Morgunblaðið - 02.08.1984, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1984
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1984
33
Útgefandi tMbifeifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 25 kr. eintakið.
Forseti íslands
Forseti íslands, frú Vig-
dís Finnbogadóttir, var
sett inn í embætti þjóðhöfð-
ingja öðru sinni við hátíð-
lega athöfn í dómkirkju og
þinghúsi í gær. Athöfnin fór
fram með tilheyrandi virðu-
leika. Ljóð og lög, trúarleg
og þjóðræknisleg, sem
spegla menningarlegan bak-
grunn að fornu og nýju,
settu svip sinn á dagskrána.
í fjörutíu ára sögu ís-
lenzka lýðveldisins hefur
forseti, sem gefur kost á sér
til endurkjörs, aldrei sætt
mótframboði. Þetta er eftir-
tektarverð staðreynd. Ræt-
ur hennar kunna að vera
margþættar. Tvennt skiptir
þó mestu. Hið fyrra er að
forsetar lýðveldisins hafa í
starfi og framkomu unnið
traust og hlýhug þjóðarinn-
ar. Það síðara er, að forseta-
embættið er þjóðinni dýr-
mætt sameiningartákn. í
vitund okkar er forsetaemb-
ættið tákn fyrir allt það sem
knýtir okkur saman sem
þjóð; allt, sem hvetur ís-
lendinga, hver sem búseta
þeirra er og hvert sem starf
þeirra er, til samstöðu og
samátaks.
Frú Vigdís Finnbogadótt-
ir, forseti íslands, hefur
gegnt embætti þjóðhöfð-
ingja með ágætum bæði
heima og heiman. Hún hef-
ur kappkostað að halda
tengslum við almenning
með heimsóknum til flestra
byggðra bóla í landinu og
gegnt mikilvægu kynn-
ingarstarfi víða erlendis.
Hún hefur lagt áherzlu á
samstöðu lítillar þjóðar
gegn margslungnum vanda,
sem að steðjar, og nauðsyn
þess að standa vörð um
menningu okkar, tungu og
land. í ávarpi sínu til þjóð-
arinnar í gær sagði hún orð-
rétt:
„Maður og land, maður og
tunga, maður og minningar
um land og sögu, skráðar á
eina tungu. Það er fjöregg
sem íslendingum hefur ver-
ið falið að varðveita og gefur
oss þjóðerni, frjálsri þjóð í
frjálsu landi, meðal virtra
þjóða heims." Síðar í ræðu
sinni sagði hún: „En það er
með tunguna eins og landið.
Þjóðernisvitund lands-
manna verður að vera á
varðbergi svo hún verði ekki
uppbiástri að bráð við
ágengni nýrra tíma og nýrra
siða. Orðin geta eins og
gróðurinn blásið burt,
fyrnst og týnst. Og það eru
gömul sannindi að það tekur
margfaldan tíma að rækta
upp aftur það, sem lagt hef-
ur verið í auðn ..." Forset-
inn sagði ennfremur: „Vit-
und þjóðarinnar má ekki
slævast að því marki að hún
gleymi að gera kröfur til
sjálfrar sín — þær kröfur að
hún eigi að búa yfir jafn
mikilli og ríkri þekkingu og
leikni til munns og handa og
aðrar þjóðir. Þekking er lyk-
ill að þroska, þroski og
þekking lykill að staðfestu."
Það er mjög margt sem
tengir íslendinga saman
sem heild og þjóð. Það er
sameiginlegt markmið
þeirra að varðveita menn-
ingarlegt, efnahagslegt og
stjórnarfarslegt sjálfstæði
sitt — og þjóðfélagsgerð
þingræðis og borgararétt-
inda, sem vestræn ríki vilja
standa vörð um. Til þess að
svo megi verða þarf að
virkja hugvit, menntun,
þekkingu og framtak lands-
manna á sviði lista, menn-
ingar, vísinda og síðast en
ekki sízt atvinnulífsins. Á
þeim vettvangi þurfum við
að nýta öll þau tækifæri
sem forsjónin hefur lagt
okkur í hendur til að tryggja
framtíðaratvinnuöryggi og
framtíðarh'fskjör lands-
manna. Til atvinnuveganna
sækja allir þættir þjóðlífs-
ins, þ.e. lífskjör okkar í víð-
ustum skilningi, kostnaðar-
lega undirstöðu. Einka-
neyzla okkar og samneyzla
ráðast af þeim verðmætum
sem til verða í þjóðarbú-
skapnum. Ef þjóðin stefnir
efnahagslegu sjálfstæði
sínu í hættu gildir hið sama
um stjórnarfarslegt sjálf-
stæði.
Forsetaembættið er ís-
lendingum veigamikið sam-
einingartákn. Það hefur ver-
ið og er gifta þjóðarinnar að
forsetar lýðveldisins hafa
allir lagt rækt við að sam-
eina þjóðina og brýna hana
til átaka. í því efni hefur frú
Vigdís Finnbogadóttir geng-
ið dyggilega í fótspor for-
vera sinna á forsetastóli.
Morgunblaðið árnar henni
heilla í starfi á því kjör-
tímabiii íslenzks þjóðhöfð-
ingja, sem nú fer í hönd.
„Þjóðernisvitund landsmanna
ætti einatt að vera vakandi
fyrir því sem gæti brotnað"
Ræða frú Vigdísar Finnbogadóttur
forseta íslands við embættistökuna í gær
Góðir Islendingar og erlendir fulltrúar.
f sögu íslenska lýðveldisins hefur hinn 1.
ágúst fjórða hvert ár verið dagur þeirra tíma-
móta er forseti íslands vinnur drengskapar-
heit um að hafa í heiðri stjórnarskrá lýðveld-
isins, þá undirstöðu sem þjóðskipulag og rétt--
arskipun er byggð á, dýrmæta sameign þjóð-
arinnar sem kveður fast á um einstaklings-
frelsi og lýðræði.
Á þessum degi er mér, sem einstaklingi,
efst í huga að þakka það traust sem þjóð mín
sýnir mér með þvi að fela mér á ný að gegna
miklu trúnaðarembætti til enn ókominna
fjögurra ára, embætti forseta fslands. Ég
þakka árnaðaróskir hæstaréttar fslands, Al-
þingis fslendinga, ríkisstjórnar, biskups fs-
íands og ótal aðrar hlýjar kveðjur sem borist
hafa víða að, hér heima og erlendis frá. í þeim
felast heillaóskir til þjóðarinnar allrar því
ekki fær forseti fslands búið við hamingju ef
þjóð hans á við óhamingju að stríða.
Það má öllum ljóst vera að það er mikil og
óvenjuleg lífsreynsla að gegna embætti for-
seta þjóðar sinnar. Með hverjum þeim sem
tekur við því embætti hlýtur að búa einlæg
von um að komast frá þvi áfallalaust. Gnginn
getur fyrirfram fyllilega gert sér grein fyrir
því hvernig það starf er og hvað í því kann að
vera fólgið fyrir utan þau embættisverk sem
um er getið í stjórnarskránni. Til forseta-
starfa er hvergi hægt að læra á skólabekk.
Þau verða að fara fram i samhljómi við þjóð-
ina sjálfa, á þeim strengjum sem kunna að
eiga sér enduróm hverju sinni. Fegnastur
hlýtur forseti landsins ávallt að vera þegar
honum við störf sín tekst að slá á þá strengi
að þjóðin finni ekki í þeim hjáróma tón.
Þegar ég stóð hér við embættistöku fyrir
fjórum árum, hygg ég, að tiltölulega fáir hafi
gert sér fulla grein fyrir að íslendingar höfðu
þá brotið blað i mannkynssögunni, með því að
velja konu sem forseta lands sins fyrstir allra
í almennum kosningum. Þau fjögur ár sem ég
hef verið í þessu embætti hafa mjög mótast af
því að aðrar þjóðir veittu þessu athygli og
gerðu úr talsvert mál. Fyrir þær nýjungar í
fjölmiðlatækni að fréttir geysast um heiminn
— og oft á tíðum fréttir sem ekki ættu að vera
í frásögur færandi — skapaðist ný forvitni
Forseti fslands, frú Vigdís Finnbogadóttir, boó-
aði blaðamenn i sinn fund að Bessastöðum eftir
athöfnina í Alþingishúsinu.
um ísland og íslenska þjóð, sem þótti hafa
sýnt nokkra dirfsku. Fleiri þjóðir en áður
vildu meira um eylandið i Norðurhöfum vita
og treysta vináttubðnd. Mikið hefur verið
gengið eftir nærveru forseta íslands sem full-
trúa þjóðar sinnar — og stundum Norður-
landanna allra — reyndar miklu oftar en
komið hefur verið til móts við. Með góðri
ráðgjöf ríkisstjómar og embættismanna hafa
þjóðir verið heimsóttar sem vér íslendingar
höfum haft aldagömul menningar- og við-
skiptatengsl við. Ég á góðar minningar úr
þessum ferðum, ekki síst með þakklæti í huga
til þeirra forráðamanna þjóðarinnar sem mér
hafa verið og reynst bestu vinir og bræður að
eiga að baki.
En öllum þeim sem falið er að búa á Bessa-
stöðum trúi ég þó að sé ávallt hugleiknara að
vera með sínu fólki, sinni þjóð. Heima í eigin
landi, á heimilinu góða á Alftanesi eða með
öndvegisfólki utan þess hvar sem er i landinu.
Gestrisni, og vinátta, rausn og menningar-
bragur í hvívetna, hvar sem tekið hefur verið
á móti forseta landsins er og verður mér
ógleymanlegt og sannkölluð uppspretta gleði.
Ég veit að svo var einnig um forvera mína í
embætti forseta.
Það fór vel á því þegar farið var að huga að
lýðveldisstofnun fyrir rúmum 40 árum að
velja Bessastaði sem þjóðarsetur. Þar fléttast
saman í heild þjóðarminningar allt aftur til
miðalda, — minningar um erlenda valdamenn
á íslandi, niðurlæginu og dapra tíð í þjóðar-
sögunni og svo þar á móti minningar um
menn sem með einarðri þjóðernisvitund eygðu
birtu sjálfstæðis og gáfu líf sitt og orku til að
vekja þjóð sína til dáða.
Allir þeir sem koma í gömlu Bessastaða-
stofu, sem reist var fyrir 220 árum, hljóta að
finna hið sögulega andrúmsloft sem þar rikir.
Um vistarverur þar gengu námsmenn í Bessa-
staðaskóla á fyrri hluta síðustu aldar, helstu
stórskáld okkar og miklar hugsjónahetjur um
framtíð íslands. Framsýn þeirra var mikil i
fullvissu um að frjáls myndi þjóðin rétta úr
örbirgð og nýta vitsmuni sina til góðrar af-
komu og mannlifs sem eftirsóknarvert væri.
Þeim hefur í öllu orðið að spá sinni, þótt
sveiflur séu i þjóðarbúinu á stundum.
Með þakklæti og virðingu leitar hugurinn
einnig til fyrri forseta íslands. Allir hafa þeir
og makar þeirra setið Bessastaði með mikilli
sæmd, mótað embættið og lagt grunn að þvi
þjóðarheimili sem Bessastaðir eru nú. Fyrsti
forseti lýðveldisins var Sveinn Björnsson sem
ásamt frú Georgíu Björnsson, konu sinni, bjó
á Bessastöðum tii dauðadags 1952. Annar for-
Morgunblaðið/Emilía.
Handhafar forsetavalds, Halldór Ásgrímsson, starfandi forsætisráðherra, Þór Vilhjálmsson, forseti
hæstaréttar, og Þorvaldur Garðar Kristjánsson, afhenda forseta fslands, frú Vigdísi Finnbogadóttur,
kjörbréf sitt við athöfnina í Alþingishúsinu í gær.
seti lýðveldisins, Ásgeir Ásgeirsson, og kona
hans, frú Dóra Þórhallsdóttir, réðu þar hús-
um til 1968, en frú Dóra féll frá nokkru áður
en embættistíð Ásgeirs forseta lauk, og svo
forverar mínir, dr. Kristján Eldjárn og frú
Halldóra Ingólfsdóttir, sem áttu þar heimili
frá 1968 til ársins 1980. Dr. Kristján féll frá
haustið 1982, langt um aldur fram. Lítil þjóð
hefur illa ráð á að missa sína bestu menn svo
fljótt.
Á tímamótum leitar hugurinn einatt víðar
en ella. Ég vildi á þessari stundu mega staldra
við og hugleiða með íslendingum þá mynd
sem þjóðin geymir í vitund sinni af sjálfri sér,
í hverju hún er fólgin og hverjir eru höfuð-
drættir hennar.
Allar þjóðir eiga sér sjálfsmynd, sem ofin
er úr mörgum þráðum. Einn aðalþráðurinn er
fullvissa um hvar maður á heima. Að fara
burt, þó ekki sé nema af bæ, og rata heim
aftur. Á hverju skyldi sú ratvísi byggjast, —
ratvísi fslendings, hvar sem hann er staddur í
veröldinni, heim til íslands? Það má engum
óljóst vera að hið eina sanna sameiningartákn
íslendinga birtist í orðum skáldsins góða; ný
sannindi og gömul í senn:
Land, þjóð og tunga, þrenning sönn og ein,
þér var ég gefinn barn á móðurkné,
ég lék hjá þér við læk og blóm og stein,
þú leiddir mig í orðs þíns háu vé.
Maður og land, maður og tunga, maður og
minningar um land og sögu, skráðar á eina
tungu. Það er fjöregg sem íslendingum hefur
verið falið að varðveita og gefur oss þjóðerni,
frjálsri þjóð í frjálsu landi meðal virtra þjóða
heims.
En fjöregg eru brothætt og þjóðernisvitund
landsmanna ætti einatt að vera vakandi fyrir
því sem gæti brotnað og týnst ef ekki er farið
með gát. Enda þótt landið sé gjöfult og gott er
það svo afar auðsært, að ganga verður varlega
um það í hverju fótmáli. Því léttar sem stigið
er til jarðar, því fegnara og þakklátara er
þetta land, sem í senn er eign vor og eigandi,
og á engan betri að en vin sinn, þjóð sina til að
græða sárin, þegar hinir fornu féndur hafa
farið um — eldur, ís, eða snarpir vindar.
Vér eigum orðríka tungu og þann munað að
skilja saman blæbrigði hennar betur en nokk-
ur annar. fslensk þjóð er víða kunn fyrir að
hafa haldið þessari tungu við. En hún er ekk-
ert sameiginlegt leyndarmál þjóðarinnar.
Með íslenskri tungu hafa skáld íslendinga
sagt stórbrotnar sögur af manninum og
mannlegum samskiptum með margvíslegum
fléttum um aldir, sem aðrar þjóðir hafa allt
frá upphafi Islands byggðar vitað af. Lista-
menn og hugvitsmenn verkmenningar hafa
skapað verk sín með hugsun á þessari tungu.
En það er með tunguna eins og landið. Þjóð-
ernisvitund landsmanna verður að vera á
varðbergi svo hún verði ekki uppblæstri að
bráð við ágengni nýrra tíma og nýrra siða.
Orðin geta eins og gróðurinn blásið burt,
fyrnst og týnst. Og það eru gömul sannindi að
það tekur margfaldan tíma að rækta upp aft-
ur það, sem lagt hefur verið í auðn, án þess að
menn veiti því athygli frá andartaki til andar-
taks, sem ekki sýnist svo mikilvægt og dýr-
mætt fyrr en litið er til baka og það hefur
runnið inn i liðna tíma.
Mál er manns aðal. Hið frjálsa orð verður
aldrei fullmetið — og fyrir það ber að þakka.
Enginn getur allar stundir talað svo öllum
líki. í því felst sá ómetanlegi auður að sérhver
íslendingur á það frelsi að fá að vera með sínu
sniði og þann þjóðfélagsrétt að flytja skoðun
sína í heyranda hljóði þegar honum sýnist.
Þetta mikla og dýrmæta frelsi verður aldrei
ofmetið. Biðja þarf þó hvern mann í sambúð
sinni með hinu frjálsa orði að beita aðhaldi
svo orð verði ekki fánýt, að sleppa ekki fram
af sér beisli heldur reyna að halda í tauminn
við ótemju hleypidóma eða heiftar með stór-
yrðum sem glata merkingu séu þau ofnotuð.
Því að þegar frelsið er orðið hömlulaust, er
það ekki lengur sá eðalsteinn sem lýsir af
heldur ófrjó mold sem ekkert fær vaxið í eða
kviksandur þar sem enga staðfestu er að
finna. Frelsi til orðs og æðis er gulls ígildi.
Það verður aldrei metið til fjár og má aldrei
selja fyrir peninga. Þess munu fá dæmi að
frelsi hafi fengist aftur keypt fyrir veraldleg-
an auð.
Þannig er sjálfsmynd íslendinga þjóðernis-
kennd sem eflir til sameiginlegra dáða og
aldrei má rugla saman við né beita sem þjóð-
arrembu. Þjóðerniskennd er alla daga verðugt
umhugsunarefni, því afkoma sjálfstæðrar
þjóðar á miklum breytingartímum er henni
undirorpin. Sérhver dagur sem vér lifum er
boðberi nýrra tíma. Smáþjóð hér norður í höf-
um verður stöðugt að taka afstöðu til allra
nýjunga heimsbyggðarinnar — svo og til
þeirra nýjunga sem hugvitsmenn þjóðarinnar
færa henni og þá jafnframt heimsbyggðinni.
Ekkert i heiminum er eins í dag og það var í
gær. Allir menn hljóta á líðandi stundu að
hugsa í ljósi þess sem var í gær. Á hverjum
degi verður og að undirbúa morgundaginn og
framtíðina til lengri tíma.
Mér verður að sjálfsögðu hugsað til æsku
landsins, sem ég ber til djúpan kærleika og
ber sérstaklega fyrir brjósti. Metnaður allra
hlýtur að vera að leggja rækt við æskuna, sem
þarf að finna sér sömu samsemd og þjóðarvit-
und í landinu og fullþroska fólk telur sig eiga.
Það er eins með mannveruna og landið og
þjóðtunguna. Hún má aldrei smækka né tær-
ast upp fyrir vanrækslu. Við gnótt nútímans,
þegar alheimsmyndin, góð sem vond, er komin
inn á svo til hvert islenskt heimili, ber að
gæta þess hversu miklum tíma á að sóa í að
gleypa gagnrýnislaust við öllu sem nýtt er.
Þar er sameiginlegt átak til aukinnar þekk-
ingar sterkasta vopnið.
Vitund þjóðarinnar má ekki slævast að því
marki að hún gleymi að gera kröfur til sjálfr-
ar sín, — þær kröfur að hún eigi að búa yfir
jafn mikilli og ríkri þekkingu og leikni til
munns og handa og aðrar þjóðir. Þekking er
lykill að þroska, þroski og þekking lykill að
staðfestu.
Fyrir • rúmri öld þegar skútusiglingar
franskar voru í hámarki gekk út dreifibréf frá
frönskum vfirvöldum til allra franskra sjó-
manna á lslandsmiðum. Þar voru þeir upp-
lýstir um verðuga umgengnisháttu við ís-
lenska þjóð sem á þeim tima átti hvorki há-
hýsi né myndarlega byggðarkjarna, enga fjár-
muni yfirleitt. í þessu bréfi var brýnt fyrir
öllum að varast þá freistni að taka ófrjálsri
hendi nokkuð úr búi íslendinga, kvikfénað eða
fiðurfé, því enda þótt þeir væru fáir og lítils
megnugir og svo sýndist sem þeir gengju til
verka út úr grasivöxnum hólum sem væri
húsakostur þeirra, væru þeir allir læsir og vel
upplýstir. Þeim væri því létt að lesa og skjal-
festa nöfn skipa og kvarta yfir áreitni til yfir-
valda. Slika umsögn sem þessa má víða finna
í heimildum fyrri tíma um menntun íslend-
inga og kunnáttu.
Um leið og ég bið þess og vænti að vér
íslendingar megum ávallt finna í landinu alla
kosti mannlegs lífs, á ég enga ósk betri þjóð-
inni til handa en þá að um hana verði fjallað
um alla framtíð af slíkri virðingu.
Guð blessi land vort og þjóð.
Kallað er nafn
Prédikun Ólafs Skúlasonar vígslubiskups í Dómkirkjunni
Texti: Jesaja 43, lb
ó lífsins faðir, herra hár,
vor hjörtu minnast þinna gjafa.
Vort skjól varst þú í þúsund ár
í þungu róti storma og hafa.
Þinn geisli laut að lágum gluggum,
að litlum báti oggrýttri strönd.
Þú lagðir veg úr Ijósi og skuggum
og lézt oss ganga þér við hönd
um ár og aldur.
(Helgi Sreinanon)
Þaö er hátíð í dag. Einskis eins manns há-
tfð, heldur hátíð þjóðar. Við erum sögð há-
tíðaglöð. Það undrar margan, hvílikur fjöldi
daga er frátekinn fyrir þær. Finnst hagsýnum
þar nokkuð ríflega skammtað, jafnvel svo að
liggi við eyðslu, ef ekki sóun. Vitað er það líka,
að hátíð verður aldrei ákvörðuð fyrir annan,
svo að tryggt sé að hugur fylgi. Hin sanna
tilfinning hátíðar verður að koma að innan,
rétt eins og flest það annað, sem gott er og
lengi skal vara. „I hjarta mínu er hátíð", kvað
Davfð og mun það ekki fjarri Iagi um rétta
lýsingu þess þels, sem eitt tryggir rétta
kennd. Hátíðin, þegar allt er sem skyldi,
sprettur fram og á þær uppsprettur, sem ekki
þarf að óttast að þverri.
í dag er verulegt tilefni hátfðar. Þó er þetta
ekki hátíð forsetans eins, hvað þá þeirra
einna, sem hér er boðið til til sæta innst í
Dómkirkju. Þetta er hátfð þjóðarinnar, ís-
lenzkrar þjóðar. Forseti Islands hefur störf á
nýju fjögurra ára timabili, og það er gengið f
kirkju. Síðan skal eiðstafur undirritaður f söl-
um Alþingis. En hátfð er ekki bundin af hús-
um, hvað þá hér af þeim húsum einum, sem að
framan eru nefnd.
Þótti þó í fámenni fyrri alda nægjanlegt
tilefni hátíðar að ríða til kirkju eða jafnvel
ganga, þótt drjúgur spölur væri. Þá var hver
kirkjuferð tækifæri til þess að rjúfa ein-
angrun og til að fullvissa sig um samstöðu
með fleirum en heimilisfólkinu einu, jafnvel
til að forða heimalningnum frá hugsanlegri
heimsku. En nú er heimur annar. Meira virð-
ist þurfa til þess að snerta svo sál, að sá ljómi
fylgi, er lýsi svo hið innra sem hið ytra. Og þó
erum við enn um sumt svo næm, að við erum
gripin og hafin í hæðir gleði, svo að þumbara-
skapur víkur fyrir hátíðarþeli. Sólargeisli
brýst fram úr skýjum og tillir sér niður í
skyndiheimsókn, þar sem hans hefur lengi
verið saknað, og megnar með nálægð sinni að
kalla fram bros, og séu þeir margir saman,
geislarnir, og doki þeir við góða stund, þá
ríkir sönn gleði hjá okkur. Eða vinarhendi er
lögð á öxl, og þegar röddin berst og eigandi
sést, stafar frá slíkur ljómi, sem bæði lýsir af
og varmi fylgir. I sjálfu sér engin stórkostleg
tilefni, en eru þó nægjanleg til þess, að frá
þeim stafi slíkri birtu, að hún dugar til þess
Séra Ólafur Skúlason vígslubiskup flytur ræðu
við messu f Dómkirkjunni í gær, áður en forseti
íslands var á ný settur í embætti.
að lýsa upp hugann og ná til nágrennis. Og
það er sönn hátfð, þegar lýsir hið innra og
þakklætið fær útrás f brosi, sem vermir aðra.
En ríkulegt er tilefnið nú. Skal þó viður-
kennt, að endurtekning á það sameiginlegt
með nálægðinni, að ekki er alltaf fyllilega
metið sem skyldi. Hið upphaflega, fyrsta,
verður sérstakt, rétt eins og fjarlægð þarf til
þess að marka sönn hlutföll. En dagurinn f
dag er ekki í neinu síðri bróður sínum fyrir
fjórum árum, enda þótt sumum kunni að
þykja hann hafa annað yfirbragð, af þvf að
mannshugurinn er misviðkvæmur og hættir
jafnvel til þeirrar gleymsku, sem því fylgir að
skoða ekki allt sem skyldi. Hér heima getum
við sungið sálminn, sem varðveitir þessa bæn:
Vertu oss fáum, fátækum, smáum lfkn i
lífsstríði alda“ án þess greina megi svipbrigði
eða nokkur geðhrif. En langt, langt í burtu,
þar sem Rauðáin hefur mótað sléttur og
frumbyggjar héðan settust að, hef ég ftrekað
séð tár vökva augnkróka, þegar þessi bæn var
flutt. Og höfðu þó sumir þeirra, sem þannig
viknuðu vegna fjarlægs lands hvorki litið það
né fundið andblæ lofts hér leika sér um
vanga. En þeir höfðu þegið í arf lotningu
ásamt kærleika, sem gerði ísland þeim dýr-
mætt, enda þótt fjarlægt væri og um margt
ókunnuglegt. En þeir sönnuðu rækilega, að
blóðið í æðum var íslenzkt og þá skiptu fjar-
lægðir engu máli. Kenndin var hin sama. Og
þó, sennilega hefur hún verið ennþá
sterkari en hér samkvæmt þeim lögmálum, að
það er betur metið oft á tfðum, sem er hulið
eða fjarlægt heldur en hitt, sem nálægt er og
auðvitjað.
Það þarf því stundum að minna á tilefni
hátíðar og skoða vel, til þess að sem flestir
geti áttað sig á því, hvað er um að vera. Og er
það þó ekki gleymt, sem ég fyrr sagði um
vanda þeirra, sem eiga að leiðbeina öðrum,
svo að hátiðarkennd ríki í huga þeim. Það er
ekki aðeins einstaklingur að taka nú við miklu
embætti. Þjóðin öll á sér brennipunkt hér á
þessari stundu, þar sem vonirnar birtast í
persónu þjóðhöfðingjans og draumar margir
öðlast veruleika. Hver kynslóð, sem tekur við
af annarri, þiggur í arf, það sem fyrr hefur
verið unnið. En hún skiíar líka af sér þeim f
hendur, sem á eftir fylgja. Við erum ekki að-
eins þiggjendur úr hendi forfeðra, hvort held-
ur við staðnæmumst nú við tfmamótin fyrir
110 árum, þegar mikil saga var að gerast, eða
fyrir 40 árum, þegar straumhvörfin miklu
áttu sér stað. Nei, við erum líka f raun að fá
lánað hjá börnum okkar og þeirra börnum.
Visinn stofn ber engan ávöxt. Eydd mið metta
engan. Glötuð saga kveikir hvorki bál né mýk-
ir geð. Hvað höfum við þegið? Hverju hyggj-
umst við öðrum í hendur skila? Þetta eru
spurningar stórrar stundar.
Skapari veraldar gekk fram og var spurður
að nafni. Það lét hann ekki uppi, en sagðist
vera sá, sem hann var. Hann er í eilífri nútíð
og er stöðugur gerandi. En slíkur er kærleikur
hans, að hann vill, að við berum nafn frammi
fyrir honum. „óttast þú eigi“, segir hann, „þvi
ég frelsa þig. Ég kalla á þig með nafni“. Hug-
sjónir kvikna, en við rekjum þær til einstakl-
inga. Afrek eru unnin og við viljum vita meira
um þann, sem slíku fékk áorkað. Jafnvel getur
einhver risið svo hátt, að áhuga vekur á efni,
sem fyrr var deyfðinni einni ofurseld. Islenzk
þjóð heyr þetta sama frelsisstríð nú og um
framtið alla. Ekki endilega vegna annarra
þjóða, heldur fyrst og fremst í átökum sjálfr-
ar sín. Og þar hlýtur nú sem ætíð að vera
leitað nafns, svipazt um eftir leiðtoga, lagt
eyra við, hver sá er, sem Drotinn kallar með
nafni og lætur ganga fram fyrir aðra.
Hér er hátíð í dag. Nafn er nefnt og við
leggjum við eyru. Fyrir fjórum árum voru
miklar vonir við það bundnar. Þær fylgja þvf
enn við nýja embættistðku, en nú er stolt með
mikilli virðingu þvf samfara og er þá byggt á
þeim tfma, sem liðinn er frá því hafizt var
handa þá, fyrir fjórum árum til dagsins í dag.
Bæn kirkjunnar er sú, að í starfi forseta,
persónu, orðum sem verkum fari sá, sem forði
þjóð frá þvf að glata helgi trúar og sökkva f
pytt kæruleysisins, en ljái þjóð vængi til
flugs, svo að hið lága togi ekki niður til saurg-
unar af hinu óhreina. Það þarf að hjálpa æsk-
unni til þess að gera sér grein fyrir draumi
forfeðranna og gera hann að sínum, og það
þarf að styðja hinn fulltiða, svo hann horfist f
augu við veruleikann og vinni sigra þótt fórn-
ar sé krafizt. Glatist kærleikur, þar sem land-
ið er nefnt, og hollusta, þegar hugsað er til
þjóðar, fækkar ekki aðeins hátfðum, heldur er
hafin skráning sfðustu kafla sögunnar.
Það er ekki aðeins hefð að ganga í kirkju á
stórum stundum, og engin tilviljun, að hátíðir
flestar, sem rfsa undir nafni, eru kirkju og
kristni tengdar. Sá Guð, sem f árdaga gaf ekki
upp nafn sitt, heldur lýsti eiginleika, gaf síðar
son sinn og steig þannig á foldu, að vilji him-
ins er ljós öllum, sem skilja vilja. Drottinn
Jesús á það nafn, sem öllum er æðra og okkur
er ætlað að vera hólpin fyrir. I hans nafni
beygir islenzk þjóð höfuð og biður forseta sfn-
um blessunar á stórri hátið, sem er eign okkar
allra. Og í þessum orðum er köllunin fólgin:
Sjá, ég kalla þig með nafni, segir Drottinn.
Verði náðin hans þjóð sem þjóðhöfðingja leið-
arljós.
I Jesú nafni. Amen.