Morgunblaðið - 30.03.1983, Side 35

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. MARZ 1983
35
„Hin ábyrgðarmiklu en lítt
virtu störf hjúkrunarfræðinga
u
eftir Helgu Jónsdótt-
ur og Herdísi
Sveinsdóttur hjúkr-
unarfræðinga
Guðrún Helgadóttir ritaði grein
í Þjóðviljann 16. febrúar sl., þar
sem hún fjallaði meðal annars um
störf og menntunarmál hjúkrun-
arfræðinga af vankunnáttu. Við
höfum orðið varar við að fleiri en
Guðrún hafa svipuð viðhorf og
fram koma í greininni. Til að leið-
rétta leiðan misskilning og upp-
lýsa Guðrúnu og fleiri um s.törf og
stöðu hjúkrunarfræðinga á ís-
landi, töldum við rétt að rita eftir-
farandi grein.
Konur — Karlar
Staða hjúkrunarfræðinga og
gildismat almennings á störfum
þeirra endurspeglar mjög stöðu
konunnar í þjóðfélaginu og virð-
inguna fyrir störfum kvenna al-
mennt.
í heilbrigðiskerfi nútímans fá
læknar heiðurinn og virðinguna af
því sem ávinnst innan heilbrigð-
iskerfisins. Hvað með hjúkrunar-
fræðingana, hver er ástæða þess
að hið ábyrgðarmikla starf þeirra
fær svo litla virðingu sem raun
ber vitni? Getur verið að ástæðan
sé fólgin í að svo til eingöngu kon-
ur vinna þetta starf? Að hjúkrun-
arfræðingar hafi stutt við bak
lækna af sömu fórnfýsi og eigin-
konur hafa stutt við bak manna
sinna á framabraut þeirra, án
þess að krefjast nokkurs sér til
handa?
í upphafi önnuðust konur
sjálfstætt umönnun sjúkra. Við
þróun læknisfræði var hluti um-
önnunarinnar algerlega tekinn úr
höndum kvenna, þ.e. sá þáttur
sem sneri beint að greiningu og
meðferð sjúkdóma. Þessi þáttur
var þróaður innan veggja háskóla
með öllum þeim aðferðum sem til-
tækar voru. Þannig ákváðu karlar
fyrir hundruðum ára hvaða þættir
heilbrigðisþjónustunnar væru
þess verðir að vera numdir í há-
skóla. Einnig bjuggu þeir yfir
þeim vopnum sem nauðsynleg eru
fyrir þróun þekkingarfræði sem
eru tími, næði og peningar.
Ljóst er, að konur bjuggu ekki
yfir þessu og var þeim jafnframt
meinaður aðgangur að háskólum.
Hvort heldur var sem nemendum í
þeim greinum er karlar höfðu val-
ið, eða til að leggja stund á fræði
sem lutu að störfum þeirra, s.s.
uppeldi barna og aðhlynningu
sjúkra.
Konum innan heilbrigðisstétta
var alls ekki leyft að starfa nema
undir nákvæmri stjórn karla. Því
þróaðist starf þeirra, byggt á
reynsluþekkingu eingöngu, sem
stuðningsmeðferð við læknis-
fræðilega meðferð.
Forvitnilegt er að velta fyrir
sér, hvernig heiibrigðismál hefðu
þróast ef kvenleg viðhorf hefðu
frá upphafi verið jafnvíg hinum
karllegu. Hefði þá einhverjum
lækni nokkurn tíma hugkvæmst
að segja: „Alla sjúkdóma kvenna
verður að telja af sálrænum toga
spunna, þar til annað þykir sann-
að“?
Kvennabarátta
Með vaknandi sjálfsvitund
kvenna fóru þær að gera kröfur til
aukinna gæða þjónustu sinnar og
ein leið til þess var aukin menntun
þeirra sjálfra. Um miðbik 19. ald-
ar var farið að mennta hjúkrunar-
fræðinga markvisst í skólum. Árið
1899 var fyrsta alþjóðafélag
hjúkrunarkvenna stofnað, sem
jafnframt var fyrsta alþjóðastétt-
arfélag kvenna. Hjúkrunarfræð-
ingar voru stórhuga þegar í upp-
hafi og árið 1910 var stofnuð
hjúkrunarnámsbraut við háskól-
ann í Minnesota. En eins og grein
„íslenskir hjúkrunarfræð-
ingar hafa áratugum sam-
an unniö af hógværð og al-
úð að velferð skjólstæð-
inga sinna og lítið látið í
Ijósi mikilvægi starfa
sinna. — Nú er markvisst
unnið að því úr ýmsum
áttum að gera hjúkrun
sem allra Íítilfjörlegasta.
Þessu stjórna oft misvitrir
og valdagírugir einstakl-
ingar sem hjúkrunarfræð-
ingar verða að vera vel á
verði gegn.“
Guðrúnar Helgadóttur ber með
sér, er fólk enn, 70 árum síðar, að
efast um gildi fræðilegrar mennt-
unar hjúkrunarfræðinga.
Við teljum aðdáunarvert hversu
vel forverum okkar í hjúkrunar-
stétt hefur tekist að þróa sitt svið
þrátt fyrir sterkan mótbyr. Ber
þar hæst þá kúgun sem kvenhlut-
verkið setur þeim. Einnig að
þeirra nánustu samstarfsmenn,
læknar, er sú stétt í þjóðféiaginu
sem býr yfir einna mestu áhrifa-
og ákvarðanavaldi, og að margar
ágætar kvenréttindakonur hafa
séð meiri hag í að konum fjölgi
innan hefðbundinna karlastétta
en að afla kvennastéttunum virð-
ingar. (Sbr. platan Áfram stelp-
ur!!!)
Nemendur í Námsbraut í hjúkr-
unarfræði í Háskóla íslands gerðu
vorið 1982 rannsókn sem heitir
„Konur í hjúkrunarstarfi". Fram
kemur um gildismat rannsakenda,
að konur verði að einbeita sér að
því að afla sérstæðum eiginleikum
í fari kvenna virðingar til jafns
við sérstæða eiginleika í fari
karla, sem fram til þessa hafa þótt
eftirsóknarverðari.
Hvert er starfssvið
hjúkrunarfræðinga?
Sú gagnrýni heyrist oft að
hjúkrunarfræðingar komi lítið
nálægt sjúklingum á almennum
legudeildum sjúkrahúsa. Þetta er
ekki rétt, enda í þversögn við
markmið hjúkrunar. Sjúklingar fá
samfellda þjónustu hjúkrunar-
fræðinga 24 klst. á sólarhring og
hafa hjúkrunarfræðingar jafnan
besta yfirsýn yfir heilbrigðis-
ástand sjúklinga og þá meðferð
sem meðlimir annarra heilbrigðis-
stétta veita sjúklingum.
Störf hjúkrunarfræðinga á
sjúkradeildum eru mjög yfir-
gripsmikil. Þeir stjórna daglegum
rekstri deilda; fylgjast með að við-
eigandi rannsóknir á sjúklingum
séu gerðar, samhæfa meðferð sem
sjúklingum er veitt af öðrum aðil-
um en hjúkrunarfræðingum, eru
málsvarar sjúklinga gagnvart
samstarfsfólki og umfram allt það
sem er þeirra aðalhlutverk:
Hjúkra sjúklingum. Séu það ekki
hjúkrunarfræðingar sjálfir sem
hjúkrunina veita, þá gera það
sjúkraliðar undir stjórn hjúkrun-
arfræðinga.
Margir velta því fyrir sér hvað
hjúkrun felur í sér. Virginia
Henderson, bandarískur hjúkrun-
arfræðingur, setti árið 1964 fram
eftirfarandi skilgreiningu á hjúkr-
un:
„Hið sérstaka hlutverk hjúkrun-
arfræðings er fólgið í því að
hjálpa einstaklingnum sjúkum
eða heilbrigðum í öllu sem
stuðlar að heilbrigði og bata eða
friðsælum dauðdaga. Veita að-
stoð við það sem einstaklingur-
inn myndi sjálfur gera, hefði
hann til þess nægan vilja, þrótt
og þekkingu. Þetta þarf hjúkr-
unarfræðingurinn að gera á
þann hátt að það örvi einstakl-
inginn til sjálfshjálpar."
Árangur hjúkrunar
Árangur af hjúkrunarstarfi er
erfitt að meta nákvæmlega, en er
þó reynt að mæla á eftirfarandi
hátt:
a) Framkvæmd ákveðinna verk-
efna (tasks), þ.e. hvaða verk
eru framkvæmd og hversu
langan tíma það tekur, óháð
árangri á sjúklinginn.
b) Heildargæði þeirrar umönnun-
ar sem sjúklingurinn hlýtur.
Þ.e. heilbrigðisástand sjúklings
við lok meðferðar.
Fyrrnefnda þáttinn er mun auð-
veldara að mæla og er sá sem
stjórnvöld hafa notfært sér og það
í vaxandi mæli. Þegar mat á
hjúkrun er grundvallað á verkleg-
um framkvæmdum, er völ á mun
ódýrari vinnukrafti til margra
þeirra starfa sem hjúkrunarfræð-
ingar inna af hendi. Við slíkt mat
eru það unnin störf sem eru í mið-
punkti, ekki sjúklingurinn sjálfur.
Heildargæði þeirrar umönnun-
ar sem sjúklingurinn hlýtur, er
mjög erfitt að meta vegna fjöl-
margra þátta, s.s. einstaklings-
bundinna eiginleika. Sjúkdóms-
ástand, fræðsluþörf og fleiri þætt-
ir hjá sjúklingi hafa einnig mikið
að segja.
í lögum um heilbrigðisþjónustu
nr. 57/1978 grein 1.1. segir:
„Allir landsmenn skulu eiga
kost á fullkomnustu heilbrigðis-
þjónustu sem á hverjum tíma eru
tök á að veita til verndar andlegri,
líkamlegri og félagslegri heil-
brigði."
Því er augljóst, að heildargæði
umönnunar er sá þáttur sem
leggja skal til grundvallar við mat
á árangri hjúkrunarþjónustu.
Ábyrgð hjúkrunar
fræðinga
Sá misskilningur er útbreiddur
að læknar séu yfirmenn hjúkrun-
arfræðinga. Þetta er alrangt eins
og segir í lögum um heilbrigðis-
þjónustu frá 1983, grein 29.4.:
„Á svæðis- og deildarsjúkrahús-
um skulu vera hjúkrunarstjórar
deilda. Hjúkrunarstjóri skipulegg-
ur hjúkrun á deildinni í samráði
við hjúkrunarforstjóra og ber
ábyrgð á henni.“
Ákvæði um ábyrgð hjúkrunar-
fræðinga eru þegar í lögum um
heilbrigðisþjónustu frá 1978.
Lokaorð
Hér að framan hefur verið reynt
að benda á nokkra þætti varðandi
starf og stöðu hjúkrunarfræðinga.
Virðingin sem hjúkrunarfræð-
ingar njóta í þjóðfélaginu og gild-
ismat almennings á hjúkrun helst
óþyrmilega í hendur við kvenna-
kúgun og virðingarleysi fyrir
störfum kvenna almennt.
íslenskir hjúkrunarfræðingar
hafa áratugum saman unnið af
hógværð og alúð að velferð skjól-
stæðinga sinna og lítið látið í ljósi
mikilvægi starfa sinna. — Nú er
markvisst unnið að því úr ýmsum
áttum að gera hjúkrun sem allra
lítilfjörlegasta. Þessu stjórna oft
misvitrir valdagírugir einstakl-
ingar sem hjúkrunarfræðingar
verða að vera vel á verði gegn.
Þrátt fyrir takmarkaðan skiln-
ing margra á störfum hjúkrunar-
fræðinga skulu orð norsks læknis
gerð að lokaorðum okkar:
„Það er í hæsta máta þörf fyrir
fólk, sem er bæði gætt sérstök-
um hæfileikum og vel menntað,
og þetta hefur mikið gildi fyrir
hag þjóðarinnar. Segja má
bókstaflega, að líf allra sé einu
sinni eða oftar í höndum hjúkr-
unarfræðinga.
Gæði starfs þeirra hefur áhrif
jafnt á fjölda legudaga sem það
hvort sjúklingurinn fær haldið
lífi og varðar raunar ekki ein-
göngu mennina sjálfa heldur
hefur líka mikla fjárhagslega
þýðingu fyrir okkar velferðar-
ríki.“
Reykjavík, 23. mars, 1983.
Sigurður Pálsson í verzlun sinni.
Smiðsbúð opnar í Garðabæ
LAUGARDAGINN 6. marz sl.
opnaði ný byggingavöruverzlun í
Garðabæ að Smiðsbúð 8, nafn henn-
ar er „Smiðsbúð“. Verzlunin hefur á
boðstólum úti- og inni-málningu
ásamt málningaráhöldum. Tré-
smiða-, múrara- og rafmagnsverk-
færi eru í fjölbreyttu úrvali frá viður-
kenndum aðilum. Þá er verzlunin
með garðyrkjuverkfæri, efni til
skólplagna, þakpappa, einangrun,
parket, flísar, skrár o.m.fl. Smáhorn
er fyrir ritfong, plastvörur og raf-
magnsvörur.
Sigurður Pálsson bygginga-
meistari, Kambsvegi 32, Reykja-
vík, er eigandi verziunarinnar.
Sigurður hefur haft til sölu sl.
17 ár utanhússmálningu, Perma-
Dri, og vonast hann eftir að geta
veitt viðskiptavinum sínum betri
þjónustu en hingað til með til-
komu hinnar nýju verzlunar.
Sigurður verður með ráðgjöf
varðandi viðgerðir á eldri eignum
svo og ýmsar upplýsingar og ráð-
leggingar fyrir þá sem eru að
byrja að byggja í fyrsta skipti.
Viðtalstími verður á fimmtudög-
um kl. 17—18 eða eftir nánara
samkomulagi.
(Frétutilkynning.)
Frelsi til að hugsa
— eftir Sigurlaugu
Bjarnadóttur
Sjálfstæðisflokkurinn ætlar sér
stóran hlut í Alþingiskosningum
þeim er nú fara í hönd. Það er vel,
og vonir til, að góður sigur flokks-
ins myndi leiða til þess, að unnið
yrði af viti að því að komast „út úr
kreppunni".
Mér þótti vænt um þá yfirlýs-
ingu formanns flokksins, er birtist
í Morgunbl. fyrir síðustu helgi frá
fjölmennum fundi á Akureyri, að
„Sjálfstæðisflokkurinn gangi nú
heill til kosninga". Formaðurinn
fagnar einingunni en harmar þó,
„að nokkrir sjálfstæðismenn á Vest-
fjörðum (leturbr. mín) vilja ekki
una niðurstöðum réttra stofnana
flokksins um skipan framboðs-
lista“.
Það er í sjálfu sér skiljanlegt, að
formanni okkar sárni, að „nokkrir
sjálfstæðismenn á Vestfjörðum"
skuli verða til að varpa eilitlum
skugga á flokkseininguna. En það
eru fleiri, sem hafa ástæðu til að
láta sér sárna í þessu máli, m.a.
það, að heildarfylgi flokksins skuli
ekki nýtast atkvæði á Vestfjörð-
um í hundraðatali, vegna þess, að
Sigurlaug Bjarnadóttir
sérframboði sjálfstæðismanna var
af miðstjórn synjað um DD-lista,
að vanhugsuðu máli. Einnig hitt,
að forsvarsmenn sérframboðsins
eru, með óviðurkvæmilegum
hætti, stimplaðir sem andstæð-
ingar Sjálfstæðisflokksins.
Og ekki nóg með það. Frambjóð-
endur D-listans á Vestfjarðakjör-
dæmi, með formann kjördæmis-
ráðs og flokksskrifstofuna í
Reykjavík að bakhjarli, fá því
framgengt, að okkur er bannað að
kallast sjálfstæðismenn í heiti
framboðslista okkar. T-listi utan-
flokka, sérframboðs „sjálfstæðra",
skal hann heita í stað sérframboðs
„sjálfstæðismanna". Þetta kemur
að vísu lítt að sök fyrir sérfram-
boðið, þótt æðri máttarvöld
flokksins hafi reynt að halaklippa
listaheitið með þessum hætti, sem
óneitanlega ber nokkurn keim af
taugaveiklun þeirra, er að standa.
En menn hafa þó altént frelsi, án
leyfis flokksins, til að hugsa hlý-
lega til okkar sem „sjálfstæðra
einstaklinga", „sjálfstæðra Vest-
firðinga", eða „sjálfstæðra sjálf-
stæðismanna". Við þessar nafn-
giftir, hverja þeirra sem er, má vel
við una.
Hvort sökudólgarnir í þessu sér-
framboðsmáli vestra eru „nokkrir
sjálfstæðismenn á Vestfjörðum",
sem vilja ekki una niðurstöðum
réttra stofnana flokksins", eða
„hinar réttu stofnanir" sjálfar, á
eftir að koma á daginn.
Þeir 427 Vestfirðingar, sem tóku
þátt í skoðanakönnun sérfram-
boðsins hafa þegar tjáð hug sinn.
Þeir eru margir sem spá því að á
kjördegi, 23. apríl nk., verði þeir
snöggtum fleiri.
ísafirði, 26.3.1983.