Morgunblaðið - 05.12.1982, Blaðsíða 14
62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1982
BRÁÐRÆOI
HRYÐJUVERK
Stærsta stífla
veraldar — sem
enginn þarfnast
Efnahagskreppan í heiminum
hefur haft margvíslegar af-
leiöingar, m.a. þær, að víða
standa nú ónotuð orkuver, og
áætlanir um önnur hafa verið
lagðar til hliðar. Orkuspár síð-
ustu ára hafa einfaldlega ekki
rætzt og þörfin hefur dregizt
sman.
Hin miklu orkuver, sem
standa ónotuð og hálfköruð
minna helzt á nátttröll, sem
hafa dagað uppi. Það stærsta
þeirra var reisOí sameiningu að
frumkvæði tveggja þjóðhöfð-
ingja í Suður-Afríku, þeirra Al-
fredo Stoessner hershöfðingja,
forseta Paraguay, og Joao Figuc-
iredo hershöfðingja, forseta
Brazilíu. Það er raforkuverið It-
apu í Paranafljóti, sem er á
landamærum ríkjanna tveggja.
Þetta átti að verða mesta raf-
orkuver í heimi. I stíflugarðinn
fóru 12 milljónir rúmmetra af
steinsteypu, enda er hann á hæð
við 62ja hæða hús. I stíflulóninu
eru 29 milljarðar rúmmetra af
vatni.
Áætlanir gera ráð fyrir, að all-
ar túrbínur raforkuversins verði
komnar í gagnið árið 1988, og þá
muni framleiðslugeta þess verða
12,6 milljónir kílóvatta af raf-
magni. Það er sex sinnum meiri
framieiðslugeta en í raforkuver-
inu Aswan í Egyptalandi. Allt að
40.000 menn unnu við gerð
stíflugarðsins í átta ár. Kostnað-
ur við verkið hefur tvöfaldast.
Hann var áætlaður sjö milljarð-
ar dollara en er nú orðinn 14
milljarðar.
En þar að auki hafa verið
færðar miklar fórnir fyrir
mahnvirki þetta í þjóðfélagslegu
og vistfræðilegu tilliti. Hundruð
bænda hafa verið flæmdir af
jörðum sínum, því að mikið af
ræktuðu landi þurfti að fara
undir vatn. Indíánaþjóðflokkur,
Avagurani, var neyddur til að
halda brott af þessu svæði og
setjast að á hrjóstrugra landi.
því á dögunum, þegar flóðgáttir
stíflugarðsins voru opnaðar í til-
raunaskyni og vatnsflóðið svipti
með sér helmingi húsanna í arg-
entínska landamærabænum
Puerto Iguazu, sem stendur við
fljótið, 12 mílum neðan við stífl-
una.
Argentínumenn hafa í hyggju
að reisa sitt eigið raforkuver
neðar í fljótinu, en hvort úr því
verður fer algerlega eftir því,
hvort Brasilíumenn standi við
loforð sitt um að halda vatns-
magni fljótsins hæfilegu.
Það væri því ekkert skrýtið
þótt einhver hershöfðingjanna í
Argentínu hefði slæmar draum-
farir og hrykki upp við það, að
einhver doktor Strangelove í
Brasilíu hefði opnað allar flóð-
gáttir í Itapu. Við það myndi
straumurinn hrifsa á brott iðju-
verin við ána og færa Buenos
Aires á bólakaf.
— JAN ROCHA
14 milljarðar
fyrir
óþarfa
orku
Þúsundum villtra dýra varð að
bjarga frá drukknun í uppistöðu-
lóninu. Fossarnir við Sete
Quardas, sem voru mikið augna-
yndi, eru nú horfnir.
Brasilíumenn hafa ekki farið
varhluta af þeim efnahags-
samdrætti, sem sett hefur mark
sitt um mestan hluta heims und-
anfarin ár. Afleiðingarnar eru
m.a. þær, að engin þörf er fyrir
aukna raforku í landinu. Orkan
er þegar of mikil. Þegar áætlanir
um Itapu voru gerðar, var talið
að orkuþörf myndi aukast um
11% á ári. Þess í stað hefur
aukningin verið innan við 4%.
En Paranafljót rennur ekki
aðeins um Brasilíu og Paraguay.
Það rennur áfram suður á bóg-
inn og er ein stærsta á í Argent-
ínu. Framkvæmdirnar við stífl-
una valda því, að Brasilíumenn
hafa það alveg í hendi sér, hvert
vatnsmagn fljótsins er. Argent-
ínumenn fundu smjörþefinn af
Múgmorðingjar
krafðir sagna
Arturo Frondizi, fyrrverandi
forseti Argentínu, fullyrti
fyrir skemmstu, að argentínski
herinn hefði myrt „þúsundir ungl-
inga“ og að stundum hefðu líkam-
ar þeirra verið sprengdir upp með
dínamíti til að fela öll ummerki
um manndrápin.
„Það verður að grafast fyrir um
það, sem raunverulega gerðist í
„stríðinu gegn undirróðursöflun-
um“ — sannleikurinn verður að
koma í ljós,“ sagði Frondizi. „Ef
glæpir hafa verið framdir getum
við aðeins beðið guð einan um
fyrirgefningu."
Arturo Frondizi, sem var forseti
frá 1958 til 1962, þegar herinn
hrifsaði völdin í sínar hendur, lét
þessi orð falla í ræðu, sem hann
flutti í Kaþólska háskólanum í La
Plata. Hann sagði einnig, að eng-
inn vafi léki á, að fjöldi fólks, sem
herinn hefði numið á brott, væri
nú látinn. Það var einkum á árun-
um 1975—79 sem flestir hurfu en
þá gekk herstjórnin hart fram í að
uppræta sérhvern vott um vinstri-
mennsku í landinu.
í ræðu sinni sagði Frondizi frá
fjöldamorðum á árinu 1976, sem
fram fóru eftir að lögregluforingi
nokkur hafði slasast í sprengingu.
„Hryðjuverkamenn komu fyrir
sprengju, sem reif annan hand-
legginn af háttsettum lögreglufor-
ingja og umsvifalaust var skipað
svo fyrir, að 40 menn skyldu sóttir
í fangelsin." Hermennirnir fluttu
þá á stað í grennd við Pilar (eitt
úthverfa Buenos Aires), drápu þá
með hríðskotabyssum og sprengdu
síðan líkin upp þar til hvorki
fannst af þeim tangur né tetur.
„Herforingi nokkur gaf um það
fyrirmæli, að ekkert skyldi vera
eftir af líkunum. Þannig var þetta
gert — og þúsundir unglinga voru
í þessum hópi. Sumir þeirra voru
vissulega í hryðjuverkasamtökum
en aðrir ekki,“ sagði Frondizi.
Mannréttindasamtök í Argent-
ínu hafa á skrá hjá sér nöfn nærri
7.000 manna, sem voru numdir á
brott frá heimili sínu eða vinnu-
stað af útsendurum öryggislög-
reglunnar þegar ofsóknirnar voru
í algleymingi um miðjan síðasta
áratug. Þessi samtök telja, að allt
að 20.000 manns hafi horfið en
taka þó fram, að margir þori alls
ekki að segja frá hvarfi ástvina
sinna. Frondizi segir, að enginn
hinna horfnu sé lengur á lífi. Um
það þurfi ekki að efast.
Arturo Frondizi, sem nú er 74
ára gamall, er leiðtogi stjórnmála-
flokks, sem kallar sig Framfara-
Mæður týndra efna til göngu í Buen-
os Aires. Þær bera Ijósmyndir ást-
vinanna sem urðu fórnarlömb hinna
sjálfskipuðu böðla.
hreyfinguna. Hann kvaðst hafa
skorað á kirkjuna og herstjórnina
að lýsa því yfir, að einhver sér-
stakur dagur yrði helgaður „iðrun
og yfirbót" til að „auðvelda sættir
með argentínsku þjóðinni".
„Mér finnst að herinn eigi að
segja frá því hvers vegna fólkið
var drepið og hvernig það var
drepið,“ sagði hann.
KJARKUR
Winnie Mandela: þeim hvítu gengur lítið að temja hana.
Mandela, eiginkona blökku-
mannaleiðtogans Nelson
Mandela, sem situr í fangelsi,
hætti nýlega lífi sínu í mót-
mælaskyni við aðskilnaðar-
stefnu stjórnvalda í Suður-
Afríku. Þessi umdeilda stefna
nær til ailra þátta mannlegs lífs
í Suður-Afríku og frá henni er
ekki hvikað, þótt um líf eða
dauða sé að tefla. Winnie Mand-
ela harðneitaðrað láta leggja sig
inn á sjúkrahús, sem ætlað var
blökkumönnum einvörðungu.
Samt var hún viðþolslaus af
kvölum og læknar höfðu sagt, að
óvíst væri hvort hún lifði, ef ekki
yrði gerð á henni aðgerð innan
klukkustundar.
Þessi einbeitta kona þjáðist af
alvarlegri meinsemd í fæti, sem
hafði eitrað út frá sér. Læknar
óttuðust, að hún myndi valda því
að hjartað stöðvaðist, yrði ekk-
ert að gert tafarlaust. Hins veg-
ar vildu þeir ekki láta leggja
hana inn á sjúkrahús fyrir hvíta,
þótt hún hefði fengið að gangast
þar undir rannsókn. Þeir stóðu á
Ein en
óbuguð
því fastar en fótunum, að að-
gerðin yrði að fara fram á
sjúkrahúsi fyrir blökkumenn.
Winnie hafnaði þessu og bað um
að henni yrði ekið heim til sín,
en hún býr í litlum bæ og stjórn-
völd hafa takmarkað mjög
ferðafrelsi hennar.
Ijögfræðingar hennar reyndu
að ná einhvers konar samkomu-
lagi við ráðherra laga og reglna,
Louis le Grange, og loks varð það
að ráði, að yfirvöld afléttu ferða-
banninu á henni, þannig að unnt
var að fara með hana flugleiðis
til Jóhannesarborgar. Þar komst
hún inn á einkasjúkrahús, sem
fulltrúar allra kynþátta hafa að-
gang að. Læknar þar fram-
kvæmdu aðgerðina og Winnie
Mandela er nú á góðum batavegi.
„Ég væri búin að vera, hefði ég
farið á þennan annars flokks
spítala þeirra," sagði hún reiði-
lega, er rætt var við hana á
sjúkrahúsinu skömmu eftir að-
gerðina. „Ég sagði þeim, að frek-
ar myndi ég fara heim og gera
sjálf á mér aðferð," bætti hún
við.
Frú Winnie Mandela hefur ein
síns liðs háð harða baráttu gegn
aðskilnaðarlögum og stefnunni,
sem byggir á þeim, í þau sex ár,
sem hún hefur dvalizt í Brand-
fort í Óraníu-héraði. Það var
ríkisstjórn landsins, sem kvað á
um, að þar skyldi hún dveljast
með takmörkuðu ferðafrelsi, en í
þessu héraði mega sjónarmið
íhaldsaflanna í Suður-Afríku sín
meira en víða annars staðar.
Winnie Mandela hefur beitt því
eina vopni, sem hún hefur yfir
að ráða. Hún storkar yfirvöldum
og gengur eins langt og hún
megnar gegn aðskilnaðarstefn-
unni. Ögrandi á svip hefur hún
notað alla þá aðstöðu, sem bær-
inn býður eingöngu hvítu fólki
upp á. Hún harðneitar t.d. að
ganga út og inn um búðardyr,
sem merktar eru blökkumönn-
um.
íhaldssamir bæjarbúar og
bændur í grenndinni eru því
vanir, að blökkumenn lúti boðum
þeirra og bönnum, og því áttu
þeir upphaflega mjög erfitt með
að þola frú Mandela ósvífnina,
þeir fóru þess jafnvel á leit við
lögreglumálaráðherra, að hann
léti flytja hana til einhvers ann-
ars bæjar. Hann hafnaði þessum
tilmælum, og þá tóku bæjarbúar
það til bragðs að leiða sem mest
hjá sér hina storkandi fram-
komu blökkukonunnar.
- ALLISTER SPARKS