Morgunblaðið - 27.11.1983, Page 14

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1983
Lév Kopelév
Ýmist tálsýnir
eða hleypidómar
Vesturlandabúar hafa yfirleitt
mjög rangsnúnar
hugmyndir um
Ráðstjórnarríkin
*
A þeim tveimur og hálfu ári, sem ég hef búið á Vesturlöndum, hef ég tekið
þátt í mörgum opinberum umræðufundum og átt samtöl við menn í þrengri
hópi um „brennandi vandamál“ í samskiptum Austurs og Vesturs. I
Vestur-Þýzkalandi, Austurríki, Sviss, Frakklandi, Hollandi, Ítalíu, Eng-
landi og í Bandaríkjunum talaði ég við fólk á ýmsum aldursskeiðum og í
ýmsum starfsgreinum og þjóðfélagsstéttum: Við stúdenta, prófessora,
blaðamenn, rithöfunda, stjórnmálaleiðtoga, verkamenn, miðstéttarfólk, at-
vinnurekendur, kirkjunnar menn og við hina „æfðu atvinnupólitíkusa“ úr
ýmsum stjórnmálaflokkum, jafnt við reynda, sjálfsörugga sérfræðinga í
sovézkum málefnum og við barnalega einfalda og auðtrúa blaðalesendur.
Hjá nærri því öllum
viðmælendum mín-
um rakst ég á skoð-
anir, sem ýmist ein-
kenndust af einhvers
konar bjartsýnisórum eða af
óttablöndnum hleypidómum. Það
kemur á daginn, að vel flestir
Vesturlandabúar vita hreinlega
svo til ekkert um helztu grund-
vallaratriðin í utanríkisstefnu og
innanríkismálum ráðstjórnarrík-
isins, um lífsafkomu Sovétmanna
og þá möguleika, sem fyrir hendi
eru þar í Iandi um viðhorf,
drauma og óskir allra þeirra afar
mismunandi hópa manna, sem eru
undir stjórn þessa ríkisvalds. Um
öll þessi atriði eru Vesturlandabú-
ar nær alveg ófróðir eða þá að
menn misskilja þau beinlínis og
rangtúlka.
Af þessum sökum ætla ég hér að
leitast við að drepa lítillega, að
minnsta kosti, á nokkra þá þætti,
sem mér virðast skipta mestu
máli.
Skilningur byggður
á haldlausum kreddum
ISvo mótsagnakennt sem það
• hljómar, trúa vestrænir
andkommúnistar jafnt og sovét-
hollir kommúnistar þvi statt og
stöðugt, að innanríkis- og utanrik-
isstefna allra sovézkra ríkis-
stjórna, allt frá Lenín, Trotzky,
Tsjítsjerin, þá Stalín, Lítvinov,
Molotov og alveg fram á valda-
daga Brézhnevs, Andropovs og
Gromykos, ákvarðaðist í einu og
öllu af hinni kommúnísku (marx-
ísk-lenínísku) hugmyndafræði og
af eindreginni hvöt til að koma á
„heimsbyltingu öreiganna".
Allt frá árinu 1917 hafa flestar
íhaldssamari ríkisstjórnir á Vest-
urlöndum mótað stefnu sína og
baráttuaðferðir í heimspólitíkinni
í samræmi við þá sannfæringu, að
sovézkir diplómatar, sovézkur her-
afli og floti, leyniþjónustumenn,
áróðursboðar, svo og allir komm-
únistaflokkar veraldar ættu sinn
vissa hlut í heimsumspannandi
samsæri, og eins eiga flestir sósí-
aiistar, friðarsinnar, margir lýð-
ræðissinnar og meira að segja
ekki ófáir frjálslyndir að vera af
ásettu ráði eða ómeðvitað hand-
bendi og stuðningsmenn í þessu
samsæri.
2Þess háttar sannfæring og
• skoðanir spruttu þó ekki upp
sem hreinræktuð hugarfóstur. Það
er hægt að rekja þær til upphafs
síns með því að vitna í fræðileg
ritverk og áróðursskrif sovézkra
stjórnmálamanna og kommúnista
á Vesturlöndum. Ritverk og ræður
Leníns, Stalíns, Khrústsjovs, Dim-
itroffs, Ulbrichts eða Honeckers
hafa inni að halda óteljandi dæmi
um mærðarmiklar vangaveltur
um hina „vísindalegu forspá"
varðandi óhjákvæmilega fram-
vindu sósíalískra byltinga í öllum
löndum jarðarkringlunnar.
Og reyndin hefur svo orðið sú,
að hinir æstustu og skeleggustu
andkommúnistar, sem treysta
þessum pólitísku andstæðingum
sínum annars í engu, efast hins
vegar ekki hið minnsta, þegar um
hugmyndafræðileg grundvallar-
atriði í sovézkri stjórnmálastefnu
er að ræða. Þeir virðast einfald-
lega ekki taka eftir því, hve Stalín
í hugmyndafræðilegu tilliti er
gjörólíkur Maó, Khrúsjtsjov gjör-
ólíkur Berlinguer eða Brézhnev og
Dubcek, né heldur veita menn því
athygli, hve hin ríkjandi hug-
myndafræði í Sovétríkjunum
sjálfum gjörbreyttist á stalínstím-
anum.
Samkomulag milli
skyldra póli-
tískra viöhorfa
Valdamiklir vestrænir stjórn-
málamenn eru enn sannfærðir
um, að rás veraldarsögunnar
ákvarðist framar öllu af baráttu
hins frjálsa kapítalíska mark-
aðsbúskapar gegn hinum harð-
svíraða sósíalíska áætlunarbúskap
og þar af leiðandi af baráttu hug-
sjónalegra eða trúarlegra marg-
slunginna heimsskoðana gegn ein-
strengingslegri guðlausri hug-
myndafræði, grundvallaðri á
efnishyggju. Það eru slíkar tví-
víddarskoðanir af „annað hvort —
eða“ taginu, sem leitt hafa til ör-
lagaríkra mistaka í pólitískum
baráttuaðferðum Vesturlanda.
3Það var af þessum ástæðum,
• að Hitler-Stalín samkomu-
lagið (í ágúst 1939) kom brezkum
og frönskum pólitískum ráða-
mönnum og herfræðingum á jafn
örlagaríkan hátt í algjðrlega opna
skjöldu, en þeir höfðu á næstliðn-
um árum — á meðan borgara-
styrjöldin geisaði á Spáni og jafn-
vel svo seint sem 1938 í Múnchen
— álitið þá Hitler og Mussolini
hina skeleggustu andstæðinga
heimskommúnismans, og höfðu
enda ekki getað gert sér í hugar-
lund, að Stalín myndi gera þá að
bandamönnum sínum.
Hins vegar vakti skrínlagning
Kominterns, svo og endurreisn
margra fornfrægra hefða með
Rússum — ný gildistaka sumra
lagagreina frá veldistímum zar-
anna, endurvakning stétta, ein-
kennisbúningar — tálsýnir meðal
Vesturlandabúa og gáfu haldlitl-
um skoðunum byr undir báða
vængi um vissar „frjálslyndar
endurreisnartilhneigingar" í hin-
um stríðshrjáðu Sovétríkjum, og
það voru þessar tálsýnir, sem svo
á árunum 1944—'45 leiddu leið-
toga Bandamanna til samkomu-
lagsgjörðanna í Jalta og Potsdam.
En þegar herir kínverskra
kommúnista náðu öllu Kína á sitt
vald á árunum 1947 til 1949, komu
hinir æstu og eindregnu, banda-
rísku andkommúnistar engan veg-
inn auga á, að Stalín óttaðist og
hataði hina kínversku félaga sína
miklu meira en hann hataði og
óttaðist Tító. Af eintómri hug-
myndafræðilegri glýju megnaði
ríkisstjórn Harry S. Trumans ekki
að afla sér yfirsýnar um raun-
verulegt ástand mála í Asíu og
studdi því eindregið hina gjör-
spilltu stjórn Tsjan-Kai-sjeks.
Með þeim tiltektum rak Truman
hið nýborna, sterka kínverska ríki
maóíska kommúnistaflokksins
beint upp í arma hinna sovézku
andstæðinga sinna, sem voru þá
fljótir til að neyða Kínverja til
þess að samþykkja reglulega ný-
lendusamninga og gera ýmsar til-
slakanir, og þvinguðu þá til að
fallast á sovézkar herstöðvar inn-
an landamæra Kína.
Það áttu eftir að líða meira en
tveir áratugir, áður en þeir Nixon
og Kissinger hófu nýja stefnu í
samskiptum Bandaríkjanna við
Kína með annan og betri skilning
á kínverskum málefnum að leið-
arljósi, en þessi stefnubreyting
kom samt með seinni skipunum.
Síendurtekin mistök
4Ráðandi bandarískir stjórn-
• málamenn um utanríkis-
stefnu landsins ásamt bandarísk-
um hermálasérfræðingum — til-
litslausir og ákaflega ein-
strengingslegir í hugmyndafræði
sinni — stuðluðu dyggilega að því
að efla stöðugt áhrif og velgengni
sovézkrar utanríkisstefnu með af-
stöðu Bandaríkjanna til nýlendu-
stríðsins milli Frakklands og Viet-
nam (1946—1954), og svo síðar
með eigin stríðsrekstri í Vietnam
og Kambódíu. Bandarískir ráða-
menn höfðu þá enga minnstu
þekkingu til að bera á hinum
raunverulegu andstæðum milli Vi-
etnama og Kínverja, og Vietnama
og Kambódíumanna, á svipaðan
hátt og þeim var á sínum tíma
með öllu ókunnugt um allar mót-
setningarnar í samskiptum Sovét-
manna og Kínverja.
Þegar Castro og „barbúdóar"
hans tóku Havana herskildi
1959—1960 voru þeir hvorki
kommúnískt sinnaðir, né á neinn
.hátt hlynntir Sovétríkjunum; en
hinir herskáu norður-amerísku
andkommúnistar lögðu sitt af
mörkum til að „umturna" Castro
og haps liði til kommúnisma,
hliðhollum Sovétríkjunum, og
þetta tókst Bandaríkjamönnum
ólíkt betur en hinum heldur
klunnalegu útsendurum
Khrúsjtsjovs. í Angola, Nicaragua
og í Mósambique er verið að
fremja áþekkar yfirsjónir.
5Þær algjöru hrakfarir, sem
• sovézk utanríkispólitík fór í
Egyptalandi, Sómalíu og í Súdan
áttu framar öllu öðru rætur sínar
að rekja til þeirra hrokafullu
fífldirfskuaðferða, sem sovézkir
diplómatar og hernaðarráðgjafar
beittu í þessum löndum. Þess
vegna eru þeim færari og lagnari
kommúnískir útsendarar frá
Kúbu, Austur-Þýzkalandi og
Tékkóslóvakíu sendir núna á
vettvang í Eþíópíu og í Angola.
Svo hörmulega vill til, að Banda-
ríkjamenn styrkja sjálfir og
treysta tilvist þessara sovézku
„útlendingasveita" með ástríðu-
þrunginni og óbifanlegri trú sinni
á goðsögnina um heimskommún-
ismann og með trúgirni sinni og
mótsagnakenndu ofurtrausti á öll
þessi löngu gatslitnu og innan-
tómu glamuryrði sovézks hug-
myndafræðigaspurs, sem ein-
göngu er flutt í áróðursskyni.
Sannleikurinn er sá, að Sov-
• étríkin höfðu þegar í valda-
tíð Stalíns, eða um 1930 og á árun-
um þar á eftir, látið endanlega
fyrir róða allar sósíalískar og
kommúnískar útópíur á sviði efna-
hagsmála og stjórnsýslu innan-
lands, og eiginlega mun fyrr, að
því er sovézka utanríkispólitík
varðar. Jafnt á sviði iðnaðar sem
Iandbúnaðarmála þróuðust Sovét-
ríkin í ríkiskapítalískt, miðstýrt,
hernaðarsinnað heimsveldi — og í
lögreglu-skriffinnskuríki að því er
varðar stjórnun innanlands. Sov-