Morgunblaðið - 15.11.1984, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1984
Evrópa gæti bjargað
Atlantshafssamstarfínu
— eftir Roger Kaplan
í einum af söngvum frönsku Út-
lendingaherdeildarinnar kemur fyrir
eftirfarandi ljóölína: Adieu vielie
Europe, que le diable l’emporte
(Farðu vel gamla Evrópa, megi
fjandinn hirða þig!) í mörgum grein-
um sem birzt hafa að undanförnu í
Bandartkjunum um Atlantshafs-
bandalagið og samvinnu Atlants-
hafsríkjanna gætir sömu hugsunar,
þótt orðalag sé mildara.
Listinn yfir aðfinnslur Banda-
ríkjanna í garð Vestur-Evrópu er
langur og efnismikill. Að áliti
Bandarikjamanna veita banda-
menn þeirra Sovétríkjunum mun
meiri aðstoð en skynsamlegt er
stjórnmálalega eða viturlegt fjár-
hagslega. Hvað varnarmálin varð-
ar hafa gagnrýnendur í Banda-
ríkjunum bent á að stjórnmála-
menn í Evrópu hiki við að viður-
kenna fyrir þjóðum sínum að
„kjarnorkuskjöldur Bandaríkj-
anna“ sé ekki jafn öruggur og áð-
ur, því gerðu þeir það, neyddust
þeir til að endurskoða gaumgæfi-
lega það jafnvægi sem þeir hafa
náð milli þægilegra félagslegra
framkvæmda og viðunandi land-
varna. Staðreyndin er sú að staða
NATO vekur það miklar áhyggjur
hjá bandarískum sérfræðingum
(og meðal þeirra er jafnvel Sam
Nunn öldungadeildarþingmaður,
sem er einlægur stuðningsmaður
samvinnu Atlantshafsrikjanna)
að ný-einangrunarstefna gæti ver-
ið í burðarliðnum.
Kaldhæðni
Verði ekki tekið alvarlega á
þessum málum er líklegt að
Vestur-Evrópubúar standi fyrr en
seinna frammi fyrir því að banda-
rískir leiðtogar hafi meiri áhuga á
sinni eigin heimsálfu og Kyrra-
hafssvæðinu en á Evrópu.
Sannleikurinn er sá að gildar
pólitískar og hernaðarlegar
ástæður geta verið fyrir svona af-
stöðu frá hendi Bandaríkjanna, án
tillits til þess hvað Evrópuríkin
gera eða gera ekki. En þarna er
greinilega um kaldhæðni að ræða
að því leyti að hjá vissum
frammámönnum — og hér verður
að ítreka að fleiri hliðar eru á
málinu — er nú einmitt svo komið
að áhrifaaðilar í Evrópu eru jafn
hneykslaðir og Bandaríkjamenn á
því hve varnarmál þeirra hafa
verið vanrækt og eru ákveðnar að
ráða þar bót á.
í Frakklandi, þar sem varnar-
málin eru venjulega aðeins rædd í
þröngum hópi sérfræðinga, hefur
Etienne Copel, sem nýlega lét af
starfi hershöfðingja í flughernum,
skrifað metsölubók þar sem hann
heldur því fram að Evrópu stafi
mest hætta af hefðbundnum
vopnabúnaði, ekki kjarnorkuvopn-
um, og að Frökkum og Evrópu-
mönnum í heild beri að efla hefð-
bundnar varnir sínar. Copel
hershöfðingi segir einnig að óski
Vestur-Þjóðverjar eftir kjarn-
orkuvopnum, ættu Frarkkar að
útvega þeim þau. Jafnframt þessu
hefur svo stór hluti vinstri sinn-
aðra menntamanna, sem ekki
fylgja kommúnisma, gengið í lið
með hægri sinnuðum forustu-
mönnum í fordæmingu á hlutleys-
isstefnunni, sem þeir segja að geta
riðið evrópskri menningu að fullu.
Og Francois Mitterrand forseti
hefur, mörgum til undrunar, ein-
dregið hvatt til þess að Pershing
II eldflaugum verði komið fyrir i
Evrópu.
Vinstrimenn klofna
Víða í Evrópu eru hópar miðju-
manna vinstri flokkanna að
klofna í tvennt, en það er í Frakk-
landi sem þessi klofningur er mest
áberandi. Annar armur fyrri fylk-
ingar jafnaðarmanna þokast i átt
til uppgjafarstefnu. Hinn armur-
inn viðurkennir í raun rök hægri
sinna, að minnsta kosti í varnar-
málum.
Þetta hefur komið mörgum
bandarískum sérfræðingum svo á
óvart, að þeir láta sem þeir taki
ekki eftir því. Stefna Bandaríkj-
anna byggðist of lengi á þeirri for-
sendu að þyngdarpunktur stjórn-
málanna í Vestur-Evrópu væri hjá
flokkum sósíaldemókrata, þ.e.
jafnaðarmönnum. Margir í Evr-
ópu voru á sama máli: Jafnvel
„frí-verzlunar“-sinni eins og Val-
ery Giscard d’Estaing, fyrrum for-
seti Frakklands, framfylgdi i raun
stefnu jafnaðarmanna. Stefnu-
mótendur i Bandaríkjunum hvöttu
evrópska jafnaðarmenn til að
hugsa um hag Atlantshafsríkj-
anna og útiloka róttæka vinstri
sinna. Það voru gildar ástæður
fyrir þessari hrifningu Bandaríkj-
anna á lýðræðissinnuðu vinstri
flokkunum, en þær eru nú úreltar
og afsannaðar. í fyrsta lagi bjó
þar að baki sú ranga fullyrðing að
Hitler hafi verið hægri sinnaður,
þegar staðreyndin er sú að ein-
ræðishreyfing hans átti rætur að
rekja til vinstri sinnaðrar bölsýni.
Auk þess voru margir stefnumót-
endur á eftirstríðsárunum í
Bandaríkjunum oft sammála
skoðunum og gildismati vinstri
sinnuðu lýðræðisflokkanna og
stuðluðu að því að koma á fót
„þriðja aflinu" í Evrópu (og víðar í
heiminum" milli sovézkrar drottn-
unarstefnu og hægri flokkanna,
sem höfðu brugðist, eins og Gaull-
istar í Frakklandi. Vinstrimenn í
Evrópu voru reiðubúnir til við-
ræðna i anda alþjóðlegar
óskhyggju, sem átti margt sam-
Yfirborganir og opin-
berir starfsmenn
— eftir Baldur
Guðlaugsson
í nýafstöðnum kjaradeilum
héldu opinberir starfsmenn því
ákaft fram að laun þeirra hefðu
dregist aftur úr launum sambæri-
legra stétta á hinum almenna
vinnumarkaði. Þessi staðhæfing
er röng sé borið saman við samn-
ingsbundin taxtalaun. í slíkum
samanburði hafa opinberir
starfsmenn ekki ástæðu til að
kvarta. En sé skyggnst dýpra og
litið til raunlauna, þ.e. taxtalauna,
að viðbættum svokölluðum yfir-
borgunum, hygg ég að engum sem
eitthvað þekkir til á vinnumark-
aðnum blandist hugur um að laun-
akjör opinberra starfsmanna eru i
mörgum tilfellum í engu samræmi
við það sem tiðkast úti á hinum
almenna vinnumarkaði. Þetta
stafar af launaskriði og víðtækum
yfirborgunum á hinum almenna
vinnumarkaði.
Tvenns konar fyrirvara þarf að
vísu að setja við það sem hér hefur
verið sagt.
í fyrsta lagi er það kunn stað-
reynd að hið opinbera reynir iðu-
lega að bæta sinum starfsmönnum
lakari launakjör með duldum
launagreiðslum i beinu eða óbeinu
formi, (föst umsamin yfirvinna,
„Ég endurtek að vand-
inn felst ekki í ósam-
ræmi í launatölum
kjarasamninga, heldur
hinu að hið opinbera
hefur ekki sama svig-
rúm og aðrir vinnuveit-
endur til að yfírborga
starfsmenn sína þegar
svo ber undir og til að
borga jafnsettum starfs-
mönnum mishá laun.“
nefndasetur, leyfi til að stunda
aukastörf í vinnutímanum
o.s.frv.), auk þess sem meira at-
vinnuöryggi og betri lífeyrisrétt-
indi opinberra starfsmanna eru
vitaskuld nokkurs virði. En engu
að síður hallar að mínum dómi
tvímælalaust á opinbera starfs-
menn, auk þess sem duldar launa-
greiðslur, sem „nota bene“ ná ein-
ungis til hluta opinberra starfs-
manna eru afar óæskilegar.
í öðru lagi er alls ekki um það
að ræða að allir launþegar á hin-
um almenna vinnumarkaði séu yf-
irborgaðir. I sumum greinum tíðk-
ast slíkar yfirborganir lítið sem
ekkert. Og þegar um yfirborganir
er að ræða eru þær afar mismiklar
eftir starfsgreinum, vinnustöðum
og einstaklingum. Það er því engin
lausn á launamisræmi milli opinb-
erra starfsmanna og viðmiðun-
arhópa þeirra á hinum almenna
vinnumarkaði að ætla að gera
samningsbundin taxtalaun opin-
berra starfsmanna hærri en
samningsbundin taxtalaun við-
miðunarhópanna, á grundvelli
einhverra meðaltala úr saman-
burðarathugunum á raunlaunum.
Að mínum dómi er kjarni
vandans sem við er að glíma á
þessu sviði sá, að hið opinbera hef-
ur ekki sömu tök á að víkja frá
hinum umsömdu kauptöxtum
kjarasamninga og vinnuveitendur
á hinum almenna vinnumarkaði.
Menn og flokka greinir á um
hversu mikill hlutur hins opinbera
eigi að vera i þjóðarbúskapnum.
Margir, þ.ám. undirritaður, telja
að leggja megi niður eða færa fjöl-
mörg verkefni og þjónustu sem í
dag eru i höndum hins opinbera til
einstaklinga og samtaka og fyrir-
tækja þeirra. Þótt það næðist
fram breytir það ekki hinu að riki
og sveitarfélög mundu áfram hafa
þýðingarmiklu hlutverki að gegna
Baldur Guðlaugsson
og þar af leiðandi þörf fyrir hæft
starfsfólk. Og hvort sem starfsm-
enn hins opinbera eru og koma til
með að verða fleiri eða færri hlýt-
ur það að vera hagur okkar allra
að hið opinbera, hvort heldur ríki
eða sveitarfélög, geti verið sam-
keppnishæft við aðra vinnuveit-
endur við ráðningu hæfs starfs-
fólks.
Ástæðan fyrir því að þessar lín-
ur eru settar á blað er sú, að ég tel
þýðingarmikið að sá vandi sem
hér hefur verið gerður að umtals-
efni, verði tekinn til úrlausnar án
tafar og þess freistað að ráða þar
bót á, áður en á stjórnvöld og
stéttarfélög rennur á ný vígamóð-
ur nýrrar kjarasamningagerðar,
því við slíkar aðstæður reynist oft
erfitt að fara nýjar leiðir, eins og
best sannaðist í nýgerðum kjara-
samningum.
Ég endurtek að vandinn felst
ekki í ósamræmi I launatölum
kjarasamninga, heldur hinu að hið
opinbera hefur ekki sama svigrúm
og aðrir vinnuveitendur til að yfir-
borga starfsmenn sina þegar svo
ber undir og til að borga jafnsett-
um starfsmönnum mishá laun.
Samtök opinberra starfsmanna
verða að mínum dómi að horfast í
augu við og viðurkenna þá stað-
reynd, að þetta misræmi verður
ekki leyst í kjarasamningum. í
raun og veru snýr úrlausnarefnið
að því að gera hinu opinbera
kleyft að laga sig að lögmálum
markaðarins á launamálasviðinu.
Ég vil ljúka þessum orðum með
því að varpa fram til umhugsunar
nokkrum hugsanlegum leiðum út
úr þessum ógöngum:
1. Ríki og sveitarfélög geri í
fjárlögum ráð fyrir ákveðinni upp-
hæð til launagreiðslna umfram
áætluð laun skv. kjarasamningum
(t.d. einhver tiltekin prósenta ofan
á laun). Ráðuneytisstjórar og yfir-
menn opinberra stofnana fái hver
um sig til ráðstöfunar tiltekinn
hluta þessarar umframfjárhæðar
til að nota í yfirborganir. Sá
möguleiki væri að vísu fyrir hendi
að vitneskjan um tilvist slíkrar
umframprósentu yrði til þess að
skapa þrýsting frá starfsfólki
hvers vinnustaðar fyrir sig um að
þessari fjárhæð yrði útdeilt til all-
ra í formi sömu prósentu á öll
laun. Þá næðist ekki sá sveigjan-
leiki í launagreiðslum opinberra
starfsmanna sem að væri stefnt.
Því væri hugsanlegt að í stað þess
að skipta fjárveitingunni fyrir-
fram og formlega í jöfnum hlutf-
öllum milli allra ráðuneyta og
stofnana, ætti að láta hana vera í