Morgunblaðið - 19.05.1984, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. MAÍ 1984
Orð skulu standa
Ásmundarreitur (afmarkast af Sigtúni, Kringlumýrarbraut, Suðurlandsbraut
og Reykjavegi) eins og hann lítur út á skipulagsuppdrætti eftir að stórhýsi og
bílastæðum Verkfræðingafélags íslands hefur verið ætlaður staður þar (á
reitnum suðvestanverðum á horni Kringlumýrarbrautar og Suðurl.brautar).
Grunnteikning af mannvirkjum Heilsuræktarinnar er á reitnum norðvestan-
verðum (á horni Sigtúns og Kringlumýrarbrautar).
— eftir Jóhönnu
Tryggvadóttur
„Ég vona að Guð gefi Islending-
um og Finnum að við sigrum í þess-
ari baráttu og að hugverk manns-
ins míns nái að rísa,“ sagði frú
Elissa Aalto í símtali við mig í síð-
ustu viku, en eins og flestum lands-
mönnum er kunnugt, var það eitt
af síðustu verkum hins heimsfræga
finnska arkitekts, Alvar Aalto, að
teikna hús fyrir Heilsuræktina í
Reykjavík ásamt því að gera tillög-
ur um nánasta umhverfi þess í
fullu samráði við þáverandi borg-
aryfirvöld og embættismenn borg-
arinnar.
Þetta verk leysti þessi frægasti
og virtasti arkitekt Norðurlanda
síðari áratuga af hendi með þeim
ágætum, sem einkenndu öll verk
hans, en þótt ótrúlegt sé þá virðast
skammsýnir menn við stjórn borg-
armála í íslensku höfuðborginni nú
ætla að eyðileggja þetta verk.
Mannvirkjum Heilsuræktarinn-
ar er ætlaður staður á hornlóð á
mótum Sigtúns og Kringlumýr-
arbrautar, við hlið Blómavals. Aðr-
ar byggingar sem áður var gert ráð
fyrir á j)essu svæði, sem gjarnan er
nefnt Asmundarreitur, eru tónlist-
arhús og barnamúsíkskóli, auk
safns Ásmundar Sveinssonar og
Blómavals, sem þarna hafa lengi
verið. Þessar byggingar standa og
áttu að standa við Sigtún, eina leyfi-
lega byggingarsvæðið á reitnum sam-
kvæmt staðfestu skipulagi 1967, en
milli þeirra og Suðurlandsbrautar
skyldi vera opið grænt svæði, vísir
að „grænu byltingunni" svonefndu
sem margir fögnuðu.
Hús það sem Alvar Aalto teikn-
aði er eins og vænta mátti eitt full-
komnasta heilsuræktarhús sem
sést hefur. En hann gerði meira en
teikna hús. Honum var mæta vel
ljóst að heilsuræktarhús þarf að
hafa umhverfi sem því hæfir. Því
gerði hann ráð fyrir margháttuð-
um möguleikum til líkamsræktar
utan dyra, svo sem útisundlaug og
trimmbrautum um hið græna
svæði. Aalto gerði sér einnig grein
fyrir því að fleiri hefðu þörf á að
komast á svæðið en aðeins þeir sem
stunduðu líkamsrækt í byggingum
Heilsuræktarinnar. Hann vildi nota
tækifærið til þess að rjúfa einangrun
þess fólks sem dvelst í húsum
Öryrkjabandalagsins og Sjálfsbjargar
vestan Kringlumýrarbrautarinnar og
því fór hann fram á tengingu milli
þessara svæða og féllust þáverandi
borgaryfirvöld fúslega á það. Birgir
ísleifur Gunnarsson var þá borgar-
stjóri.
Gústaf A. Pálsson heitinn, þá-
verandi borgarverkfræðingur,
sýndi þessu máli mikinn skilning
og hann teiknaði á sínum tíma
göngubrú yfir Kringlumýrarbraut-
ina. I framhaldi af því gerði Aalto
svo ráð fyrir því að gerður yrði
göngustígur undir Reykjaveginn,
þannig að auðveld gönguleið mynd-
aðist allt frá Öryrkjabandalags-
húsunum yfir í Laugardalsgarðinn.
Þá gerði hann einnig ráð fyrir glæsi-
legum garði milli byggingar Heilsu-
ræktarinnar og Suðurlandshrautar,
sem trimmbrautir og göngugötur
lægju um; einnig yfirbyggðum garði
með suðrænum gróðri. Samkvæmt
hugmyndum þessa heimsfræga arki-
tekts var því hér kominn heilsu-
ræktaraðstaða sem vart ætti sinn líka
í heiminum.
Hvad er þessi
„Heilsurækt“?
Von er að ýmsir spyrji vegna
þess að þvi er ekki að neita að sum-
ir hafa reynt að gera starfsemi
hennar tortr.vggilega, enda þótt
margir hollvinir hafi jafnan staðið
fast við bak hennar.
í fyrsta lagi er Heilsuræktin al-
hliða líkams- og heilsuræktarstöð,
forveri allra þeirra fjölmörgu
heilsuræktarstöðva sem síðar hafa
risið upp á landi hér, enda er ég
frumkvöðul) að heilsurækt í land-
inu og höfundur orðsins.
í öðru lagi er hún, gagnstætt við
að minnsta kosti flestar þeirra,
sjálfseignarfyrirtæki en ekki
einkafyrirtæki. Það þýðir eins og
þeir vita, sem þekkja þetta eignar-
form, að hugsanlegur ágóði af
rekstri stöðvarinnar rennur til
hennar sjálfrar. Þótt það hafi lent
á mér að vera í fararbroddi þeirra
sem opinberlega hafa barist fyrir
tilverurétti Heilsuræktarinnar er
ég ekki eigandi hennar, fremur en
aðrir íslendingar.
I þriðja lagi hefur Heilsuræktin
ávallt kappkostað að veita sjúkum,
öldruðum og heilum eins góða
þjónustu og henni hefur verið unnt.
Vissulega hefðum vió oft kosið að
geta haft þá þjónustu enn betri, en
okkur hefur ávallt verið þröngur
stakkur skorinn fjárhagslega, því
enda þótt borgaryfirvöld í Reykja-
vík hafi lengst af greitt nokkuð
fyrir þá þjónustu sem aldraðir og
öryrkjar hafa notið í Heilsurækt-
inni, hefur verið tap á rekstri
hennar vegna utanaðkomandi að-
gerða. Samt bera ítrekaðar heim-
sóknir þessa fólks þúsundum sam-
an því ótvírætt vitni að það hefur
kunnað að meta þjónustuna, enda
mörg dæmi þess að fólk sem var
hætt við að hafa fótavist öðlaðist
þá heilsu að það gekk hækju- og
staflaust að lokinni þjálfun.
Enda þótt ýmsir hælbítar hafi
reynt að gera starfsemi okkar tor-
tryggilega gleymast slíkar tilraun-
ir fljótt þegar upp rifjast blessun-
arorð hinna fjölmörgu sem hafa
öðlast heilsu að nýju.
Aðrir hafa kosið að hafa sem
lægst um starfsemi okkar. Minn-
isstætt er mér dæmi þegar hér í
höfuðborginni var haldin ráðstefna
um atvinnusjúkdóma árið 1981.
Aðalræðuna hélt frægur sænskur
sérfræðingur á vegum WHO, al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunarinn-
ar í Kaupmannahöfn, læknirinn
prófessor Sven Forsman. Á fundin-
um tókst mér að ná taii af honum
og bauð ég honum að heimsækja
Heilsuræktina. Sagðist hann vera
mjög tímabundinn en geta séð af
smástund. Hann dvaldi í tvo
klukkutíma hjá okkur og sagði með
þunga við islenskan starfsbróður
sinn er hann fór: „Af hverju var
mér ekki sagt frá þessu fyrr, þetta
er það langmerkasta sem mér hef-
ur verið sýnt hér í fyrirbyggjandi
endurhæfingu."
Hugsjón Alvar Aalto
Það var árið 1971 sem Heilsu-
ræktinni var úthlutað 12 þúsund
fermetra lóð á horni Sigtúns og
Kringlumýrarbrautar, en í stað-
festu skipulagi af þessu svæði er
kveðið á um að þar skuli vera úti-
vistarsvæði og starfsemi sem falli
vel að því. Fyrir milligöngu þáver-
andi forsætisráðherra, Olafs Jó-
hannessonar, þess mæta manns,
tókst mér að ná fundi Alvar Aalto,
en slíkt var ekki auðvelt, allir viidu
fá þennan heimsþekkta snilling i
lið með sér, en hann var orðinn
fullorðinn og hlaðinn störfum.
Okkur f Heilsuræktinni til mikillar
gleði ákvað hann þegar hann hafði
kynnt sér málið að taka að sér að
teikna hús okkar og skipuleggja
svæðið. Hann setti nokkur skilyrði
sem okkur var ljúft að fallast á.
Þau helstu voru að allir
Norðurlandabúar fengju notið að-
stöðu þar til jafns við Islendinga, að
Iryggt yrði að allir hefðu jafnan rétt
og möguleika til að notfæra sér þjón-
ustu Heilsuræktarinnar og þannig frá
gengið að jafnt fatlaðir sem heilir
kæmust greiðlega að svæði og bygg-
ingum. Kinnig vildi hann að Norður-
löndin sameinuðust um að fjármagna
byggingu stöðvarinnar.
í framhaldi af hinu síðastnefnda
lagði hann mikla áherslu á að að-
koma að stöðinni yrði bætt frá því
sem gert hafði verið ráð fyrir og
aðkeyrsla yrði auðveld frá Sigtúni
og við það rúmgóð bílastæði. Otrú-
lega erfiðlega hefur gengið að fá
þetta skilyrði uppfyllt og er það þó
liður í alþjóðlegum reglugerðum
um slíkar endurhæfingarstöðvar.
Þetta hefur ekki enn fengist fram.
(Sjá teikn. 2.) Þó lágu fyrir um
þetta munnleg loforð nær allra ef
ekki allra þáverandi borgarráðs-
manna við Ilona Lethtinen, arki-
tekt, fulltrúa Aalto, og hún kom
nokkrum sinnum hingað til lands
til viðræðna við Heilsuræktina og
borgaryfirvöld út af þessu máli.
Voru tveir stjórnarfulltrúar
Heilsuræktarinnar viðstaddir alla
fundi með borgarstarfsmönnum.
Þegar Alvar Aalto lést árið 1978
hafði hann lokið við aðaluppdrátt
af húsi og aðstöðu. Þar er gert ráð
fyrir mörgum endurhæfingarher-
bergjum, þjálfunarsölum, sérhann-
aðri innisundlaug fyrir aldraðra og
fatlaða, útisundlaug og trimm-
brautum auk tenginga við svæðin
vestan Kringlumýrarbrautar og
austan Reykjavegar eins og fyrr er
á minnst.
Verkfræðingar koma
til sögunnar
Nærri má geta að okkur þótti
mikið mál í höfn komið þegar fyrir
lágu teikningar Alvar Aalto. í raun
og veru held ég að engu okkar hafi
dottið í hug að við þeim yrði hrófl-
að úr því sem komið var, enda féllu
þær að staðfestu skipulagi. En því
miður virðist nú hætta á ad verk
þessa frægasta arkitekts Norður-
landa verði eyðilagt eða stórskemmt
og er það líklega einsdæmi.
Ástæðan er sú að Verkfræðinga-
félag íslands taldi borgaryfirvöld á
að leyfa samkeppni um fyrirferð-
armikla byggingu með stórum bíla-
stæðum á Ásmundarreitnum suð-
vestanverðum (eða Sigtúnsreitn-
um). Þetta á sér nokkrun aðdrag-
anda. Verkfræðingafélagið hafði
fengið lóð í hinum svokalíaða „nýja
miðbæ“ í Kringlumýri. Ekki þótti
forsvarsmönnum félagsins það
svæði nógu fínt fyrir sig og knúðu
því á um að fá lóð á öðrum stað,
nefnilega í Ásmundarreitnum.
Fyrst í stað þumbuðust borgaryf-
irvöld við, en þá gripu verkfræð-
ingar til ráðs, sem ýmsum hefur
dugað til þess að beygja borgar-
yfirvöld í Reykjavík í lóðamálum,
sem sé að sækja um lóð í nágranna-
sveitarfélagi, í þessu tilfelli Kópa-
vogi. Fyrir slíku eru borgaryfirvöld
fram úr máta viðkvæm, enda höfðu
Kópavogsmenn ekki fyrr sagt já en
varnirnar biluðu í Reykjavik. Þeir
Kristján Benediktsson og Sigurjón
Pétursson vildu fórna Ásmundar-
reitnum og fengu óvæntan stuðn-
ing, nefnilega hjá Davíð Oddssyni,
þáverandi borgarstjóraefni sjálf-
stæðismanna, sem fór í borgarráð í
stað Birgis ísleifs Gunnarssonar
nokkru fyrir kosningar vorið '82.
Þeir Albert Guðmundsson og
Björgvin Guðmundsson vildu neita
en fengu ekki rönd við reist (borg-
arráðsmenn eru fimm). Samkeppn-
in var heimiluð, enda þótt bygging
þessa bákns bryti í bága við stað-
fest skipulag og stórskemmdi eða
eyðilegði verk Alvar Aalto.
Heildarstærð húss VFÍ verður
2.480 m2. Þar verður 480 m2 félags-
heimili með tveimur sölum sem
„skuiu henta vel til funda, ráð-
stefnuhalds og samkvæma, bæði
vegna starfa VFÍ og til útleigu",
skrifstofur VFÍ, 150 m2, lífeyris-
sjóður, 335 m2, veitingasala 600 m2
og Stjórnunarfélag Islands, 600 m2.
Þarft eflaust en ekki á þessum
stað.
Til þess að steinsteypubákn
verkfræðinga rísi á Ásmundar-
reitnum þarf samþykki skipulags-
stjórnar ríkisins, þar sem það brýt-
ur gegn gildandi skipulagi. Það
samþykki hefur að ég best veit ekki
enn fengist. Vonandi fæst það aldr-
ei, svo þessu stórslysi verði afstýrt
og Ásmundarreiturinn (Sigtúns-
reiturinn) verði í framtíðinni sú
perla, sem Aalto vildi gera hann
að. Vonandi gera ýmsir mætir
menn og konur sér grein fyrir hvað
þarna er í raun að gerast.
I fyrsta lagi er ráðist gegn hags-
munum þeirra, sem verst eru settir
í þjóðfélaginu, öryrkja og aldraðra
og hús Öryrkjabandalagsins og
Sjálfsbjargar yrðu „múruð inni“.
Þegar menn eyðileggja möguleika
fjölda aldraðra og fatlaðra til fyllra
lífs væri þeim hollt að hugleiða að
sjálfir munu þeir eldast og lýjast.
í öðru lagi er eyðilagt dásamlegt
útivistarsvæði, sem einnig myndi
nýtast öllum almenningi.
I þriðja lagi yrðum við gerð að
hreinu viðundri með því að ganga á
þau loforð, sem einum þekktasta
arkitekt heimsins á síðari tímum
voru gefin er hann tók að sér að
teikna og skipuleggja endurhæf-
ingar- og heilsuræktarmiðstöð á
svæðinu.
Mætur maður nýlátinn sagði við
mig tveimur dögum áður en hann
lést: „Jóhanna, hvort sem læknar,
verkfræðingar eða lögfræðingar
eiga í hlut þá verðurðu að berjast
og safna liði til að sigra þá því að
stöð eins og Aalto-stöðina sárvantar.
Finndu nógu harðan lögmann til að
berjast með þér.“
í dag er fimmtugasti dagur
hungurverkfalls míns til að árétta
að „orð skulu standa“.
Að lokum hlýt ég að láta í ljós
von um að borgarstjórinn í Reykja-
vík sjái hverjar afleiðingar það
hefur að hann skyldi ganga til sam-
starfs við þá Kristján og Sigurjón á
sínum tíma. Verði steinsteypubákn
verkfræðinga og malbikunarflæmi
fyrir blikkbeljur þeirra látið eyði-
leggja Ásmundarreitinn og verk
Alvar Aalto verður það óneitanlega
kusk á flibba hans.
Þakka ritstjórn birtingu greinar-
innar.
Hafnarfirði, 18. maí 1984.
Jóhanna Tryggradóttir Bjarnason
er stjórnarformadur Heilsuræktar-
innar.