Morgunblaðið - 06.05.1984, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. MAÍ 1984
59
SPRENGJAN
„Sprengjan sprakk, en þótt ég væri
meö lokuö augun gat ég séö hvert
einasta bein í höndunum. Þetta var
eins og röntgenmynd"
SJÁ: SPRENGJAN
„Svart mi»tur“ lagðiat yfir búðir frumbyggjanna.
Vansköpuð poka-
dýr og rottur á
stærð við ketti
Asjötta áratugnum geröu Bretar
margar tilraunir meö kjarn-
orkuvopn í Ástralíu og nutu viö
paö góörar aöstoöar ástralskra yf-
irvalda. Lengi hefur því veriö hald-
iö fram, aö ekki hafi nægilegs ör-
yggis veriö gætt viö tilraunirnar en
í fyrra komst ástralska geislunar-
varnarnefndin þó aö þeirri niöur-
stööu, aö „næstum örugglega"
heföi allt verið í sómar im á til-
raunastaönum. Nú hafp nins vegar
verið gefnar út frásagnlr nokkurra
sjónarvotta, sem hafa aöra sögu
aö segja.
Af þessum frásögnum má ráöa,
aö ástralska rikisstjórnin hafi tekiö
þátt í nokkurs konar þagnarsam-
særi til aö þagga niöur sannar
fréttir af tilraununum og aöstæö-
unum viö þær. Sem dæmi má
nefna, aö stjórnvöld neituöu aö
hermaöur nokkur heföi veriö á til-
raunastaönum, Emu-sléttunum í
Suöur-Astralíu, allt þar til ekkja
hans gat grafiö upp gamla frétta-
mynd, sem sýndi, aö hann haföi
verið þar. Þessi hermaður dó fyrir
nokkrum árum úr sjaldgæfu
krabbameini i beinmerg, sem
oftast má rekja til of mikillar geisl-
unar. Til þessa hefur stjórnin greitt
þrenn manngjöld vegna þeirra,
sem látist hafa af völdum tilraun-
anna, og voru þau hæstu um 1,2
millj. ísl. kr.
Á árunum 1952—57 geröu Bret-
ar meö aöstoö Astralíumanna
a.m.k. 12 tilraunir meö kjarnorku-
vopn og fóru þær fram á Jólaeyju,
Monte Bellos, Emu-sléttunum og
Maralinga. I Melbourne-blaöinu
„Age" er því haldiö fram, aö ekki
hafi veriö haft fyrir því aö flytja
frumbyggjana á brott frá þessum
stööum þegar kjarnorkusprengj-
urnar voru sprengdar.
Yami Lester, 42 ára gamall
frumbyggi af ættbálki Yankunyatj-
ara, hefur nú höföaö mál fyrir
hæstarétti Suöur-Astralíu og
krefst bóta fyrir þann skaöa og
heilsutjón, sem hann varö fyrir
vegna sprenginganna á Emu-
sléttunum árlð 1953. Yami segir,
aö eftir sprenginguna i október
þetta ár hafi „svart mistur,, lagst
yfir búðir frumbyggjanna.
„Daginn eftir sveiö fólkiö í aug-
un, sem voru rauö og þrútin, og
sjálfur gat ég ekki opnaö þau,"
segir Yami, sem missti strax sjón á
hægra auga og varö alblindur fjór-
um árum síöar.
Sjónarvottar segja, aö Ástraiíu-
mennirnlr hafi oröiö fyrir mikilli
geislun og ekki haft neinn hltföar-
fatnaö til aö skýla sér. Sumir þess-
ara manna, fyrrum hermenn eða
borgarar, eru nú meö krabbamein,
sem þeir telja stafa af langvarandi
geislun á tilraunastööunum.
Frank Bietzelt, sem nú er 54 ára
gamall, segist hafa horft á kjarn-
orkusprengingarnar úr aöeins
fimm kílómetra fjarlægö og bara í
léttum fatnaöi, skóm, stuttbuxum,
skyrtu og meö hatt. Ungur vísinda-
maður sagöi honum aö standa
uppi á dísilrafstöö, loka augunum
og halda höndunum fyrir andlitinu.
„Sprengjan sprakk en þótt ég
væri meö lokuð augun gat ég séö
hvert einasta bein í höndunum.
Þetta var eins og röntgenmynd,"
segir Bietzelt, sem á þessum tíma
var foringi í sjóhernum og starfaöi
aö ýmsu viö tilraunirnar. „Ég veit
um marga, sem síöan hafa dáiö úr
krabbameini og þeir, sem bera
ábyrgö á því, hafa til margra stórra
saka aö svara."
Robin Joicey, sem er 37 ára
gamall, var áriö 1968 í fjóra mán-
uöi á Monte Bello-eyjum og vann
þar víö fjarskiptastöö sjóhersins.
Meðan á dvölinni stóö fór hann aö
velta því fyrlr sér hvort kengúrurn-
ar og rotturnar heföu oröiö fyrir
einhverjum áhrifum af kjarnorku-
tilraununum áratug áöur.
„Kengúrurnar voru mjög skrýtn-
ar. Þær höföu engan feld og lík-
amshlutfðllin voru öll einhvern veg-
inn brengluö. Höfuöiö var óeölí-
lega stórt og skrokkurinn aö sama
skapl smár," segir Robin. „Rott-
urnar voru á stærö viö ketti og
þær stukku yflr mig á nóttunni."
Síöan Robin var á eyjunum hef-
ur hann oft fengiö útbrot á hörundi
og einu sinni missti hann háriö en
læknar segja honum þó, aö
ástæöan hafi ekki veriö geislun.
— LINDSEY MURDOCH
ELDSKÍRNIN
Fyrsti dagur
nýliðans er
engu líkur
Þaö var á stjörnubjartri vetrar-
nóttu ekki alls fyrir löngu, aö 200
ungir menn og konur gengu hæg-
um en óhvikulum skrefum út i jök-
ulkalt vatn og ösluöu þaö síöan í
nokkra stund í brjósthæö. Allt
fólkiö var í hvítum kyrtlum og í
annarri hendi hélt þaö á flöktandi
kertaljósi.
Þessi dularfulla athöfn var ekki
liöur í leyndardómsfullu launhelg-
unum, fólkiö var bara aö búa sig
undir aö hefja störf fyrir japanskt
stórfyrirtæki. „Allt það fólk, sem
hefur störf hjá okkur, fær andlega
og líkamlega skírslu samkvæmt
gamalli siövenju," segir Shigeshi
Hosaka, fulltrúi Suzuya, eins helsta
tískufatnaöarfyrirtækisins í Japan.
„Og til aö enginn hiki fara gamlir
og reyndir starfsmenn fyrir hópn-
um út í vatniö."
Skírsla nýju starfsmannanna fór
fram í æfingabúöum Suzuya-fyrir-
tækisins skammt frá Tokýo en aö
henni lokinni „hefur samstaöa
hópsins og hollusta hans viö fyrir-
tækiö" aukist stórlega.
Nýju starfsmennirnir hjá Suzuya
voru meöal 1,2 milljóna manna,
sem i síöasta mánuöi hófu störf hjá
japönskum fyrirtækjum eftir aö
námi þeirra var lokiö. Fyrstu kveöj-
urnar eru ekki allar jafn hrollkaldar
og hjá Suzuya. Sumir eru þess í
staö sendir beint í æfingabúöir
japanska hersins, en aðrir fá aö
finna smjörþefinn af „fyrirtækislíf-
inu" í æfingastöðvum fyrirtækj-
anna sjálfra.
Hvaöa háttur sem á er hafður er
tilgangurinn alltaf sá sami. Ef nýju
starfsmennirnir eru nýkomnir úr
menntaskóla, veröur aö hreinsa þá
af öllum áhrifum vinstrisinnaöra
kennara og ef þeir eru nýkomnir úr
háskóla veröur aö uppræta þá ein-
staklingshyggju sem þeir kunna
e.t.v. aö hafa tileinkaö sér þar.
Strax á fyrstu vikunum er reynt aö
leggja grunninn aö þeirri hegöun,
sem krafist er af „lífstíöarstarfs-
manninum": hóphyggju, hollustu
við fyrirtækiö, hlýöni og aga.
Einna mest áhersla er lögö á
hollustuþjálfunina og jafnan byrjaö
á henni strax. Sem dæmi má nefna
12 nýja starfsmenn hjá Columb-
us-fyrirtækinu, sem framleiöir
skósvertu, en þeir hófu fyrsta dag-
inn meö því aö bursta skó ásamt
öllum æöstu yfirmönnum fyrirtæk-
isins. Annars staöar, ekki síst hjá
stóru fyrirtækjunum, er mikil
áhersla lögö á fyrirtækissönginn,
sém allir veröa aö kunna upp á
sína tíu fingur.
Japanskt æskufólk er þessa
dagana aö sverja fyrirtækjunum
hollustueiöa og iönjöfrunum hefur
heldur aldrei fundist meiri þörf á
því en einmitt nú. í nýlegri
skoöanakönnun kemur sem sagt
fram, aö 72% karlmanna, sem eru
aö koma á vinnumarkaöinn, ætla
aö leggja meiri rækt viö fjölskyld-
una en fyrirtækið.
— ROBERT WHYMANT.
ÞETTA GERÐIST LIKA
Lán
Fyrstu þrjá mánuöi þessa árs hafa hvorki fleiri né færri en 17.233
Austur-Þjóöverjar flust búferlum til Sambandslýðveldlsins i vestri.
Flestir hafa fengiö brottfararleyfi hjá yfirvöldum, en nokkur hópur,
sem fékk ekki slíkt leyfi, ftúöi land. i Bonn er þaö ríkjandi skoöun aö
hér sé aöeins um tímabundið „frjálslyndi" kommúnistastjórnarinnar
aö ræöa; hún sé aö fiska eftir lánum á Vesturlöndum og aö öllum
líkindum veröi endir bundinn á flutningana í lok þessa árs.
Kynlegar gleðikonur
Filippseyingar sem flust hafa
til Malaysíu meö ólögmætum
hætti eiga erfitt með aö afla sér
vinnu þar og leita því oft á
óvanaleg miö. Á dögunum
greindi útlendingaeftirlitiö þar frá
því aö 13 karlar frá Filippseyjum
heföu veriö handteknir þiegar
þeir reyndu að selja hótelgestum
í höfuöborg landsins blíöu sína,
dulbúnir sem gleöikonur.
Óánægöir viöskiptavinir höföu
samband viö lögreglu, sem batt
enda á þessa atvinnubótaviö-
leitni.
Stjórnarbylting í gamni
Tveir liösforingjar í her Spánar sem komu fyrir rétt í Madrid á
dögunum sakaöir um aö hafa teklð þátt í aö leggja á ráðin um
valdarán í landinu sögöu herrétti aö áætlunin heföi aöeins veriö
gamanmál. Engin alvara heföi búiö aö baki. Ef herrétturinn sættir sig
ekki viö þessa skýringu geta liðsforingjarnir átt von á allt aö 15 ára
fangelslsdómi.
Kvennabarátta og þjóðsöngur
Ástralíumenn hafa nýveriö
skipt um þjóðsöng. i staö þess
aö syngja „God Save the Queen"
á opinberum hátíöum verður nú
sungiö „Advance Australia Fair",
en á j>eim söng hafa veriö geröar
lítilsháttar breytingar til aö sefa
kvenréttindaslnna. Upphaflega
hófst söngurinn meö orðum sem
íslenska má sem: „Fögnum nú
Eyjaálfu synir", en eftir breyting-
una er þetta oröiö svo: „Fögnum
nú allir Eyjaálfubúar."
Söngurinn „God Save the
Queen" verður aö sjálfsögöu
áfram leikinn þegar drottningin
sækir Ástralíumenn heim.
SITT LÍTIÐ AF HVERJU
Hundraö ára gömul kona hefur
veriö kosin í heilbrigöisnefnd
bæjarins Taurianova á Ítalíu. Hún
segist hafa í hyggju aö starfa þar
af krafti i mörg ár ... Mustafa
Dzhemilev, 41 árs gamall leiötogi
tatara á Krímskaga, hefur veriö
dæmdur í þriggja ára fangelsi
fyrir „and-sovéskan áróöur" og á
aö afplána dóminn í vinnubúð-
um. Þetta er í sjötta sinn sem
dómur er kveðinn upp yfir honum
og frá 1966 hefur hann oftast
dvaliö í fangelsi ... Marcel
Janco, einn af frumkvöölum
Dada-hreyfingar í myndlist, er
látinn í Tel Aviv, 89 ára aö aldri
... Sarah Tisdall, konan sem ný-
lega var dæmd til fangavistar í
Lundúnum fyrir aö koma á fram-
færi viö dagblaö þar í borg
leyndarskjölum stjórnarinnar,
hefur veriö kjörinn varaforseti
landssamtaka æskulýösdeilda
Frjálslynda flokksins. Hlaut hún
meira fylgi til embættisins en
nokkur annar frambjóðandi í
áratug . ..