Morgunblaðið - 08.12.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 1984
Hvaða lit viltu?
Mú einnig öll
málningar-
þjónusta
15% afsláttur af málningu til jóla.
Þjónusta viö heimili og atvinnuvegi.
Ananaustum
Sími 28855
ÍSLENSKUR
HÚSBÚNAÐUR
Langholtsvegi 111 sími 686605
ÍSLENSKIR LAMPAR
TABELLA SKRIFSTOFUHÚSGÖGN
OPIÐ FRÁ KL.10-18
Vextir ofan á
verðtryggingu
sp _____
eftir Asbjörn
Dagbjartsson
Grein Ragnars Arnalds um
vaxtamál í Morgunblaðinu 13. nóv.
síðastliðinn virðist hafa vakið
mikla athygli. Viðbrögð manna
eru yfirleitt neikvæð og er
mönnum nokkur vorkunn, hugsa
eflaust „Getur nokkuð gott komið
frá Nasaret?" og hafa þá í huga
afstöðu Alþýðubandalagsins i
flestum framfaramálum, svo sem
álmálinu fyrr og síðar. En þessi
grein Ragnars hefur þó nokkra
sérstöðu. Hún er tiltölulega hóg-
vær og skrifuð til að vekja athygli
á þjóðfélagslegu misrétti, sem nú
er að verða mjög alvarlegt. Það er
mismunurinn á lífskjörum þeirra,
sem eignuðust húsnæði fyrir
óverðtryggt lánsfé og þeirra, sem
nú sprikla í snöru lánskjaravísi-
tölunnar.
í Degi 19. nóv. sl. er þessum
mismun lýst á þann veg að fyrir
íbúð, sem keypt var 1974, hafi
kaupandi greitt liðlega helming
raunverðs, en fyrir íbúð, sem
keypt er 10 árum síðar, þurfi að
greiða fjórðungi meira en nemur
raunverði.
Síðan þessar upplýsingar voru
teknar saman hefur ástandið
versnað til muna samfara hækkun
vaxta á verðtryggðum lánum.
Óðaverðbólga
í greiðslubyrði
Á myndinni eru sýndar fjórar
línur. Sú efsta er hinn dæmigerði
feriIII óöaverðbólgu. (Exponenti-
alkúrfa.) Næstefsta línan sýnir
breytingar á greiðslubyrði af vísi-
tölutryggðu láni til fimm ára með
tveim afborgunum á ári. Láns-
upphæðin var 100 þúsund í októ-
ber 1981 og fylgir lánskjaravísi-
tölu eftir það. Fylgni þessara lína
er ótrúlega mikil (r = 0,991). Það
geisar því ennþá óheft óðaverð-
bólga í þessu efni og eru engar
horfur á að því linni í bráð. Þegar
vísitalan hægði loksins á sér fyrir
um ári, fóru vextir ofan á verð-
tryggingu hækkandi í staðinn.
Þetta var líka látið ganga yfir
gamlar skuldbindingar. Það er
staðreynd, sem lítið er haldið á
loft.
Þetta skiptir miklu máli fyrir
þær fjölskyldur, sem greiða þriðj-
ung ráðstöfunartekna sinna i
vexti og afborganir. Verst er þó að
svo verður áfram næstu 20—25 ár,
eða þar til skuldirnar eru að fullu
greiddar.
Þriðja línan sýnir hlutfallslegar
breytingar á fasteignamati frá 1.
des. 1981 til 1. des. 1984. (Blokkar-
íbúð á Akureyri.) Samkvæmt því
hefur lánskjaravísitalan hækkað
10% umfram fasteignamat. Með
öðrum orðum hvílir nú á þeirri
íbúð eða hluta úr íbúö, sem var að
fullu veðsett 1. des. 1981, skuid,
sem er 10% hærri en verðmæti
hennar.
Neðsta línan er 15. launaflokkur
BSRB. Hún kemur ekki þessu máli
við. Hún gerir það ekki vegna þess
að ég tek gild þau rök að laun fyrir
vinnu sé í samhengi við þau verð-
mæti, sem hún skapar. Kaupmátt-
ur ræðst af þjóðartekjum.
Eins og áður sagði hefur láns-
kjaravísitalan hækkað meira en
verðmæti þeirra ibúða, sem keypt-
ar voru. I verstu tilfellum hefur
þetta misgengi étið upp allt eigið
fé húseigandans og stundum
meira. Engar horfur eru á að
þetta misgengi jafnist aftur. í
besta falli helst það óbreytt. Það
er því augljóst að húseigandinn
getur ekki selt án þess að tapa
verulegum fjárhæðum og í sumum
tilfellum á hann ekki fyrir skuld-
um.
Það er meginforsenda frjálsra
viðskipta að báðir aðilar hafi val
um hvort viðskiptin fara fram eða
„Niðurstaðan af þessum
vangaveltum er sú að
vísitölutrygging, í hvaða
formi sem hún er, er
della. Það er hrein della
að hækkun heimsmark-
aðsverðs á neysluvörum
eins og kaffí og sykri
skuli sjálfkrafa hafa í
för með sér hækkun
upphæða hér á íslandi.“
ekki. Þetta gildir jafnt um afnot
af lánsfé og önnur viðskipti. Þann-
ig getur sá, sem nú hyggur á íbúð-
arkaup, frestað þvi meðan svo
óhagstætt er að fá fé lánað. En sá,
sem gerði sínar skuldbindingar
fyrir þrem til fimm árum, hefur
enga valkosti. En samt eru vext-
irnir ofan á verðtrygginguna
keyrðir upp einhliða, þó svo að
hún ein hafi á þessum tíma skilað
10% hagnaði umfram verðmæti.
Fara raunvextir
lækkandi?
Þessa dagana er því haldið
fram, í fullri alvöru að því er virð-
ist, að raunvextir fari lækkandi
vegna aukinnar verðbólgu. Þetta
er rétt hvað varðar óverðtryggð
lán með innan við 30% vöxtum
meðan verðbólga stefnir í 40%. En
hvað með verðtryggð lán? Það er
staðreynd að þeir raunvextir
hækka sjálfkrafa með aukinni
verðbólgu vegna þess að þeir eru
reiknaðir ofaná verðtrygginguna.
Tökum dæmi um 100 króna
skuld:
Verðbólga er 0%. Vextir eru
reiknaðir af lokaupphæð eða 100
krónum og eru 8 krónur eða 8%
raunvextir.
Verðbólga er 40%. Vextir eru
reiknaðir af lokaupphæð, eða 140
krónum, og eru 11,20 krónur, eða
11,2% raunvextir miðað við upp-
hafsupphæð.
Einhvern veginn liggur f loftinu
aö þessir vextir séu ennþá á upp-
leið. Alþýðubankinn auglýsir í
Mbl. 29. nóv. við hliðina á grein
Sigurðar Friðjónssonar 9% vexti
af verðtryggöu innláni. Miðað við
2% vaxtamun þýðir það að ein-
hver viðskiptavinur bankans
(sennilega „alþýðufjölskylda")
þarf að greiða 11% vexti ofan á
verðtryggingu, 55,4% ársvexti eða
15,4% raunvexti.
Forsætisráðherra hefur hvað
eftir annað að undanförnu sagt að
raunvextir muni lækka meðan
verðbólgubylgjan gengur yfir. Ég
held að hann trúi þessu. Ég held
að þeir, sem valdið eiga að hafa,
þ.e. Alþingi og ríkisstjórn, séu
hreinlega leynd þessum stað-
reyndum, sem að framan eru rakt-
ar. Svo fullkomið er skilnings- og
áhugaleysiö að það getur ekki ver-
ið uppgerð.
Sparifjáreigendur
og launþegar
í Morgunblaðinu 23. nóv. sl. var
ágætis úttekt á vaxtamálunum
eftir Sigurð B. Stefánsson, frá
sjónarhóli sparifjáreigandans.
Flestir geta verið sammála því,
sem þar er sagt, en samt langar
mig að gera eina athugasemd.
Fyrst vil ég þó taka fram, að höf-
undur virðist gera sér grein fyrir
vanda skuldara án þess þó að fara
nánar út í þá sálma, enda er öll
greinin samin til að vekja athygli
á alit öðru vandamáli. í grein SBS
má lesa milli Iínanna skoðun, sem
oft skýtur upp kollinum. Þar er
gefið í skyn að launþegar séu einn
og sami aðilinn, og ef hagsmunir
meirihluta þeirra sé tryggður sé
allt í lagi. Þessa túlkun á þessari
blaðagrein hef ég a.m.k. heyrt.
„Um þrír fjórðu hlutar innlána í
bönkum og sparisjóðum eru í eigu
fjölskyldna og einstaklinga, sem
að langstærstum hluta eru í hópi
launþega" og „Hins vegar er að-
eins fjórðungur útlána hjá ein-
staklingum og fjölskyldum." En
hvað um þá einstaklinga og fjöl-
skyldur sem ekki falla innan þess-
ara marka?
Þessi sama tilhneiging til al-
hæfingar er til staðar hjá Fram-
leiösluráði landbúnaðarins þegar
það segir berum orðum að of hátt
verð á kókómjólk komi neytendum
til góða með lækkuðu verði á öðr-
um mjólkurvörum, eins og neyt-
endur séu einn sameiginlegur
sjóður. Eða svo tekið sé fáránlegt
dæmi: Ef Bifreiðar og landbúnað-
arvélar seldu varahluti i Lödu
Sport á tvöföldu verði en í aðrar
Lödur á hálfvirði, skipti þaö engu
máli, því Lödueigendur greiddu
eftir sem áður sama verð fyrir
varahluti.
Vísitölutrygging er della
Niðurstaðan af þessum vanga-
veltum er sú að vísitölutrygging, í
hvaða formi sem hún er, er della.
Það er hrein della að hækkun
heimsmarkaðsverðs á neysluvör-
um eins og kaffi og sykri skuli
sjálfkrafa hafa i för með sér
hækkun upphæða hér á fslandi.
Og það er nákvæmlega jafnvit-
laust að slík hækkun hafi þessi
áhrif á þá peninga, sem Jón Jóns-
son skuldar bankanum og á launin
hans Jóns. Þó keyrir fyrst um
þverbak þegar bara önnur hliðin
er vísitölutryggð. Á síðasta áratug
voru sparifjáreigendur féflettir á
þann hátt um gífurlegar fjárhæðir
og þær m.a. notaðar til að greiða
niður húseignir einstaklinga um
helming. Nú eru bara lánin visi-
tölutryggð, og sá, sem keypti íbúð
fyrir fimm árum eða síðar, stend-
ur nú í sporum sparifjáreigandans
áður og er féflettur. Liklega er
verið að reyna að bæta fyrir með-
ferðina á sparifjáreigandanum á
síðasta áratug. En eru sparifjár-
eigendur í dag sama fólkið og þá?
Sagt er að þeir séu launþegar. Það
eru ekki þeir launþegar, sem i dag
eru að kikna undan vísitöluskuld-
um. Það skyldi þó ekki vera að
þeir væru einmitt sama fólkið og
fékk helming húsa sinna að gjöf á
siðasta áratug?
Ásbjörn Dngbjarlsson er náltúru-
fræúingur að mennl og starfar sem
útibússtjóri Rannsók narstofnunar
fiskiðnadarins i Akureyri.