Morgunblaðið - 13.05.1984, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. MAÍ 1984
Tækifærin voru
ekki mörg
á þeim árum
Rætt við Guðmund Arnason sem kominn er yfir tírætt
„Ég er fæddur á Skagaströnd, á Hólmanesi árið 1883. Ég var ekki nema fimm ára þegar
faðir minn, Árni Sigurðsson, drukknaði af árabát í vetrarbyrjun. Hann hafði verið formaður á
Hólmanesi þá um sumarið en var hjá öðrum á bát þegar slysið varð. Það fórust allir nema
einn maður sem hét Bjarni. Þegar faðir minn var fallinn frá stóð móðir mín, Steinunn
Guðmundsdóttir, ein uppi með okkur þrjú börnin og gekk með það fjórða. Og heldur hefur
útlitið verið ískyggilegt hjá henni eins og tímarnir voru — það var svo mikil fátækt og basl hjá
öllum á þessum tíma.“
Guðmundur Árnason er liðlega
tíræður en hann varð 101 árs hinn
20. september sl. Hann ber aldur-
inn vel og er hinn hressasti þar
sem ég tala við hann á Hrafnistu í
Reykjavík. Ég bið Guðmund að
rifja upp liðna æfi og spyr hvernig
fjölskyldunni hafi reitt af eftir að
heimilisfaðirinn var fallinn frá.
„Þetta voru erfið ár“
— Nú, ég hékk auðvitað aftan í
móður minni og fjölskyldan tvístr-
aðist ekki í það skiptið, sagði Guð-
mundur. Skömmu eftir slysið
byrjuðu móðir mín og Bjarni,
maðurinn sem komst af er faðir
minn fórst, að búa saman. Hún
var nokkur ár á Lækjarbakka á
Skagaströnd en svo fluttum við til
Hjalteyrar. Bjarni var sjómaður á
kútterum frá Eyjafirði og fórst
þar er ég var á fimmtánda ári, en
þau móðir mín höfðu einmitt
giftst skömmu áður.
Móðir mín átti systur og tóku
þær til sín sína systur mína hvor,
en sú þriðja fór á sveitina. Svo-
leiðis fór nú það. Þetta voru erfið
ár. Það var eilíft basl og það hafði
engin neitt upp úr neinu. Öll lífs-
afkoman byggði á sjónum — fólk
hugsaði um það eitt að hafa að
borða og einhverjar flíkur utan á
sig, og ef þetta fékkst þótti það
gott.
Þá var ekkert hugsað fyrir
menntun unglinga og engir barna-
skólar til. Sjálfur fór ég aldrei 1
neinn skóla. Að vísu voru farand-
kennarar sem sögðu börnum eitt-
hvað til hluta úr vetri — en aðra
menntun var ekki að fá.
Oft var litla eða enga vinnu að
hafa við sjávarsíðuna og leið fólk
þá hreinlega skort. Eitthvað var
það skárra til sveita, a.m.k. fyrir
þá sem áttu jarðirnar. Þar leið
fólk sennilega ekki skort en bænd-
urnir gátu haft fullt af fólki og
borguðu því lítið eða ekkert kaup.
Þú hefur svo farið að vinna strax og
þú hefur getað?
Já, en tækifærin voru nú ekki
mörg á þeim árum. Þegar ég var
16 ára gerðist það að allt fylltist
af síld á Eyjafirði.
„Svo fór ég á sjóinn“
Þangað komu margar þjóðir í
síldina — ég man að Þjóðverjar
voru þar með fjóra togara og
þarna voru Englendingar líka. Þá
varð allt yfirfullt að gera. Þetta
sumar var ég með gömlum manni
að veiða síld á árabát á firðinum.
Það hlýtur að hafa verið erfitt
fyrir hann ekki síður en mig því
síldin var svo krökk að netið sökk
alltaf undan henni.
Svo fór ég á sjóinn. Var lengi
með Sæmundi skipstjóra Sæ-
mundssyni á Hjalteyrinni. Það
var góður karl og rólegur, og gott
að eiga skipti við hann. Hjalteyrin
var einn af kútterunum og átti sér
undarlega sögu. Hún fannst
mannlaus í hafi og kom aldrei
fram hvað þar hafði gerst um
borð. Nú, Sæmundur keypti þenn-
an kútter með nokkrum öðrum og
var lengi skipstjóri á honum.
Um 25 ára gamall fór ég svo til
ísafjarðar og byrjaði að stunda
sjóinn þaðan.
Hvernig féll þér sjómennskan?
Mér féll hún illa því ég var ekki
maður til að stunda sjó — það
gerði sjóveikin sem ég losnaði
aldrei við. Hún fór aldrei af mér
svo ég píndi mig alltaf við þetta.
Það var bara ekki um annað starf
GuAmundur Árnason. Júlias
að ræða fyrir mig en sjómennsk-
una því ég hafði fyrir heimili að
sjá.
„Peninga sá maöur
nær aldrei“
Það er ekki svo að skilja að mik-
ið hefðist upp úr sjómennskunni
— það var ekkert upp úr neinu að
hafa á þessum árum. En það var
einna skást að vera á sjónum og
gat verið bærilegt þegar vel fisk-
aðist. Peninga sá maður hins veg-
ar nær aldrei, launin voru skrifuð
í reikning hjá verzluninni og þar
fékk maður svo úttekt. Þannig var
maður eins og hver annar þræll
hjá útgerðinni.
Þú stofnaðir svo heimili áísafirði.
Já, ég var 29 ára þegar ég gifti
mig. Konan mín hét Una Magn-
úsdóttir og er dáin fyrir nokkrum
árum. Þegar ég kynntist henni var
hún um fermingu en okkur féll vei
hvort við annað þrátt fyrir ald-
ursmuninn. Við biðum bara eftir
því að hún yrði 16 ára og þá gift-
um við okkur. Við bjuggum á ísa-
firði í rúmlega 50 ár og eignuð-
umst 5 börn — 3 stúlkur og 2 pilta.
Við vorum heppin með börnin
okkar — þau komust öll til manns
og hafa staðið sig vel í lífinu.
„Léleg og óhugguleg skip“
Ég var til sjós frá ísafirði fyrstu
25 árin og það var alltaf kvalræði
fyrir mig því ég var með þeim
ósköpum fæddur að sjóveikin fór
aldrei af mér. Svo gerðist ég
verkamaður í landi, ég var einn af
stofnendum Kaupfélags ísfirðinga
og þar vann ég í 30 ár. Þú getur
nærri hvort ég var ekki feginn að
sleppa frá sjómennskunni, sem ég
hafði aldrei getað stundað al-
mennilega fyrir sjóveikinni. Það
var líka illt starf að stunda sjó á
þessum árum — þetta voru léleg
og óhugguleg skip sem við vorum
á, 25—35 tonna koppar, en samt
var sótt stíft á þessu. Þeir voru
líka alltaf að fara niður þessir
bátar og fórust þá flestir með
manni og mús.
Þér hefur þá sjálfsagt ekki komið
til hugar að þú myndir lifa framyfir
tírætt á þessum árum?
Nei, Guð minn almáttugur, það
hvarflaði aldrei að mér. Og ég
hefði heldur aldrei óskað mér
þess. Það er alger vitleysa að
hlakka til þess að verða gamall
eins og sumir gera. Það er, skal ég
segja þér, erfitt að vera gamall og
ekki eftirsóknarvert. Hér er
manni holað niður eins og hverj-
um öðrum niðursetningi — ég er
ekki að segja að hér sé ekki hugsað
vel um mann, en það er allt of
mikill fjöldi á þessum elliheimil-
um til að vel geti farið um fólk.
Hvert er viðhorf þitt til framtíðar-
innar?
Það er engin framtíð lengur
hvað mig snertir — þegar maður
er orðinn svona gamall á maður
sér ekki neina framtíð lengur. En
þú átt kannski við framtíð þjóðar-
innar. Ég er ekki of bjartsýnn. Við
íslendingar skuldum allt of mikið
erlendis og það er á þessum er-
lendu lánum sem þjóðin hefur get-
að lifað svona hátt undanfarna
áratugi. Einhvern tíma hlýtur að
koma að skuldadögunum og þá er
hætt við að syrti í álinn, eða hvað?
En það er sjálfsagt ekki um annað
að ræða en vona hið bezta.
— bó.
í fyrsta ferðalagið 79 ára
Keypti flugfar til íslands
Hún heitir Mary Davies. Er 79 ára gömul. Hittum hana í Flugleiðavél á leið til íslands. Komið fram yfír
miðnætti. Hún hafði aldrei fyrr komið í flugvél. Og ekki lagst í ferðalög fyrr. En gamla konan var hin
hressasta. Brosti bara prakkaralega, eins og hún væri að játa á sig eitthvert prakkarastrik:
Ég sá nefnilega fyrir 11 árum
mynd í sjónvarpinu frá íslandi.
Tilefnið var eldgos hjá ykkur. Þeg-
ar ég sá aðalgötuna í Reykjavík,
sagði ég við manninn minn: Éf ég
fer eitthvað að ferðast, þá vildi ég
ganga niður þessa götu. Hann dó
fyrir 4 árum og síðan hefi ég ekki
gert svosem neitt. Setið í ruggu-
stólnum mínum, með logandi í
arninum i einbýlishúsinu okkar í
Lowestoft og horft á sjónvarpið
eða lesið í bók. En draumurinn að
sjá Island var alltaf geymdur ein-
hvers staðar undir niðri. Svo ég
ákvað bara að láta hann rætast.
Börnin min tvö búa annars staðar
i Englandi og barnabörnin líka og
við vorum tiltölulega nýflutt til
heimkynna mannsins míns þegar
hann dó. Þegar eina vinkonan sem
ég átti þar, var flutt til Norwich,
þá hafði ég ennþá minna við að
vera. Og það ýtti liklega á að gera
eitthvað í málinu. Ég fór því á
ferðaskrifstofu og lét þá skipu-
leggja ferðina og hér er ég á leið
til fyrirheitna landsins til að vera
þar í viku.
Ég sagði börnunum minum ekk-
ert af þessu, hélt Mary Davies
áfram og enn kom þessi prakkara-
glampi í augun á henni. Hringdi
bara til þeirra beggja í gærkvöldi.
Bað þau um að fá sér sæti áður en
ég segði þeim fréttirnar: Um þetta
leyti á morgun verð ég komin í
flugvél á leið til íslands! Fer frá
Heathrow-flugvelli í London ann-
að kvöld, sagði ég. Ég ætla ekkert
að segja þér hvað þau sögðu. Gátu
þó ekki gert neitt i málinu. Ég fæ
bara að heyra hvað þeim finnst^
þegar ég kem heim aftur. Bróðír
minn, sem ég hringdi í lika, spurði
hvað í ósköpunum ég ætlaði að
gera til íslands, hvort ég gæti ekki
reynt að sjá eitthvað nær fyrst.
En ég sagði honum að nú ætlaði ég
bara að gera það sem mig hefði
lengi langað til.
— Og tókst leigubíl alla leið frá
Lowestoft? Það er enginn smá-
spölur til Lundúnaflugvallar.
Þetta ævintýri kostar líklega eng-
an smáskilding?
Nei, það er dýrt, liklega um 700
pund. Þegar seinni maðurinn
minn dó, reyndist ég vera betur
stæð en mig hafði órað fyrir. En
gerði ekki neitt fyrir þessa pen-
inga i langan tíma. Lét bara tim-
ann líða. En nú sagði ég fjölskyld-
unni í símann að þeim mun meira
sem ég eyddi, þvi minna yrði fyrir
þau að rífast um þegar ég er farin.
Það er rétt, það er drjúgur spölur
frá Lowestoft á flugvöllinn. Samdi
við leigubílstjórann um að flytja
mig þangað og sækja mig aftur
fyrir 130 pund. Ég þekki þá orðið á
leigubílastöðinni í bænum. Það er
dálítið langt í búðir þar sem ég bý,
svo ég hefi komist upp á það að
taka strætisvagninn inn í bæinn,
kaupa inn og fá svo leigubil til
baka hjá þeim. Er orðinn góður
viðskiptavinur. Bilstjórinn fór
með mér eins langt og hann gat i
flugstöðinni og hann hvatti mig
áfram þegar ég sá alla þessa löngu
ganga og við lá að ég missti kjark-
inn. Hugsaði guð minn góður!
Hann ýtti mér áfram og flugvall-
armaðurinn sagði: Come on, lady,
you will be alright! Allir voru svo
góðir við mig. Ég fékk reglulega
höfðingsmeðferð. Tveir Bretar,
sem settust við hliðina á mér með-
an við biðum, því seinkun varð á
brottför, buðu mér upp á whisky
til að hressa mig og þeir sögðust
skyldu vera mér samferða um
borð. Þeir héldu uppi gríni til að
láta mig hlæja. Sögðu að flugvélin
mundi flúga á hvolfi og að öll
björgunarvestin væru götótt. Þeg-
ar ég svo kom um borð, tóku þess-
ar elskulegu flugfreyjur á móti
mér. Önnur fékk mér bók með
myndum frá íslandi til að dreifa
huganum og settist hjá mér. Áður
en hún skildi við mig lét hún mig
fá símanúmerið sitt og nafn og
sagði mér að hringja til sín ef ég
þyrfti á að halda í Reykjavík. Og
svo bauð flugkapteinninn mér
fram í. Hamingjan góða, að sjá öll
þessi tæki! Ég stóð með opinn
munninn. Svo bað ég hann um að
skrifa nafnið sitt á matseðilinn,
svo að fólkið mitt tryði því að allt
þetta hefði komið fyrir mig. Það
var farið með mig eins og drottn-
ingu. Allir hafa verið svo elsku-
legir við mig og gefið sig að mér.
Og það skiptir miklu máli, skal ég
segja þér, þegar maður er orðinn
gamall, segir Mary Davies með
áherslu.
Nú býr hún í gistiheimilinu
Fjölskylduhúsinu á Flókagötu 5,
þar sem vel hefur farið um hana
og hún haldið áfram að hitta
elskulegt fólk. Svaf næstum allan
fyrsta daginn, játaði hún, enda
ekki komin þangað fyrr en kl. 3
um nóttina. Fór aðeins í göngu-
ferð, í bankann til að skipta pen-
ingum og til að kaupa 17 kort, sem
hún var búin að skrifa á og senda
til fjölskyldu og vina á öðrum
degi.
Ég á 11 barnabarnabörn, segir
hún til skýringar. Dóttir mín var
tvígift. Átti með fyrri manninum
brjú börn, sem fóru með honum
pegar þau skildu, og nú á hún 3
með seinni manninum. Og sonur
minn á 3 dætur, eina sem er búsett
í Nýja Sjálandi og önnur býr á
Spáni. Hún vildi að ég kæmi þang-
að, en hvað á ég að gera í alla
þessa sól? Geturðu ekki séð mig
liggjandi flata og hálfklædda á
ströndinni á gamals aldri, segir
Mary Davies og hlær dátt. Þá vil
ég heldur ísland.
Þegar hún er spurð hvort eng-
inn af fjölskyldunni búi nálægt
henni, segir hún það ekki vera.
Tvær dótturdætur hennar af fyrra
hjónabandi dótturinnar eru til-
tölulega nýbúnar að finna og taka
aftur upp sambandið við móður
sína og kynnast ömmunni, sem
ekki hafði séð þær frá því þær
voru ungbörn. Én nú er yngsti
dóttursonurinn að fara í Konung-
lega sjóherinn og stendur til að
halda veizlu 27. maí svo fjölskyld-
an geti kvatt hann.
Ég hafði sagt þeim að ég vissi
ekki hvort ég kæmi, það væri svo
langt að fara. En dóttir min
bauðst til að sækja mig í bílnum
sínum. Nú þýðir ekki að segja að
það sé of langt ferðalag, eftir að ég
er búin að fara alein til íslands,
bætir Mary Davies við.
Að vísu hafði gamla konan að-
eins verið tvo daga á íslandi þegar
við komum til að taka af henni
mynd í Fjölskylduhúsinu og frétta
hvernig henni hefði gengið, en þó
lá beint við að spyrja hana hvort