsherjarþinginu
um afvopnun, sem hér var haldið á
liðnu sumri, varð nánast enginn.
Við verðum því fyrst um sinn að
láta okkur nægja og treysta því að
áþreifanlegur árangur verði af
viðræðum Bandaríkjanna og Sov-
étríkjanna um samdrátt í birgðum
þeirra af nokkrum helstu tegund-
um kjarnavopna, MBFR-viðræð-
unum í Vínarborg og starfi af-
vopnunarnefndarinnar í Genf, og
svo að sjálfsögðu af starfi Madr-
id-fundarins um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu ef hann leiðir til
samkomulags um ráðstefnu um
traustvekjandi aðgerðir og af-
vopnun í Evrópu. F'ramkvæmd af-
vopnunar verður að byggjast á
gagnkvæmnisgrundvelli. Annað
væri hvorki raunsætt né réttlæt-
anlegt. Það þarf að stefna að jafn-
vægi — ekki ógnarjafnvægi held-
ur jafnvægi, sem byggist á sam-
drætti vígbúnaðar en ekki aukn-
ingu.
Sem fulltrúi eyþjóðar er byggir
lífsafkomu sína á lifandi auðlind-
um hafsins hlýt ég að lýsa yfir
sérstökum áhyggjum af auknum
vígbúnaði í hafinu og þá ekki síst
auknum flota kafbáta, búnum
kjarnavopnum. Það þarf ekki
styrjöld, heldur aðeins slys við
óhagstæðar aðstæður, til að eyði-
leggja efnahagsgrundvöll slíkra
þjóða. Því undirstrika ég það sér-
staklega, að réttu viðbrögðin við
andstöðu fólks á meginlöndum
Evrópu og Ameríku gegn enn
meiri fjölgun kjarnavopnaflauga í
löndum þeirra eru ekki að flytja
þessi vopn í hafið heldur að semja
um raunverulega fækkun. Aðeins
með því móti verður dregið úr
þeirri ógn sem af þessum vopnum
stafar.
Ég hef gert hafið hér að um-
ræðuefni. Það hefur verið eitt
hinna stóru verkefna Sameinuðu
þjóðanna að vera vettvangur fyrir
gerð sáttmála allra ríkja um rétt-
arreglur á því svæði sem nær yfir
hvorki meira né minna en tvo
þriðju hluta jarðar. Eftir langt og
erfitt starf liggur nú fyrir texti
sem flestar þjóðir heims hafa lýst
yfir, að þær geti sætt sig við. Slík-
ur texti getur aldrei uppfyllt alla
óskadrauma en ég leyfi mér að
fullyrða að hann sé eina raunhæfa
málamiðlunin, sem tekur eðlilegt
tillit til óska og þarfa þeirra meira
en 150 þjóða sem átt hafa hlut að
máli. Ég vil því skora á þær þjóðir,
sem enn eru ekki reiðubúnar að
samþykkja þennan samning, að
endurskoða afstöðu sína. Með að-
ild allra þjóða að hinum nýja haf-
réttarsáttmála getum við afstýrt
því að upp komi harðar deilur
milli einstakra ríkja um ýms haf-
réttarleg atriði og þannig stigið
mikilvægt skref í átt að þeim
heimi, sem við stefnum að í
stofnskrá samtaka okkar.
Hr. forseti.
Ég hef hér að framan einkum
fjallað um ríki, samskipti þeirra
við önnur ríki og það virðingar-
leysi sem alltof oft lýsir sér í þeim
samskiptum. Að sönnu er það
venjulegast einstaklingurinn,
maðurinn, sem verður fórnar-
lambið í slíkum tilvikum, en yfir-
skynið er trygging hagsmuna eins
ríkis gagnvart öðru. Hins vegar er
það svo á ábyrgð hvers ríkis, og
raunar skuldbinding sem öll ríki
þessara samtaka hafa tekið á sig,
að tryggja virðinguna fyrir mann-
inum og réttindum hans. Þessi
skuldbinding er því miður ekki
virt af fjölmörgum þeirra ríkis-
stjórna, sem hér koma fram fyrir
hönd þess fólks sem lönd þeirra
byggir, og raunar miklu fleiri rík-
isstjórnum en þeim sem þó fylgja
að öðru leyti skuldbindingum sín-
um um samskipti milli ríkja.
Hr. forseti.
Er ég ræði um grundvallar-
mannréttindi hlýt ég að flokka
undir þau rétt hvers mannsbarns
til réttlátrar hlutdeildar í auðlegð
heimsins. Önnur mannréttindi eru
lítils virði þeim, sem ekki horfir
fram á annað en hungurdauðann.
Það verður því að vera eitt af meg-
inmarkmiðum samtaka okkar að
stuðla að því að hvert það barn
sem fæðist í þennan heim fái næg-
an mat, heilbrigðisþjónustu og
menntun við sitt hæfi. Þverrandi
sultur, minnkandi hernaðarút-
gjöld og vaxandi virðing fyir al-
þjóðlegum skuldbindingum mættu
gjarna verða einkunnarorð þessa
allsherjarþings.