Morgunblaðið - 15.11.1984, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1984
Af vegagerð og snæfellskum vegum
Hvers eiga Snæfellingar að gjalda
— eftirSturlu
Böðvarsson
Mörg hafa tilefni gefist til þess
að stinga niður penna og gera
grein fyrir ástandi vega á Snæ-
fellsnesi.
Margir landsmenn hafa kynnst
því af eigin raun hvernig vegir á
Snæfellsnesi eru auk þess að 1
fréttum útvarps, sjónvarps og
blöðum hafa snæfellska vegakerf-
inu verið gerð nokkur skil. Sú
kynning hefur öll verið á einn veg
og hefur leitt til þess að ferða-
menn hafa verið í raun hræddir
frá því að njóta náttúrufegurðar
og ágætrar ferðamannaþjónustu á
svæðinu.
Þeir sem stunda áætlanagerð
hjá hinni íslensku Vegagerð hafa
komið sér upp forskriftum að þvi
hvar eigi að byggja vegi og í hvaða
röð. Samkvæmt þeirri forskrift er
helgarrúntur höfuðborgarbúa og
Bláfjallavegur skíðafólks mikil-
vægari og „arðsamari" vegagerð
en leiðin frá ólafsvík til Grund-
arfjarðar, Stykkishólms og Búðar-
dals og suður um Mýrar. Þar fara
um flutningar mjólkurafurða að
og frá mjólkurbúinu í Búðardal á
markað í þorpunum á Snæfells-
nesi þar sem eru stærstu verstöðv-
ar landsins. Eftir þessum vegum
eru fluttar sjávarafurðir milli
þorpanna og til útflutnings með
gámavögnum sem flytja afurði í
frystiskip t.d. í Reykjavík.
Eftir þessum vegum bæði sunn-
an og norðanvert á Snæfellsnesi
eru flutt aðföng til þeirrar stórið-
ju sem fiskvinnsla á Snæfellsnesi
er á mælikvarða íslenskra at-
vinnuvega og auk þess er nú flutt-
ur iðnvarningur á markað í
Reykjavík, t.d. fullbúin eininga-
hús. Einnig er þjónusta og neyslu-
vara flutt um vegina frá Reykja-
vík úr pakkhúsi stórkaupmanna.
„Samkvæmt þeirri for-
skrift er helgarrúntur
höfuðborgarbúa og
Bláfjallavegur skíða-
fólks mikilvægari og
„arðsamari“ vegagerð
en leiðin frá Ólafsvík til
Grundarfjarðar, Stykk-
ishólms og Búðardals og
suður um Mýrar. Þar
fara um flutningar
mjólkurafurða að og frá
mjólkurbúinu í Búðar-
dal á markaö í þorpun-
um á Snæfellsnesi þar
sem eru stærstu ver-
stöðvar landsins.“
Arðsemi vegagerðar er afstætt
hugtak. Vegagerðarmenn virðast
hafa sannfært ýmsa stjórnmála-
menn um hinar réttu aðferðir við
röðun vegagerðarverkefna auk
þess sem rangsýni áhrifamanna
virðist hafa náð yfirhöndinni á
þessu mikilvæga sviði. Það virðist
því næstum við ofurefli að etja.
Snæfellingar viðurkenna og þakka
það sem gert hefur verið svo sem
ó-vega-áætlunina sem er mikil-
væg fyrir samgöngukerfi Snæ-
fellsness. Samt sem áður ríkir nú
á Snæfellsnesi mikil óánægja með
gildandi vegaáætlun og telja
Snæfellingar sig hafa ástæðu til
þess.
Vegafé mun vera skipt eftir
reglum sem mæla þörfina fyrir
góða vegi. Samkvæmt því fær
hvert kjördæmi fasta fjárhæð til
nýbygginga og viðhalds. Fæstir
trúa því reyndar að nokkru fjár-
magni sé varið til viðhalds vega á
Snæfellsnesi, svo sem ástand
þeirra er.
Þeir sem efast ættu að aka um
Kerlingaskarð, Eyrarsveit, Fróð-
árheiði eða fyrir Jökul. Þegar
kvartað er við vegagerðarmenn
mæla þeir ástandinu bót með því
að kenna það þingmönnum og
fjárskorti.
Vegakerfið á Snæfellsnesi er
staðreynd á sama hátt og byggðin
og sá sjávarafli sem berst þar á
land.
Vegna þungatakmarkana og
ófærðar eru vegir lokaðir vikum
saman. Oft er kveðinn upp
ósanngjarn dómur yfir þeim vega-
gerðarmönnum sem hafa það
verkefni að viðhalda ónýtum veg-
um. Engu að síður þurfa þeir
leiðbeiningar og aðhald í störfum
sínum og á það jafnt við um háa
sem lága, launþega og verktaka. í
þeirri von að það verði málstaðn-
um til framdráttar mun ég gera
nokkra grein fyrir ástandi í vega-
málum okkar, orsökum þess og
benda á leiðir til úrbóta.
Ástandið mætti skilgreina í eftir-
farandi liðum:
1. Vegir þola ekki umferðarþung-
ann. Eru ekki byggðir upp fyrir
þá umferð sem nú er. Fjármagn
„skortir" til nýbygginga. Vega-
gerðin virðist lita á lokanir og
takmörkun öxulþunga sem
sjálfsagða hluti og eðlilega leið í
rekstri vega.
2. Viðhald lélegra malarvega er
ófullnægjandi. Ekki virðist tek-
ið tillit til ástands vega og
þeirra staðreynda að þunga-
flutningar hafa stóraukist.
3. Skipulag viðhaldsverkefna er í
molum. Sömu „slörkin" ergja
vegfarendur ár eftir ár. Lífs-
hættulegar holur við brýr eru
látnar vera mánuðum saman.
Verkstjórum VR er refsað sinni
þeir augljósum verkefnum með
því að skerða viðhaldsfé á þeirra
svæði næstu ár hafi þeir farið
fram úr áætlun við að halda
vegum færum.
4. Miðstýrt stjórnkerfi Vegagerð-
arinnar dregur úr ábyrgð og
frumkvæði og leiðir til skrif-
finnskubákns og dauðra tíma
vegna biðar eftir verkefnum
sem má vinna. Frægust dæmi
eru heflarnir sem standa lítt
notaðir mánuðum saman vegna
verkefnaskorts.
5. Skortur á sérmenntun og þjálf-
un starfsmanna dregur án efa
úr árangri. Ekki er krafist
sérmenntunar til starfa hjá
Vegagerðinni nema til yfir-
stjórnar og hönnunar, nema ef
vera skyldi til matargerðar
fyrir vinnuflokkana.
Þekking við störf að vegagerð er
tæpast meðfædd. Einungis verk-
fræðingar og tæknifræðingar hafa
hlotið nauðsynlega menntun til
vegagerðar. Ekki hefur orðið vart
frumkvæðis af hálfu Vegagerðar-
innar við að bæta hér úr á sama
tíma sem menntunarkröfur fara
vaxandi I nær öllum atvinnu-
greinum. Telja verður að t.d. verk-
stjórar við vegagerð ættu að hafa
svipaða menntun og iðnmeistarar.
Allir sem nærri vegagerð og
gatnagerð hafa komið vita hvíllku
lykilhlutverki t.d. hefilstjórar
gegna við frágang á yfirborði
vega. Viðhaldsheflun malarvega
er á sama hátt mikilvæg og vanda-
söm og getur skipt sköpum um
ástand þeirra, ekki síst þegar veg-
ir eru lélegir.
Skipuleg menntun og þjálfun
vegagerðarmanna ætti þvi að vera
einn þáttur skólakerfis okkar ekki
síður en menntun annarra starfs-
stétta sem sinna vandasömum
verkefnum. Gerð góðra vega á sér
ekki stað á teikniborðinu né held-
ur með kurteisisheimsóknum
tæknimanna á verkstað öðru
Sturla Böðvarsson
hvoru. Vinna við vegagerð hvort
sem er viðhald eða nýbygging ber
því aðeins árangur að fyrir hendi
sé þekking á efni og tækjum og
verklýsingum hjá þeim sem verk-
unum stjórna og framkvæma.
Á þetta skortir hjá Vegagerð
ríkisins og verktökum. Það er
hluti þess vanda sem endurspegl-
ast m.a. í snæfellskum vegum.
Leiðir til úrbóta.
Auðvelt er jafnan að gagnrýna
og benda á það sem betur mætti
fara. Enda þótt ég hafi engar
patent-lausnir vil ég benda á
nokkur atriði til úrbóta þeim þátt-
um sem ég hef leyft mér að nefna
hér að framan.
1. Ljóst er að ef á að ná árangri
verður að leggja áherslu á það
að byggja upp vegakerfið á
Snæfellsnesi.
Við það verk verður að beita
einskonar neyðaraðgerðum við
fjáröflun. Ég tel allt benda til
þess að sú staðhæfing sé rétt að
vegir á Snæfellsnesi séu öðrum
verri.
Af þeirri ástæðu er grundvöllur
fyrir þeirri kröfu að þangað verði
beint meira fjármagni en gert hef-
ur verið og fyrirhugað er sam-
kvæmt þeirri vegaáætlun sem f
ri er.
meðan núverandi neyðar-
ástand ríkir verður að stórauka
viðhald veganna svo þeir geti
Nýjungar í atvinnumálum — I:
Lífrænn efnaiðn-
aður á íslandi?
— eftir dr. Jónas
Bjarnason
Dr. Jónas Bjamason mun á næst-
unni skrifa nokkrar greinar um nýj-
ungar í atvinnumálum í Morgun-
blaðið. Sú fyrsta þeirra fer hér á
eftir:
Atvinnumál eru ákaflega víð-
tæk og hugsanlegar nýjungar á
þeim sviðum eru óteljandi og ná
nánast inn á öll svið þjóðlífsins.
Ætlun min er sú að fjalla um til-
tekin svið í senn og leitast við að
leggja nokkurt mat á nýjungar og
hugsanlega gagnsemi þeirra fyrir
íslensk atvinnumál.
Það er augljóst, að skiptar skoð-
anir geta verið um möguleika á
nýjum leiðum í atvinnumálum hér
á landi eftir því hvaða forsendur
menn gefa sér eða út frá öðrum
sjónarmiðum. í greinum mínum
mun ég leitast við að minnast á
helstu forsendur, sem ég styðst við
í sambandi við mat á nýjum
möguleikum.
í fyrstu greinunum mun ég
fjalla um þau svið, sem standa
mér næst vegna eigin reynslu.
Svið: Efnaiðnaður
Efnaiðnaður er veigamikill
þáttur í efnahagslífi allra stærstu
iðnríkja heimsins. Hann er reynd-
ar með mikilvægustu framleiðslu-
greinum helstu iðnrfkjanna eins
og Bandaríkjanna, Japans og
V-Þýskalands svo dæmi séu tekin.
Efnaiðnaður skiptist í fjölmargar
undirgreinar. Grófasta skiptingin
er í þrennt, þ.e. ólífrænn, lífrænn
og lífefnaiðnaður. Um langt árabil
hefur ólífrænn iðnaður verið yfir-
gnæfandi, en með gerviefnaþróun-
inni hefur lffrænn efnaiðnaður
vaxið gffurlega um allan heim.
Lífefnaiðnaður er ekki eins mikil-
„Lífrænn efnaiðnaður
er nánast ekki til á ís-
landi. Að vísu er smjör-
líkisframleiðsla, máln-
ingariðnaður og þvotta-
efnaframleiðsla á vissan
máta lífrænn efnaiðnað-
ur, en tæpast í hinum
eiginlega skilningi, þ.e.
framleiðsla eða tilbún-
ingur lífrænna efna úr
efnahráefnum.“
vægur að umfangi til, en hann er
vaxandi.
íslenskur efnaiðnaður er fyrst
og fremst ólífrænn efnaiðnaður,
þ.e. ál-, kísiljárn-, sements- og
áburðarframleiðsla. Engin tilvilj-
un ræður því, að þessar fram-
leiðsluafurðir hafa orðið fyrir val-
inu, en seinna verður fjallað um
ólífrænan efnaiðnað.
Lífrænn efnaiðnaður er nánast
ekki til á fslandi. Að vísu er
smjörlíkisframleiðsla, málningar-
iðnaður og þvottaefnaframleiðsla
á vissan máta lífrænn efnaiðnað-
ur, en tæpast i hinum eiginlega
skilningi, þ.e. framleiðsla eða til-
búningur lífrænna efna úr efna-
hráefnum (syntetiskur iðnaður).
Olíuiðnaður er enginn, en olíufé-
lögin stunda eingöngu verslun.
Lífrænn efnaiönaður
á íslandi?
Nokkrar hugmyndir hafa skotið
upp kollinum á undanförnum ár-
um. Menn hafa látið sér detta í
hug olíuhreinsunariðnað, en sú
hugmynd var víst ekki talin hag-
kvæm. Meginskýringin var sú, að
notkun innanlands á oliuefnum
passar ekki við samsetningu jarð-
olíunnar. Þess vegna hefði orðið
að flytja út hluta afurðanna. Auk
þess hefði ekki náðst nauðsynleg
stærðarhagkvæmni fyrir hinn
litla markað hér á landi. Auk þess
hefur verið gerð nokkur hag-
kvæmnisathugun á sykurhreins-
unarverksmiðju úr mólassa (syk-
urvinnsluúrgangur), en það er
tæpast lífrænn efnaiðnaður I
venjulegum skilningi. Sú fram-
leiðsla átti m.a. að byggja á þeirri
forsendu, að jarðvarmi væri hér
nothæfur til vinnslunnar og væri
ódýr liður miðað við óhjákvæmi-
legan orkukostnað erlendis. Þetta
mál hvílir enn I skúffum, og eng-
inn veit, hvort nokkurn tímann af
verður. íslensku forsendurnar, þ.e.
ódýr jarðvarmi en lítill markaður,
hafa sennilega ekki verið nægilega
hagstæðar enn sem komið er. Það
kynni að breytast.
Engum heilvita manni dettur í
hug að hefja hér almennan lífræn-
an efnaiðnað til að framleiða hrá-