Morgunblaðið - 30.03.1983, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. MARZ 1983
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Menendez hershöfðingi á leið til
Falklandseyja að taka við starfi
landstjóra þar fyrir einu íri.
ákváðu sjálfir hvenær kosið yrði
og ný stjórn tæki við.
Eftir þessa atburði er ólíklegt
að rækileg rannsókn verði gerð á
hlutverki SIDE í mannshvörfun-
um og öðrum mannréttinda-
brotum. Nefnd, sem vinnur að
skýrslu um Falklandseyjastríð-
ið, hefur sagt að skýrslan liggi
fyrir í júní, en nú hafa yfirmenn
heraflans gefið í skyn að hún
verði e.t.v. birt í apríl. í deilunni
við Chile um Beagie-sund virðist
að nú muni stjórnin ekki sam-
þykkja málamiðlunartillögur frá
Páfagarði.
Argentína ári síðar
KOSNINGUM hefur verið heitið í Argentínu 30. október og valdatöku
borgaralegrar stjórnar 30. janúar. Ný stjórn fær ekki að taka við strax,
svo að herforingjar fíi að ráða stöðuhækkunum í heraflanum 1984. Ýmsir
telja að þetta sé stjórnarskrárbrot og þjóðin hafí ekki efni á slíkri bið.
Flestir trúa því að herinn muni í raun og veru afsala sér völdum eins og
hann lofaði einni viku eftir ósigurinn í Falklandseyjastríðinu, sem hófst
fyrir einu ári. En margir eru efagjarnir.
Herforingjar hafa stjórnað í
Argentínu í 53 ár og ekki
megnað að lækna margar mein-
semdir þjóðarinnar. Argentínu-
menn geta ekki bent á einn ein-
asta ávinning af stjórn þeirra,
hernaðarlegan eða pólitískan.
En fátt bendir til þess að endur-
reisn lýðræðis leysi margvísleg-
an vanda, sem við er að stríða.
Mánuðirnir eftir Falklandseyja-
strfðið hafa verið dekksti tíminn
í sögu Argentínu.
Yfir stendur ein mesta efna-
hagskreppa í sögu landsins, póli-
tískt ofbeldi hefur aukizt, sárin
eftir stríðið eru ekki gróin. Sex
til fimmtán þúsunda vinstri-
sinna er enn saknað eftir miklar
hreinsanir hersins fyrir nokkr-
um árum. Bignone forseti, sem
er fyrrverandi herforingi, hefur
siglt í gegnum þessi vandamál og
nýtur trausts. En raunveruleg
völd hafa verið í höndum yfir-
manna heraflans undir forystu
Cristino Nicolades, yfirmanns
landhersins („El Bruto“).
Áhugi herforingjanna á
endurreisn lýðræðis er dreginn í
efa þrátt fyrir loforð þeirra um
kosningar. Þeir hafa þráfaldlega
neitað að gefa þjóðinni skýr-
ingar á slælegri frammistöðu
heraflans í stríðinu við Breta.
Yfirmenn landhers, sjóhers og
flughers hafa kennt hver öðrum
um ófarirnar, opinber skýrsla
um stríðsreksturinn hefur ekki
verið birt og þaggað var niðri í
liðsforingjum, sem gagnrýndu
það. Mannréttindahópar hafa
átt erfitt um vik, hert hefur ver-
ið á ritskoðun og birtar hafa ver-
ið viðvaranir um „undirróður" og
„jafnvægisleysi".
Mannréttindahópar sendu
nýlega Bignone bænaskjal með
ósk um hömlur á starfsemi ör-
yggisþjónustunnar, SIDE, m.a.
starf óeinkennisklæddra lög-
reglumanna sem áttu þátt í
mannshvörfunum. Fyrrverandí
lögreglustjóri Buenos Aires,
Ramon Camps, hafði þá nánast
viðurkennt ábyrgð heraflans á
mannshvörfunum. Bænaskjalið
lýsir ugg um að ný herferð SIDE
sé í uppsiglingu og efasemdum
um að lýðræði komist á. í skjal-
inu var bent á nýleg dæmi um
vafasamar aðferðir SIDE. Jafn-
framt er orðrómur um að
hryðjuverkamenn úr Monten-
J eros-samtökum perónista hafi
J laumazt aftur til landsins. Þol-
inmæði heraflans er sögð á þrot-
um þar sem hann er stöðugt
krafinn skýringa.
Herforingjarnir hafa orðið
fyrir vaxandi þrýstingi frá lágt-
settum foringjum úr öllum
greinum heraflans. Þeir sökuðu
nýlega stjórnina um að hafa
„misst tökin á ástandinu" og lát-
ið óhróður um heraflann óátal-
inn. Þetta sýndi andstöðu þeirra
við viðræður Bignone forseta við
stjórnmálamenn um fyrirhugað-
ar kosningar. Orðrómur var um
að þeir ætluðu að Iáta yfirmenn
sína víkja og skipa nýja stjórn.
Þegar þetta spurðist tilkynnti
Nicolaides hershöfðingi að hann
hefði afhjúpað og bælt niður 32
byltingarsamsæri til að sýna
hver völdin hefði.
Síðan munaði minnstu að
Bignone væri vikið frá. Yfir-
menn heraflans sátu átta tíma á
fundi 10. febrúar og gáfu út
harðorða tilkynningu, þar sem
stjórnmálamenn voru varaðir
við að gagnrýna heraflann. Yfir-
menn flughers og sjóhers, Aug-
usto Hughes hershöfðingi og
Ruben Franco flotaforingi, fóru
hörðum orðum um feril Bign-
one-stjórnarinnar. Nicolaides
hershöfðingi gerði hlé á fundin-
um til að ræða við Bignone, sem
mun hafa boðizt til að segja af
sér. Að lokum sannfærði Nicol-
aides hershöfðingi félaga sína
um að brottvikning forsetans
mundi enn rýra álit heraflans.
Til að sýna harðnandi afstöðu
sína sendu herforingjarnir Vict-
or Martinez úr Róttæka flokkn-
um opinbert skeyti og sögðu
honum að staðfesta eða bera til
baka yfirlýsingu þar sem hann
sagði: „Hetjurnar, sem byggðu
upp föðurlandið, helguðu sig
ekki ránum eins og herforingj-
amir nú.“ Skeytið var talið upp-
haf málsóknar, en beðið var með
að senda öðrum stjórnmála-
mönnum svipuð skeyti. Martinez
kvaðst hafa átt við „pólitískt
valdarán", en ekki peninga- eða
eignarán. Herforingjarnir
ákváðu að stefna honum fyrir
róg.
Stjórnmálamennirnir höfðu
hótun herforingjanna um
málshöfðun að engu, en urðu
hófsamari og héldu áfram við-
ræðum við Bignone um fyrirhug-
aðar kosningar. Annars hefði
staða Bignone og stjórnar hans
veikzt ennþá meir. En ugg
stjórnmálamanna um að Bign-
one verði vikið frá hefur ekki
verið eytt. Svigrúm hans hefur
verið takmarkað, þar sem hann
varð að ganga að vissum skilyrð-
um til að halda völdunum. Það
sást á því að yfirmenn heraflans
Bignone
■ — Vaxandi þrýstingur.
Öfgamenn úr flughernum vilja
minnast þess að 2. apríl er eitt ár
liðið frá innrásinni í Falklands-
eyjar með árásum á eyjarnar.
Bignone og yfirmenn heraflans
leggjast gegn slíkum aðgerðum
og þær njóta lítils stuðnings í
heraflanum. Brezkar fréttir
herma að argentínskar flugvélar
kanni loftvarnir eyjanna og
viðbragðsflýti Phantom-þota
Breta með því að fljúga upp að
lofthelgi eyjanna. Argentínu-
menn ætla að halda áfram tak-
markaðri áreitni til að halda
málinu vakandi. Þannig megi
neyða brezku stjórnina til að
gera eyjarnar að „virki“ með
ærnum tilkostnaði, sem veki
óánægju skattgreiðenda og
þvingi Breta til að vera sveigj-
anlegri.
Flugher Argentínu hafði til
alvarlegrar athugunar að ráðast
á eyjarnar í desember og tvær
sveitir Mirage-flugvéla hafa síð-
an verið sendar til Suður-
Argentínu. Ný vopn í Mirage-
flugvélar hafa borizt frá Frakk-
landi og 20 flugvélar eru komnar
frá ísrael og öðrum löndum.
Bignone-stjórnin hefur reynt
af alefli að afla sér stuðnings í
deilunni á alþjóðavettvangi til
þess að fá Breta að samninga-
borði. Alger kúvending hefur
orðið á fyrri harðlínustefnu í
utanríkismálum. Bignone hefur
rætt við Yasser Arafat, hvatt til
stofnunar Palestínuríkis og for-
dæmt Suður-Afríku. Nú síðast
sótti hann ráðstefnu óháðu ríkj-
anna í Nýju Delhí, þar sem hann
sakaði Bandaríkin um afskipti af
innanríkismálum og þakkaði
Fidel Castro veittan stuðning.
Argentínumenn munu hafa
ákveðið að fara diplómatískar
leiðir í deilunni, a.m.k. fyrst um
sinn, og hvers konar ævintýra-
mennska 2. apríl fengi lítinn
stuðning innanlands og stofnaði
í hættu þeim litla diplómatíska
ávinningi, sem náðst hefur síðan
stríðinu lauk.
Þjóðsöngurinn
og Laxness
Fyrir nokkru gerðust þau gleði-
legu tíðindi á Alþingi að samþykkt
voru lög til verndunar okkar kæra
þjóðsöng „Ó Guð vors lands". Við
það varð skáldinu á Gljúfrasteini
eitthvað órótt og lét birta eftir sig
grein í Morgunblaðinu 19. mars,
sem var að mestu leyti endurtekn-
ing á órökstuddri gagnrýni í fyrri
grein hans 7. desember (svarað 8.
janúar). Það sem er lítið og lágt
má gjarnan hverfa sem fyrst í
þagnar og gleymskunnar djúp, og
þannig er lágkúran yfirleitt með-
höndluð, en þegar mennskar verur
eru að narta í og reyna að lítil-
lækka það sem er fagurt og há-
leitt, getur stundum verið erfitt að
þegja.
I bókinni „Ungur ég var“, bls.
87, ritar Laxness eftirfarandi:
„Ég hef aldrei kunnað að meta
skáldskap Matthíasar Jochums-
sonar eða Einars Benediktssonar
— líklega ekki verið nógu greindur
til þess að meta stórar sálir að
verðleikum — Þótt ég væri allur
af vilja gerður hef ég verið ónæm-
ur á hugblæ í skáldskap þessara
meistara.“ En úr því að Laxness
metur sjálfan sig ekki hæfan til að
skilja skáldskap Matthíasar Joch-
umssonar, hvers vegna í ósköpun-
um er hann að rita tvær greinar í
Morgunblaðið um sama efni.
„Kristlaus upptimbrun í lof-
gerðarformi," segir Kiljan. Skyldi
nokkrum manni hafa dottið I hug
að „Ríki Krists konungs" væri
eitthvað annað en Guðsríkið. Því
miður, segir Kiljan, er kvæðið
(þjóðsöngurinn) ekki ort í „kristi-
legu játningarformi". Með þessu
hlýtur Kiljan að eiga við að við
eigum að játa syndir eða trú okkar
eða hvort tveggja f þjóðsöngnum.
Ég held ég geti fullvissað Kiljan
um að þetta séu alveg óþarfar
áhyggjur. Við erum þegar í stað
gjörþekktir af æðri máttarvöldum
án þess að mæla orð. Allar tilfinn-
ingar hversdagslífsins endur-
speglast í áru líkamans sem geisl-
andi litur eða kraftur, og útgeisl-
an, sem orsakar að við erum sem
opin bók þeim, sem skyggnir eru,
og ástand sálar okkar og líkama
sést þegar í stað.
Laxness nefnir þjóðsöng Breta,
„God Save the Queen“, sem sýnis-
horn af þjóðsöng sem höfðar til
landslýðsins á góðri stund. Við at-
hugun kemur í ljós að þjóðsöngur
Breta, sem sunginn er opinber-
lega, fjallar um eina persónu,
„drottninguna". Söngurinn er bæn
til æðri máttarvalda um að varð-
veita hina náðugu og göfugu
drottningu, heilsu hennar og ham-
ingju, og að hún megi lengi ríkja
sem drottning yfir þegnum sínum.
Til samanburðar er hinn ís-
lenski þjóðsöngur hrein lofgjörð
til hins æðsta veraldarsmiðs,
ásamt bæn.
Þjóðsöngur er endurspeglun á
þjóðlífinu. Hann getur verið lág-
reistur — án reisnar. Ef þjóðsöng-
urinn er háleitur, gefur það til
kynna, að þrátt fyrir efnahags-
eða stjórnarfarslega erfiðleika,
höfum við ekki misst sjónar af
„trú, von og kærleika", eða mögu-
leikum mannsins yfirleitt til
þroska. Ef til vill gerum við okkur
ekki grein fyrir möguleikum
mannsins, jafnvel þótt krafta-
verkin séu að ske allt í kring um
okkur. Við skulum skoða liljur
vallarins og hvernig þær vaxa.
Sagt er að veraldleg stórmenni
hafi aldrei verið skrýdd sem ein af
þeim. Liljan vex úr mjög ósjáleg-
um lauk. Hefðum við aldrei séð
lilju í blóma og aldrei horft á
hennar dásamlegu blöð og blóm,
hefði okkur aldrei getað dottið í
hug að slíkir möguleikar dyldust í
lauknum. Með því einu að horfa á
laukinn, og taka hann í sundur,
mundum við ekkert sjá sem gæfi
til kynna að þessi blundandi
möguleiki væri í lauknum. Þessir
Pétur Magnússon
blundandi möguleikar eru til stað-
ar í manninum og bíða þess að
hann vakni til meðvitundar um
hlutverk sitt og ábyrgð.
Þegar fyrri og seinni ritsmíðar
Laxness eru bornar saman, kemur
í ljós að nýr ljósgeisli hefur náð að
skína í hugarheim Laxness. ís-
lenski þjóðsöngurinn „ó, Guð vors
lands“, sem í fyrstu ritsmiðinni er
titlaður „ekki íslenskur þjóðsöng-
ur heldur únitariskur lofsöngur”,
er í seinni ritsmíðinni orðinn
„stórbrotið verk“ og Matthías
Jochumsson er viðurkenndur sem
andríkt stórskáld. Megum við
vona að f tímans rás nái fleiri
ljósgeislar að skína í hugarheim
Laxness og að íslenski þjóðsöngur-
inn verði þar viðurkenndur sem
stórbrotið verk sem erfitt verður
að betrumbæta.
Ekkert mannanna verka er al-
fullkomið. Maðurinn er andleg
vera á þroskabraut. Við eigum
mikið af ættjarðarljóðum sem
höfða til mannsins á góðri stund,
en þjóðsöngur þarf helst að rísa
hátt yfir meðalmennskuna.
Matthías gleymdi ekki skapara
sínum þegar hann orti þjóðsöng-
inn. Þess vegna eigum við háleit-
an, rismikinn þjóðsöng, við hæfi.
Pétur Magnússon
SATT-tónleikar
haldnir í kvöld
í KJÖLFAR vel heppnaðrar tilraun-
ar um síðustu helgi, þegar á sjötta
hundrað manns sóttu tónleika á veg-
um samtakanna, efnir SATT til tón-
leika i veitingahúsinu Klúbbnum í
kvöld, miðvikudag, frá kl. 21—24.
Björgvin Gíslason mun í kvöld
kynna nýju hljómplötuna sína,
„Örugglega", kl. 21.45 á neðstu
hæðinni og á sama tíma verður
þáttur með Egó sýndur í kjallara
hússins. Þá verður óvæntur glaðn-
ingur, svonefnt Surprise, aftur á
dagskrá á sama tíma. Boðið er upp
á sérstakan K-bjór og kynningar-
verð er á pítum í kjallaranum.
Hljómsveitin Start kemur fram
kl. 22.45 og mun Björgvin vænt-
anlega leika nokkur lög af plötu
sinni með hljómsveitinni.
Verð aðgöngumiða er kr. 100 frá
kl. 21—24, en eftir miðnætti er
venjulegt rúllugjald, kr. 50.