Morgunblaðið - 22.01.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. JANÚAR 1985
Qumran-Nag Hammadi —
Guðfræði Gamla testamentisins
— eftir Þóri Kr.
Þórðarson
í dag, sunnudag, hlýddi ég á er-
indi Ævars R. Kvaran í útvarpi
um „hina dásamlegu Essena".
Birtist þar mýstísk mynd af
sannleikanum: Guð og tilveran eru
samofin sem kærleikur, afl, lækn-
ing, ljós, jákvæði. Annar þáttur er
í tilverunni: Hið neikvæða og
hatrið sem eyðileggur líf mann-
anna. Menn eiga að lifa án um-
hugsunar um að verða frægir,
áorka einhverju: þeir eiga að
hverfa. Þetta tengir hann Essen-
um og Kristi, talar um Guð skap-
ara og Krist og kenningu hans.
Hvernig kemur guðræði G.t. út i
þessu samhengi? G.t. er sífellt að
tala um Guð sem persónu í skýjum
eða í musteri eða í orði sínu, per-
sónu sem birtir vilja, stefnu — og
reiðist þegar vikið er út af stefn-
unni. Hann er eiginlega tyftari en
tyftari til æðri hamingju. Samt er
hamingjunni ekki mikið lýst,
fremur er myndin á eina lund og
lítið útfærð um hið hamingjusæla
líf sem manninum er ætlað í G.t.,
— meira um fráhvarfið frá ham-
ingjunni, um þverstæður lífsins,
bðl þess t.d. í angurljóðunum. —
Það mætti segja að samnefnari
G.t. sé sagan, sögurásin og kær-
leiksvilji Guðs til hjálpar mönnum
innan ramma sögunnar, — fram-
setning devteronómistans er e.t.v.
sú besta, þar er allt skoðað I ljósi
sögunnar. Svo eru auðvitað apoka-
lýptísku kaflarnir sem lýsa heim-
ilisslitum og sælu annars heims
þar sem öllu illu hefur verið út-
rýmt. Eiginlega er hamingju og
sælu í elskufullu samneyti manna
í ríki Guðs ekki lýst beinum orð-
um.
En með Jesú breytist þetta. Þar
er kenningin um kærleikann og
elskusemina, samlíf hamingjunn-
ar og blóm fegurðarinnar, eins og
Sölvi Helgason komst að orði. En
munur er hér á og Essenum. Læri-
sveinar Jesú draga sig ekki út úr
skarkala heimsins. Þeir eiga að
vera í heiminum en ekki af honum.
Og þegar söfnuðir myndast í Pal-
estínu, Sýrlandi, Egyptalandi,
Litlu-Asíu og víðar, lifa þeir sínu
lífi innan um aðra menn. Það væri
gaman að lesa öll Pálsbréfin og
önnur bréf svo sem Jóhannesar-
bréfin með tilliti til þess að söfn-
uðirnir lifðu innan um fólk en
drógu sig ekki út úr „skarkala
heimsins". En bæði Essenar og
Nag-Hammadi-menn lifðu einlífi
eða aflokuðu sig frá heiminum. Af
þessu stafar þessi mikla áhersla
þeirra á þekkinguna sem þekkingu
hinna fáu sem fólki er ekki gefin.
Og þeir telja heiminn svo vondan
að verði að greina sig frá honum.
Kristnu söfnuðirnir urðu á 4.
öld trúarbrögð rómverska heims-
veldisins. Rómverska-heimsveld-
ið-orðin-kirkja er lýsing á kirkj-
unni frá 4. öld og áfram. Og þegar
„kirkjan" var orðin partur af
rómverska heimsvaldinu og tók
síðar yfir rómverska heimsveldið,
varð hún heimsveldi, sem bauð því
heim sem öllum heimsveldum
fylgir svo sem heimsveldisfas-
isma. — Trúflokkur sem verður að
ríkjandi afli hjá einni þjóð, svo
sem í íran, spillist ætíð af völdun-
um, eins og ayatollarnir i íran
sanna.
Þegar kirkjan var orðin að
heimsveldi tapaðist eitthvað en
hvað var það? Jesús var ekki að-
skilnaðarmaður eins og Essenar í
Qumran eða Nag-Hammadí-
menn. En samt var hann „róttæk-
ur“ eins og þeir. hann vildi ekkert
með vald hafa, ekki vald róm-
verska heimsveldisins, og þannig
skiljast orð hans, „mitt ríki er
ekki af þessum heimi".
En hvað opinberaði Jesús um
Guð? Rödd hans er önnur en rödd
Dr. Þórir Kr. Þórðarson
„Lærisveinar Jesú
draga sig ekki út úr
skarkala heimsins. Þeir
eiga að vera í heiminum
en ekki af honum.“
G.t., hann talar ekki f termum
sáttmála, konungdæmis, laga,
þjóðskipulags og stofnana, umb-
unar og refsinga, söguskilnings,
guðsviljans í pólitik (eins og Jes-
aja og Jeremía). Og rödd hans er
önnur en rödd Essena og Qumr-
an-manna. Hann talar að sönnu
apokalýptfskt, eins og þeir gerðu
og eins og apokalýptíkerar i G.t.
tala: Heimsendir er f nánd. Guð
mun að frumkvæði sínu frelsa
menn sem á hann trúa og til hans
leita. Hann mun eyða órettlætinu
og óréttlátum mönnum, ranglát-
um mönnum. Trúin á frelsandi at-
höfn Guðs skiptir þvi höfuðmáli.
En Jesús hefur samt interim-etik,
siðfræði biðarinnar eftir guðsrík-
inu, sem er þó komið í honum.
Fjallræðan er slfk en samt er hún
mótuð af apokalýptík hans. Menn
eiga að temja sér kærleika og ann-
að sem sæluboðanirnar bjóða. Og
lögmálin verða að nýjum lögum
hins eskatológíska guðsríkis. En
fjallræðan og annað i kenningu
Jesú er samt mynstur fyrir ham-
ingjusælt líf manna, nokkuð sem
er hvergi á einum stað f G.t. í
þessum skilningi m.a. er Jesús
uppfylling þess sem vantar í G.t.
Annar punktur: En það er ekki
bara kenning Jesú sem er í mið-
depli Nýja testamentisins. Það er
persóna hans. Hann er i nánu
sambandi við Föðurinn. Hann og
Faðirinn er eitt. Allir eiga að vera
eitt, ekki einungis innbyrðis, held-
ur eitt í honum og sameinast
þannig Föðurnum. Hann er Son-
urinn. Þannig fær hann sérstaka
stöðu, sem er vissulega framhald á
stöðu konungsins í G.t., hins
smurða konungs, sem var nefndur
guðssonur, en er samt eitthvað
nýtt. Sonurinn er sameinaður
Föðurnum. Sá sem þekkir ekki
Soninn þekkir ekki heldur Föður-
inn. — Þetta virðist, sagnfræði-
lega skoðað, hafa verið þáttur f
kenningu Jesú um sjálfan sig, um
persónu sína. Sem Sonurinn dreg-
ur hann menn til sín, laðar þá, og
laðar þá inn í samfélag með Föð-
urnum. Þeir eignast sjálfir þetta
samfélag, verða synir Hins hæsta.
Persóna hans er það sem er kjarn-
inn, og kenningin er þannig út-
geislun frá persónu hans. Samein-
ingin við Soninn skeður í leyndar-
athöfn, mýstfskri athöfn, í borð-
samfélaginu, þessu grundvallandi
samfélagi á hverju heimiki, er
menn neyta matar saman. Með þvf
að neyta matar saman og tala orð-
in yfir matnum verða menn eitt
með honum, þar sem hann er í
matnum, hefur skapað hann, er
sjálfur partur af náttúrunni það-
an sem þessi matur er sprottinn.
Þessi matur verður því fæða til
eilífs lífs. Þessi er merking hins
heilaga kvöldmáltíðarsakrament-
is. Þetta má því ekki skorta i
neina kristna guðsþjónustu, og
formi þessa rítuss þarf að breyta
til þess að hann tákni betur mat-
arsamfélagið, borðsamfélagið. I
guðsþjónustunni má hinni trúaði
ekki halda að hann sé kominn til
að hlýða á fyrirlestur (ræðu
prestsins) og konsert (söng söng-
fólksins). Hinn trúaði þarf að
finna það að f guðsþjónustuna er
hann kominn til þess að sameinast
Föðurnum. Og sameinast honum
með því að vera eitt með Syninum.
Og sú er merking sakramentisins
— hins sýnilega tákns um ósýni-
lega hluti.
Þegar G.t. er skoðað út frá
þessu birtist þar margt sem leiðir
beint til þessarar niðurstöðu. T.d.
eru fórnirnar til þess að komast f
samband, samfélag við guðdóm-
inn. Menn „átu og drukku", þ.e.
neyttu heilagrar fórnarmáltíðar
saman.
Og það er ljóst af allri ræðu
Jesú og atferli hans, að hann skoð-
ar sjálfan sig, kenningu sfna og
lífsörlög, og persónu sína sem ver-
andi i beinu framhaldi af G.t., þ.e.
frumsöfnuðurinn er „nýr ísrael“.
Hin mýstíska skoðun á Essen-
um getur þannig verið tilefni þess
að byggja brú frá Nag-Hammadí í
Egyptalandi, yfir Qumran-menn
og Essena, til Jesú og lærisvein-
anna og þaðan aftur á bak: til
Gamla testamentisins.
Kontrastinn kemur þá strax f
Ijós með því að G.t. er mótað af
söguskilningnum, þ.e. þjóðarsög-
unni, sögunni sem pólitfk, sem
trú/vantrú, lög, dómur. En þegar
þetta er túlkað hermeneutfskt,
sést að sögutrúin er partur af
þeim vilja Guðs að búa mönnun-
um hamingjusælt lff i kærleika og
fullnægju með jákvæð gildi að
markmiði. Aðeins er það tjáð póli-
tískt í G.t. en existentielt og mýst-
ískt í N.t.-Qumran-Nag-Hamma-
dí.
13.1.1985
Dr. Þórir Kr. Þórdaraoa er prófess-
or i guðfræói rið Hiskóla Islands.
„Tvær þjóðir“
— eftir Björn
Steffensen
Nú hafa vinstri öflin fundið upp
nýtt slagorð: að á fslandi búi
„tvær þjóðir". Annarsvegar stór
„þjóð“ og svo fátæk að varla eigi
málungi matar og hinsvegar fá-
menn „þjóð“ og rík, þar sem þess
séu jafnvel dæmi að einn og sami
maður eigi 40 milljónir króna.
Þeir séu meira að segja fimm, sem
eigi svona miklar eignir, auk þess
sem níu eigi 20 milljónir og rúm-
lega hundrað sem eigi meira en 10
milljónir. Er helst að skilja að
þetta sé slík þjóðarógæfa að ekki
megi við svo búið standa, enda
lagt til að tekið verði fyrir þetta í
skyndi með einhverskonar eigna-
upptöku.
Einu sinni var milljónin millj-
ón, stórt orð sem ekki heyrðist
nefnt nema i sambandi við stóra
hluti, enda var til dæmis hægt að
kaupa þrjá togara með öllum bún-
að fyrir eina slíka. Á áratugunum
fyrir stríð þegar hagur flestra var
heldur bágborinn voru samt
nokkrir menn sem áttu togara.
Thor Jensen átti t.d. um tíma 7
togara. Einar Þorgilsson og Th.
Thorsteinsson áttu tvo hvor. Jón
Ólafsson, Ingvar Ólafsson, Eld-
eyjar-Hjalti, Tryggvi ófeigsson,
Loftur Bjarnason og nokkrir fleiri
áttu vænan hlut í mörgum togur-
um og þótti ekki tiltökumál, enda
virðist hafa gefist vel, því á þess-
um áratugum var Iagður grunnur
að þeirri velferð sem við nú njót-
um.
Þeir sem fæddir eru eftir stríð
virðast hinsvegar ekki finna að
það er allur máttur horfinn úr
milljóninni og hún búin að missa
alla reisn, enda upplýsir hún ekki
lengur neitt um fjárhag þeirra
sem við hana eru bendlaðir og
jafnvel höfð um hönd í sambandi
við kaup á litlum kjallaraíbúðum.
Nú duga 40 milljónir ekki einu
sinni til kaupa á hálfum togara af
minni gerðinni og 10 milljónir
varla fyrir umtalsverðum hlut í
meðalstórum mótorpung. Þetta er
ofur skiljanlegt þar sem svokölluð
milljón gildir nú litlu meir en 10
þúsund krónur í þeirri alvörumynt
sem notuð var fyrir stríð.
Hvað sem líður raungildi mynt-
ar er sú regla alltaf t gildi að far-
sælla og hagkvæmara er að starfa
með eigið fé heldur en að fleyta
atvinnurekstri áfram á miklum
lánum. Um þetta má taka minni-
háttar dæmi sem snertir þó alla:
Matvörukaupmaður sem á skuld-
lausar allar vörubirgðir sínar get-
ur selt að minnsta kosti 6—8%
ódýrar en sá sem er með allar
birgðir sínar í skuld. Hér kemur
til bæði hærra innkaupsverð þess
skulduga (enginn greiðsluafslátt-
ur o.fl.) og miklar vaxtagreiðslur.
Þegar um er að ræða verslanir
með vöru þar, sem velta er hæg
getur þessi munur numið jafnvel
15—20%, vegna vaxtanna einna.
Eigið fé kaupmannsins skiptir því
verulegu máli, ekki aðeins fyrir
hann sjálfan, heldur enn frekar
fyrir almenning. í útgerð og öðr-
um stórrekstri er eigið fé enn
brýnna.
Oft er vitnað orða höfundar
klassískrar hagfræði, Adams
Smith, sem eru eitthvað á þá leið:
að sá seijanui vöru sem á írjálsum
markaði hagnist mest sé æfinlega
einmitt sá sem selji ódýrast og
stuðli þannig um leið að mestum
hagsmunum kaupenda. Bak við
þessa viðurkenndu kenningu felst
að sjálfsögðu m.a. að allir mögu-
leikar til hagkvæmni séu fyrir
hendi, þar á meðal frelsi til að
eignast hæfilegt eigið rekstrarfé.
Þetta kemur ekki sem best heim
og saman við stefnu vinstrimanna
sem, eins og áður segir, vilja skera
það sem eftir er að eigin fé
atvinnurekenda niður við trog en
auka í þess stað hlut almennings,
og virðast halda að það sé þjóðinni
fyrir bestu.
Værum við ráðdeildarfólk eins
og til að mynda Svisslendingar,
þar sem hver fulltíða einstakling-
ur á sparifé sem að meðaltali
svarar tvennum árslaunum þar í
landi, væri sök sér að einhver
hluti sparifjárins safnaðist fyrir
hjá almenningi og atvinnuvegirnir
gætu þá ávaxtað féð með viðun-
andi vaxtakjörum. En þessu er nú
ekki aldeilis að heilsa hjá okkur,
þar sem sparifé landsmanna er
óverulegt og hefur ekkert aukist
að raungildi á gósentimunum frá
stríðsbyrjun. Það var 200 milljón-
ir árið 1941 en er nú um 15 millj-
arðar og hefur þannig 75-faldast
að krónutölu, sem mun láta nærri
að svari til þess sem verðlag hefur
hækkað á sama tíma.
Á íslandi er engin „rík þjóð“,
ekkert ríkt flk, en hér er hinsvegar
flest heilbrigt fólk bjargálna og
efnahagur jafnari heldur en i
nokkru öðru þjóðfélagi. Horfið yf-
ir íslenska byggð af hvaða sjón-
arhóli sem er og þið sjáið ein-
göngu blómlegt umhverfi og falleg
Björn Steffensen
„Hvað sem líður raun-
gildi myntar er sú regla
alltaf í gildi að farsælla
og hagkvæmara er að
starfa með eigið fé held-
ur en að fleyta atvinnu-
rekstri áfram á miklum
lánum.“
hús. 9 af hverjum 10 þessara húsa
eru svo til nýbyggð og 9 af hverj-
um 10 eru i eigu þeirra sem búa í
þeim.
Ég hefi áður í rabbgrein vitnað i
orð Ragnars i Smára, þess mæta
framtaksmanns. Hann sagði ein-
hverntíma að „framkvæmdirnar
væru ósviknum athafnamanni það
sem tónverkið eða málverkið væri
listamanninum, fullnæging sköp-
unarþrár". — Það er of algengt að
fólk skilji ekki að fjármunir, sem
athafnamennirnir hans Ragnars
sækjast svo eftir að eignast, eru
ekki takmark í sjálfu sér, heldur
aðeins nauðsynlegt tæki. Eins ger-
ir fólk oft heldur ekki réttan
greinarmun á þessum athafna-
mönnum og bröskurum, sem
gegna engu hlutverki í atvinnulífi
þjóðarinnar, en grípa inn í hvar
sem hægt er að mata krókinn og
eiga hvorki samúð mína né ann-
arra. Þeir munu sem betur er
hvorki vera margir né hættulegir.
En öllu frelsi fylgir nokkur mis-
brúkun á frelsinu. Það er sú borg-
un sem við komumst ekki hjá og
erum reiðubúin að sjá af fyrir
frelsið.
Mér komu í hug orð Ragnars í
sambandi við „þá ríku“, sem getið
er í upphafi þessa greinarkorns að
eigi 40 milljónir, því ég þykist vita
að þar sé um að ræða aldraða at-
hafnamenn þeirrar gerðar sem
Ragnar talar um. Sumir eru þessir
menn enn að störfum, en aðrir
hafa losað sig við atvinnutækin til
annarra sem halda rekstri þeirra
áfram. Þessir „ríku“ öldungar
safnast svo til feðra sinna þegar
þeirra tími kemur, og þá jafn alls-
lausir og þegar þeir fyrst komu
inn á sviðið, alveg eins og segir í
niðurlagi vísunnar kunnu sem
hann Einar Andrésson beindi til
efnaða bóndans með stóru trússa
lestina, en sjálfur var hann með
allt sitt á einni dróg.
„Þú flytur á einum eins og ég
allra seinast héðan.“
En áragurinn af lifsstarfi
„þeirra ríku“, það sem þeir „sköp-
uðu“ og skildu eftir, það heldur
áfram að þjóna hagsmunum þjóð-
félagsins um ókomin ár.