Morgunblaðið - 15.02.1984, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 1984
„Þjóðviljinn“ og
friðarumræðan
eftir Jón Val Jensson
Svo fjarri sem það er sanni, að
Morgunblaðið hafi stungið undir
stól málfutningi þeirra, sem fylgja
einhliða afvopnun, þá er frétta-
þjónusta blaðsins í þeim málum
svo alhliða og víðtæk, að jafnvel
Þjóðviljinn getur leitað þangað og
fundið margt til stuðnings eigin
stefnu. Væri betur, að nokkur
gagnkvæmni ríkti um þessi mál
hjá blöðunum í stað þess, að les-
endur Þjóðviljans verði að gera
sér að góðu þann einhæfa áróður,
sem þeir eru mataðir á.
í seinni hluta þáttarins „Klippt
og skorið" í Þjóðviljanum 29. des-
ember er einmitt gripið til frétta-
skrifa Morgunblaðsins sjálfs til að
bæta upp það, sem greinilega
vantaði á um málefnalegt áróð-
ursgildi fyrri hluta þess sama
Þjóðviljaþáttar (eins og við höfum
nú þegar séð í tveim greinum hér í
blaðinu). Þjóðviljinn vitnar þarna
í stórmerkt viðtal — að hans eigin
sögn — við Olof Sundby, fyrrver-
andi erkibiskup Svía, í aðfanga-
dagsblaði Morgunblaðsins. Það
mun reynast fróðlegt að rýna í,
hvernig Þjóðviljinn meðhöndlar
þá grein og hvaða ályktanir hann
kýs að draga af orðum erkibisk-
upsins — eða öllu heldur af sínum
eigin geðþóttatúlkunum á orðum
hans.
Enn krítar hann liðugt
Fyrsta fullyrðing Þjóðviljans
um viðtal þetta er sú, að þar sé
„vel grundvölluð andstaða krist-
inna manna og trúfélaga við gjör-
eyðingarvopnin". Orðin „vel
grundvölluð" er tæpast unnt að
skilja öðruvísi en sem vel rökstudd
eða reist á skýrum og öruggum for-
sendum. Eg hef leitað logandi ljósi
í viðtalinu að slíkum rökum eða
öðrum þeim grundvelli, sem „and-
staða kristinna manna" eigi að
vera byggð á, en hvorugt er þar að
finná. Með þessu er ekki sagt, að
slík rök kunni ekki að vera til, en
þau koma a.m.k. ekki fram þarna.
Það eina, sem erkibiskupinn gerði,
var að geta um andstöðu og for-
dæmingar vissra kirkjusamtaka í
kjarnorkuvopnum, án þess að rök-
in, sem að baki hljóta að búa, hafi
varið talin fram. Hugsandi fólk á
því auðvitað óhægt með að sam-
þykkja þau rök að óséðu sem „vel
grundvölluð", þótt Þjóðviljinn láti
sig hafa það!
En svona ruglingskennd hugsun
er varla nein tilviljun hjá blaða-
manni Þjóðviljans, heldur er sen-
nilegt, að þarna hafi verið valin sú
leið að gefa annað í skyn en efni
stóðu til. í fyrstu staðhæfingu
sinni um þennan erkibiskupsboð-
skap er því Þjóðviljinn þegar far-
inn að kríta liðugt.
Tökum nú næstu fullyrðingu
Þjóðviljans fyrir: „Sú afstaða (þ.e.
„andstaða kristinna manna og
trúfélaga við gjöreyðingarvopnin",
innskot JVJ) er í hrópandi mót-
sögn við málflutning Morgun-
blaðsins í ritstjórnargreinum, nær
færi gefst."
Hér skal því ekki neitað, að mik-
ið ber á milli um afstöðu Sundbys
erkibiskups og skoðanabræðra
hans annars vegar og Morgun-
blaðsins hins vegar, hvað snertir
friðarmálin. Og enginn taki orð
mín svo, að ég sé þar alfarið á
bandi Morgunblaðsins og hafni að
öllu leyti þeirri gagnrýni, sem
komið hefur fram gegn kjarnorku-
vopnum og að nokkru leyti beinzt
gegn Vesturveldunum. En hér er
sá ágreiningur ekki á dagskrá,
heldur skulum við vinda okkur að
því að gera upp málin við grein-
arskrif Þjóðviljans, — því að fals-
túlkanir hans eru hindrun á leið
kristinna manna til vel upplýstrar
umræðu og réttra ályktana um
þessi mál.
Síðasta tilvitnun okkar þaðan
virðist rökfræðilega standast. En
það er einungis vegna þess, að þar
er gengið út frá forsendu, sem allt
er byggt á, en er þó ekki sannleik-
anum samkvæmt heldur er henni
lævíslega bætt í frásögn Þjóðvilj-
ans. Sú forsenda er, að „kristnir
menn og trúfélög" séu jafn-greini-
lega „í andstöðu við gjöreyðingar-
vopnin" eins og Þjóðviljinn lætur í
veðri vaka. Með sláandi alhæfingu
þykist blaðið lýsa viðhorfum
kristinna kirkna, sem lengi hafa
rætt þessi mál og velt fyrir sér
ýmsum hliðum þeirra en komizt
að mörgum ólíkum niðurstöðum.
Nú vita lesendur Morgunblaðs-
ins, af Olof Sundby sór sig í viðtali
þessu í hóp þeirra Alkirkju-
ráðsmanna, sem neita blákalt að
fordæma Sovétríkin vegna þreng-
inga kristinna bræðra og annarra
trúflokka í því kúgunarríki. Vörn
Sundbys fyrir þeirri afstöðu Al-
kirkjuráðsins að beita sér mun
meir gegn Vesturveldunum en
Austantjaldsríkjum var í senn
dæmi um hneykslanlegan mál-
flutning og hróplega hugsanavillu
þessa erkibiskups. Það er vitað
mál, að kirkjuleiðtogar úr Sovét-
ríkjunum fá ekki að taka þátt í
alþjóðlegum ráðstefnum nema því
aðeins, að þeir fari að kröfum
valdhafanna um að gera ekkert til
að gagnrýna ástandið í eigin landi.
Er þeim þvert á móti ætlað að
mæla gegn öllum fordæmingum á
trúarbragðaofsóknum í Sovét-
ríkjunum. Að „taka tillit til“ slíkr-
ar „afstöðu" fulltrúa orþódoxu
kirkjunnar í Rússlandi lýsir bæði
viljaleysi til að setja sig inn í að-
stöðu þeirra og argasta tillitsleysi
við þjakaða meðbræður í landi
þeirra (ekki þó sízt á þá kristna
menn, sem standa utan hinnar
opinberlega „viðurkenndu" orþód-
oxu kirkju). Þvert á móti áliti
Sundbys væri ekki unnt að gera
þessum múlbundnu fulltrúum
rússnesku kirkjunnar á alþjóða-
þingum meiri og betri greiða en
þann að draga sem mest athygli
heimsins að harðræði kristinna
manna í Sovétríkjunum og lepp-
ríkjum þeirra, með hvassri, hisp-
urslausri fordæmingu á ástand-
inu, sem þar ríkir. En í staðinn vill
Sundby fara einhverja kurteisis-
leið að Sovétmönnum! Ef einhver
hefur þarfnazt þeirrar ádrepu
Arnórs Hannibalssonar, sem birt-
ist bæði í Víðförla og í Stakstein-
um Morgunblaðsins fyrir áramót-
in, þá var það Sundby þessi.
Afstaða Sundbys í þessu efni
var kannski ein skýringin á því,
hversu stórmerkilegt Þjóðviljan-
um þótti þetta viðtal. En voru þá
fullyrðingar erkibiskupsins um af-
stöðu kirkjunnar til friðarmála jafn-
einhæfar og einlitar eins og þær
komu út í Þjóðviljanum? — NEI.
Þrátt fyrir greinilega hneigð
Sundbys til að beina spjótum sín-
um frekar I vesturátt en austur,
gaf hann ekki tilefni til þeirra
freklegu falsana, sem Þjóðviljinn
spann upp í kringum þetta viðtal
við hann.
Falstúlkun afhjúpuö
Hyggjum nú að, hvernig orð
Sundbys um afstöðu kristinna
manna til kjarnorkuvopna litu út,
eins og Þjóðviljanum þóknaðist að
tilfæra þau (eftir að hafa haft
hann inngang, sem áður gat, að í
þessu viðtali sé „vel grundvölluð
andstaða kristinna manna og
trúfélaga við gjöreyðingarvopn-
in“):
„Sundby segir: Að framleiða,
geyma og beita þessum vopnum er
andstætt kristnu siðgæði.“
Af þessu verður ekki annað ráð-
ið en hér sé í stuttu og meitluðu
máli skýrt frá „hinni kristnu af-
stöðu" eða almennu áliti kristinna
trúfélaga á kjarnorkuvopnum.
Engar aðrar upplýsingar, sem rek-
ist á þessi samhengislausu orð
erkibiskupsins, er að finna um af-
stöðu kristinna manna í nefndri
Þjóðviljagrein.
En mælti Sundby þessi orð til að
lýsa eins og í hnotskurn áliti „krist-
inna manna og trúfélaga"? Nei, það
var aldrei meining hans, heldur var
hann að skýra þarna frá áliti margra
þátttakenda á aðeins 150 manna
ráðstefnu kirkjulegra aðila í Uppsöl-
um á sl. vori. Sundby gat þess í
viðtalinu, að þeir þátttakendur,
sem ráðstefnuna sóttu, hafi verið
fengnir þangað „ekki sem formleg-
ir fulltrúar kirkjudeildanna, heldur
sem einstaklingar með áhuga og
þekkingu á málinu með möguleika
til að hafa áhrif f sínum heima-
löndum“ (auðkennt hér, JVJ). Hér
var því engan veginn um eiginlegt
kirkjuþing að ræða, og m.a.s.
sendi stærsta trúfélag kristin-
dómsins, kaþólska kirkjan (með
um 58% kristinna manna innan
sinna vébanda) ekki reglulega
fulltrúa til ráðstefnunnar, heldur
áheyrnarfulltrúa, sem ekki
greiddu atkvæði um tillögur og
ályktanir.
Ljóst er, að ráðstefna sem þessi
getur ekki gefið neina marktæka
hugmynd um almenn sjónarmið
kristinna manna í friðarmálum. Á
ráðstefnu þessari varð ofan á ein-
dregin fordæming á kjarnorku-
vopnum, og fyrrgreind setning
erkibiskupsins, „að framleiða,
geyma og beita þessum vopnum er
andstætt kristnu siðgæði," var
tjáning á því áliti. En Sundby þegir
ekki um, að fleiri sjónarmið hafi ver-
ið uppi meðal ráðstefnugesta, því að
hann bætir strax við þessum orð-
um sem Þjóðviljinn sleppti úr í frá-
sögn sinni: „En hér vorum við ekki
allir sammála. Nokkrir tóku að
þessu leyt svipaða afstöðu og kaþ-
ólsku biskuparnir í Bandarfkjunum.
Hún er sú, að við núverandi aðstæð-
ur geti kjarnorkuvopn sem ógnun
verið réttlætanleg.“
Það, sem Þjóðviljinn lætur líta
út sem afdráttarlausa heimild um
hið almenna kristna viðhorf í
þessu efni, á sér því alls enga stoð
í viðtalinu við erkibiskupinn, held-
ur hefur blaðið klippt og skorið til
orð hans og hagrætt þeim á þá
lund, að nota mætti þau til að
sýna og sanna hið algera samræmi
milli friðarstefnu kristinna
manna og kommúnista!
Falstúlkun Þjóðviljans verður
þeim mun greinilegri sem uppvíst
verður, hversu ólíkar niðurstöður
hafa komið út úr umræðum innan
kirknanna um friðarmálin á síð-
ustu árum. Hér skal engin fjöður
yfir það dregin, að sumar þeirra
niðurstaðna hafa verið afar hvass-
yrtar og iðulega freistað þess að
beita Atlantshafsbandalagið
þrýstingi. Þar má nefna alls-
herjar-fordæmingar á notkun
kjarnorkuvopna sem slíkra, jafn-
vel á því að geyma og nota þau
sem fráfælingar-ógnun til þess að
koma í veg fyrir, að óvinaland
hefji kjarnorkustríð. En það er
fjarri lagi, að kirkjulegar ályktan-
ir um kjarnorkumál hafi jafnan
verið af þessu tagi eða að þær
myndu ávallt verða til að auka
kæti Þjóðviljans. T.a.m. hafa fáar
kirkjur hingað til gert kröfur um
einhliða afvopnun Vesturveldanna
— eða einhliða frumkvæði þeirra
til afvopnunar. Og sú róttæka
stefna, sem um sinn virtist njóta
vaxandi fylgis kirkjunnar manna
— ekki sizt kaþólskra biskupa í
Bandaríkjunum — að jafnvel það
að geyma eða eiga kjarnorkuvopn
til að fæla frá óvinaárás væri and-
stætt kristnu siðgæði, varð um
síðir minnihlutaálit, sem var
m.a.s. fellt hjá þessum kaþólsku
biskupum.
Hér er ekki rúm til að rekja til
hlítar þær ályktanir, sem komið
hafa frá helztu kirkjum Vestur-
landa um kjarnorkumál. Það verð-
ur að bíða betri tíma, þegar tök
verða á því að gera grein fyrir
þeim sjónarmiðum í allri þeirra
breidd, enda er ekki vanþörf á að
gera því máli skil, svo lítið sem
friðarumræðan hérlendis hefur
snúizt um siðferðisleg spursmál í
tengslum við kjarnorkuvarna-
kerfið. Viðfangsefni okkar í þess-
ari grein er annað og smærra í
sniðum (þótt ærið sé!): að vekja
athygli á lævíslegri áráttu Þjóð-
viljans til að falsa svo fréttaflutn-
ing af kristnum viðhorfum í frið-
armálum, að úr þeim verði lesið
eindregið fylgi kirkjunnar við
„friðarstefnu" sósialista. Hér
skulu því dregin fram nokkur at-
riði, sem afsanna þessa falstúlkun
Þjóðviljans, þannig að ekki verði
um villzt.
Kristin viðhorf,
sem samrýmast ekki
falstúlkun ÞjóÖviljans
1) Þótt kaþólskir biskupar í
Bandaríkjunum hafi tekið upp af-
ar harða friðarstefnu og m.a.
gengið til liðs við það sjónarmið,
að stöðva beri framleiðslu og upp-
setningu nýrra kjarnorkuvopna,
þá viðurkenna þeir siðmæti þess,
að kjarnorkuvopn séu notuð sem
fráfæling til að hindra stríð. Kem-
ur þetta fram í umburðarbréfi
þeirra sl. sumar, en það sam-
þykktu þeir með 238 atkvæðum
gegn 9 (sjá textann í The Tablet
4/6/83). — Hin tíu umdæmi
kristsmunkareglunnar í Banda-
ríkjunum hafa lýst einhug sfnum
með þessu umburðarbréfi, og
ennfremur hafa biskupar meþó-
dista þar í landi tekið undir við-
horf kaþólsku biskupanna (Tablet
25/6 og 14/5/83).
2) Kaþólsku biskuparnir í
Vestur-Þýskalandi hafa (í 70 bls.
bók um efnið) samþykkt, að nota
megi kjarnorkuvopn til að fæla
óvinaríki frá því að gera árás (The
Times 28/4/83).
3) Á Irlandi samþykktu kaþ-
ólskir biskupar afar harðorða
gagnrýni á kjarnorkuvopnakerfið,
en fordæmdu þó ekki, að þau væru
notuð f fráfælingarskyni — með
vissum skilyrðum (The Times
29/7/83).
4) Á hinu sögulega kirkjuþingi
ensku biskupakirkjunnar í fyrra-
vetur, þar sem bæði klerkar og
leikmenn áttu fulltrúa (þ.á m. all-
ir biskuparnir) var vísað frá með
338 atkvæðum gegn 100 þeirri til-
lögu biskupsins í Salisbury, að
Bretland ætti með einhliða frum-
kvæði að losa sig við öll sín kjarn-
orkuvopn. I meginályktun þings-
ins, sem samþykkt var með 387
atkv. gegn 49, segir m.a.: „Það er
skylda ríkisstjórnar hennar há-
tignar og bandamanna hennar að
halda uppi nægilegum vopna-
mætti til að vera á varðbergi gegn
þvingun annars kjarnorkuveldis
(to guard against nuclear black-
mail) og til þess að fæla frá árás-
araðila, sem búa yfir kjarnorku-
vopnum eða öðrum vopnum" (The
Times 11/2/83).
5) Þrátt fyrir nokkurn ágrein-
ing meðal kaþólskra biskupa í
Bretlandi virðist meirihluti þeirra
aðhyllast siðmæti þess að nota
kjarnorkuvopn f fráfælingarskyni,
ef ströng skilyrði eru uppfyllt.
Kom þetta fram í bréfi þeirra til
fyrrv. utanríkisráðherra Breta,
Francis Pym (The Times 13/12/18,
Tablet 11/12/82). Kardínáli
enskra kaþólikka, Basil Hume,
erkibiskup í Westminster, hefur
lýst yfir, að umbera verði fráfæl-
ingarnotkun kjarnorkuvopna, en
lagt áherzlu á, að sú varnarleið sé
ekki fullkomin trygging friðar og
verði að skoðast sem skref, er
leiða eigi til afvopnunar og geri
hana mögulega (Tablet 17/9/83).
6) Á fundi franskra biskupa í
Lourdes var samþykkt ályktun
með stuðningi 93ja af 103 biskup-
um landsins. Þar segir m.a., að
„fráfæling með kjarnorkuvopnum
sé ennþá leyfileg", ef strangra
skilyrða sé gætt. „Það er til þess
að afstýra stríði, sem menn verða
að sýna það, að þeir séu færir um
að heyja stríð.“ Þá hafna þeir ein-
hliða afvopnun, vegna þess að hún
geti „hvatt til árásar nágranna-
Jón Valur Jensson
„Hvar, spyr ég, hefur
Mbl. sagt, aö kirkjan sé
handbendi Kremlverja?
Ég hef ekki einu sinni
rekizt á slíkar aö-
dróttanir þar um kristna
friðarsinna. “
3. grein
ríkja með því að ala á þeirri freist-
ingu að hremma of auðvelt fórnar-
lamb. Þótt einstaklingar geti tekið
þá áhættu að hafna allri valdbeit-
ingu, „geti menn ekki neitað rétti
hvers lands til að verjast ytri
hættu“ (Tablet 19/11/83).
7) Loks er þess að geta, að höf-
uðbiskup kristninnar, páfinn í
Róm, hefur með orðum sfnum á
allsherjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna 11. júní 1982 staðfest það álit
að „fráfælingarnotkun" kjarnor-
kuvopna, byggð á jafnvægi stór-
veldanna, sé ennþá siðferðislega
leyfileg, auðvitað ekki sem
markmið í sjálfri sér, heldur sem
skref á leið til stigvaxandi afvopn-
unar. En hann sem aðrir kirkju-
leiðtogar leggja ríka áherzlu á
ströng skilyrði, sem fylgja verði
slíkri fráfælingarnotkun.
(Hér skal að lokum ítrekað, að
ofangreint mál má alls ekki skoða
sem tilraun til yfirlits um heild-
arviðhorf nefndra kirkna í frið-
armálum, heldur eru aðeins dreg-
in fram nokkur atriði, sem ekki
samrýmast fullyrðingum Þjóðvilj-
ans um stefnu kirkjunnar í af-
vopnunarmálum. Þögn mfna um
önnur atriði þessara kirkjulegu
samþykkta ber heldur ekki að
skoða sjálfkrafa sem andstöðu
mína við þá skeleggu afstöðu, sem
þar kemur fram; en þau mál
þarfnast sérstakrar útlistunar.)
Fleira tínt til
Nú skal farið hraðar yfir sögu.
Þjóðviljinn bætir því við ofan-
greinda mistúlkun sína á orðum
Sundbys („Að framleiða, geyma og
beita þessum vopnum er andstætt
kristnu siðgæði"), að hann tali hér
um „grundvallarlífsviðhorf" — án
frekari skýringa.
Þetta kann að vera grundvall-
arlífsviðhorf hans sjálfs, en hann
var sér fyllilega meðvitandi um,
að stór hluti kristinna manna er
ekki sammála honum um þetta
efni. I Þjóðviljanum kemur við-
horf Sundbys og skoðanabræðra
hans í Uppsölum hins vegar út
sem einhver allsherjardómur
kristninnar í heiminum, enda haft
þar undir millifyrirsögninni: And-
stætt kristnu siðgæði.
í næstu tilvitnun Þjóðviljans í
orð þessa fyrrverandi erkibiskups
Svía segir hann svonefnt Al-
kirkjuráð hafa lagt til algjöra
stöðvun vígbúnaðar, en þessari
leið hafi verið „vfsað frá af Vest-
urveldunum með uppsetningu
Pershing-kjarnorkuelfdlauganna í
V-Þýzkalandi“. Ég spyr: Hvað
gerði þá Alkirkjuráðið til and-
mæla gegn uppsetningu SS20-
flauga Rússa, sem raskað hefur
öllu vopnajafnvægi í Evrópu? Ber
að kiína sökinni á Vesturveldin
þegar orsök vandamálsins er í
austri?
í 3. tilvitnun Þjóðviljans í orð