Morgunblaðið - 15.05.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. MAÍ 1985
Menn og minníngar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
HÚNVETNINGUR. IX. Ársrit Hún-
vetningaf. í Reykjavík. 206. bls.
Rvík, 1984.
Húnvetningur er átthagarit:
minningaþættir, kveðskapur, frá-
sagnir af fyrri tíðar fólki og at-
burðum — mestmegnis tengt
heimahögum; en höfundarnir
munu margir, ef ekki flestir,
brottfluttir Húnvetningar.
Sumarferðalag árið 1967 heitir
fyrsti þátturinn, höfundur Agnar
Gunnlaugsson frá Kolugili. Þar er
lýst dæmigerðu ferðalagi frá
Reykjavík og þaðan sem leið ligg-
ur um Borgarfjörð, Holtavörðu-
heiði og Norðurland, austur um.
Ferðafólkið staldrar við þar sem
landslag er fagurt og hugar að
sögustöðum. Þarna er ekki aðeins
brugðið upp mynd af því hvernig
unnt er að ferðast, heldur hinu
hvernig æskilegt er að ferðast til
að njóta ferðarinnar sem best.
Höfundur minnist á Davíðshús á
Akureyri og segir meðal annars:
»Akureyrarbær keypti safnið að
Davíð látnum, en erfingjar Davíðs
gáfu Akureyrarbæ hús hans, og í
því er varðveitt bókasafnið og
allt með sömu ummerkjum og er
Davíð bjó þar og innanstokksmun-
ir þeir sömu.« — Man ég ekki rétt
að erfingjar hafi gefið innan-
stokksmuni en húsið hafi verið
keypt fyrir samskotafé?
Önnur ferðasaga er í þessum
Húnvetningi, í leit að framtíð, eftir
Guðlaug Guðmundsson. Segir þar
frá mótorhjólaferð tveggja félaga
um Skandínaviu vorið 1939. Ungir
menn voru þá fátækir og þurfti
því bæði heppni og bjartsýni til að
ferðast með þeim hætti sem þeir,
Guðlaugur og félagi hans, gerðu.
Þetta var aðeins fáeinum vikum
fyrir upphaf heimsstyrjaldarinn-
ar síðari og lék þeim, félögum, því
talsverð forvitni á að skyggnast
inn fyrir landamæri sjálfs
ógnvaldsins — Þýskalands. Og
þangað tókst þeim að komast.
Raunar eru ferðasögurnar ekki
alveg taldar hér með því þeirrar
ættar eru einnig þættirnir Fót-
gangandi frá Blönduósi til Borgar-
ness 1912 eftir Halldór Snæhólm,
Mikil ratvísi eftir Sigurfinn Jak-
obsson, Horft um öxl eftir Stein-
björn Jónsson og síðast en ekki
síst Póstbílstjóri segir frá eftir
Guðmund Albertsson, en hann var
fyrsti póstbílstjóri á langleiðum.
Það var á fyrri hluta fjórða ára-
tugar. Þá urðu — þrátt fyrir
kreppuna — meiri framfarir í
samgöngum hér á landi en nokkru
sinni fyrr og síðar. Sagnfræðingar
hafa gefið því lítinn gaum hingað
til. Sú tíð mun þó koma að þeir
taka að rýna í þætti sem þennan.
Saga lífsbaráttunnar skipar
alltaf verulegt rúm í ritum af
þessu tagi. Hetjan á heiðarbýlinu
heitir t.d. þáttur eftir Sigurð Pét-
ursson. Þar segir frá ungum hjón-
um sem hófu búskap með tvær
hendur tómar á morgni aldarinn-
ar, ræktuðu og byggðu upp og
bjuggu yfirhöfuð í haginn fyrir
framtíðina en urðu um síðir frá að
hverfa án þess aðrir nytu góðs af
elju þeirra og frumkvæði. Breyttir
búskaparhættir og yfrið framboð
jarða olli því að heiðarbýlin þóttu
ekki lengur eftirsóknarverð til
búskapar.
Gagnorðir og fróðlegir eru
Nokkrir minnispunktar eftir
Bjarna Þorláksson sem látinn er
fyrir nokkrum árum. Þar er eink-
Guðmundur Albertsson
um horft aftur til annars áratugar
aldarinnar. Árferði var þá mis-
jafnt, flest árin þó köld og erfitt
til búskapar. Fyrri heimsstyrjöld-
in geisaði og verðbólga hófst á ís-
landi sem þálifandi íslendingar
höfðu ekki þekkt áður. Fólk rugl-
aðist á gildi peninga. Þá tóku ung-
ir menn að spila upp á verðfelldar
krónur. Einn veturinn réðst
Bjarni sem vetrarmaður á bæ.
•Kaupið var ekki teljandi.«
Hvaða bækur eigum við
að lesa á vorkvöldum?
texti: JÓHANNA KRISTJÓNSDÓTTIR
Tom Klementsen: Sánne som dem
Útg. Gyldendal nor.sk forlag 1984
Aðalpersónan í þessari bók er
Hilmar nokkur Andresen. Hann
er fertugur grunnskólakennari,
harla hversdaglegt hefur lífið ver-
ið að hans dómi, þrátt fyrir já-
kvæða afstöðu tií starfs síns. Og
þegar skólinn byrjar að hausti
verður hann að takast á við nýtt
verkefni, heillandi og fráhrind-
andi í senn að hans eigin dómi.
Vangefinn drengur, mónóglíti, á
að setjast 1 bekkinn. Umhverfi
hans krefst þess af Hilmari að
hann taki að sér drenginn, einkum
af þeirri ástæðu að þá væri hægt
að strika vandamálið út, eða setja
það að minnsta kosti innan sviga,
en að verið sé að hugsa um velferð
drengsins. Sjálfur er hann á báð-
um áttum og ígrundar málið frá
öllum hliðum. Samkvæmt skóla-
löggjöfinni er skólinn öllum opinn
og hver og einn skal fá inntðku á
sínum eigin forsendum. Og niður-
staðan verður sú að kennarinn
tekur á móti drengnum og í sög-
unni er dregin upp skýr og átak-
anleg mynd af því hvernig hann
eða hvort hann samlagast bekkj-
rfélögum sínum og hvort hann
•*ð meðtaka eitthvað sem gæti
orðið honum til þroska. Segja má
að hér sé ekki alls kostar um
hefðbundna skáldsögu að ræða
heldur er hún svona sambland af
umræðubók og heimildarskáld-
sögu. Á þessum síðustu tímum
þegar hlutverk/skyldur kennara
eru í brennidepli víða á Norður-
löndum má sjálfsagt líta á þessa
bók sem eins konar innlegg í þær
umræður. Og er þar bæði gagnleg
og læsileg.
Tom Klementsen er þrítugur að
aldri. Hann hefur fengizt við al-
menna kennslu og svo kennslu
þroskaheftra. Þetta er fyrsta bók
hans.
Christer Kihlman: Manden som var
tilfreds med sit liv
Útg. Gyldendal 1985
Að undirtitli til skýringar: frá-
sögn af villimannslegri vestrænni
valdsveru. Höfundur er sænskur
og bókin kom út þar í landi undir
heitinu „Dyre prins“. Donald Bla-
ahd er fjörutíu og átta ára auð-
maður. Hann hefur fengið alla
sína æskudrauma uppfyllta, svo
fremi þeir hafi snúist um peninga,
völd og fjörugt kynlíf. Hann hefur
komið sér áfram í samfélaginu —
fyrst gegnum kommúnistaflokk-
inn og síðan hallað sér að borgara-
legri stofnunum. Hann á mörg
hjónabönd að baki og allt þetta
hefur honum tekizt að nýta sér til
framdráttar í því að ná þeim stað
sem hann er á nú. Og þótt hann
hafi ekki alltaf beitt réttum að-
ferðum heldur það ekki fyrir hon-
um vöku, enda helgar tilgangurinn
meðalið. Og nú hlýtur hann að
mega vel við una og skyldi hann
ekki vera ánægður með líf sitt?
Svo segir í titli og í fyrsta kaflan-
um er boltinn gefinn upp: „Það var
einu sinni maður, sem var 48 ára
og ánægður með líf sitt. Hann hét
Donald Blaadh og fannst hann
hefði haft heppnina með sér I öllu.
Hann hafði dreymt mikla drauma
á yngri árum og allir þeir draum-
ar höfðu ræzt. Hann hafði fengið
allt sem hann óskaði; peninga,
konur, áhrif.“
Og Donald Blaadh er áfjáður i
að sanna fyrir umhverfi sínu að
markinu sé náð og hann sé í raun
og veru ánægður með sitt líf. Höf-
undur notar afar skemmtilega og
áhrifamikla aðferð til að vefa
lifsmynstur Donalds Blaadh og
eftir því sem á bókina líður vex
óhugnaðurinn smátt og smátt og
nánast án þess að maður taki eftir
þvi fyrst í stað. Áhrifamikil bók
sem í er ótvíræð ádeila en aldrei
er farið yfir strikið.
Helen Hooven Santmyer: ... And
Ladies of the club
Útg. Pan Books 1984.
Það skal tekið fram strax, að
þessi bók verður öldungis ekki les-
in í einu vetfangi. Þó ekki væri
nema vegna þess að hún er hvorki
meira né minna en næstum tólf
hundruð blaðsíður að lengd. Gerir
því miklar kröfur um tima, áhuga
og þolinmæði og sjálfsagt ekki all-
ir sem orka að lesa bók af þessari
lengd nema með hvíldum. Reynd-
ar er það athyglisvert, hvað ýmsar
sögur, sem visast gætu flokkast
undir afþreyingabækur eru
ofboðslega langar nú um stundir.
Símskeytastill Hemingways á ekki
upp á pallborðið hjá lesendum
þeirra.
Að þessu síðan mæltu er ...
and Ladies of the Club, bók sem er
ekki fráleitara að kynna sér en
ýmsar aðrar. Að uppfylltum þeim
skilyrðum sem segir i byrjun. Hún
hefst í borgarastyrjöldinni i
Bandaríkjunum og lýkur í krepp-
unni upp úr 1930. Aðalpersónur
eru tvær óvenjulegar konur í litl-
um bæ i Ohio. Segir frá þeim og
mönnum þeirra, börnum og
barnabörnum og það er svo sem
ekkert smávegis sem drífur á daga
alls þessa fólks i öll þessi ár. En
hér er ekki aðeins verið að segja
4pbh
“...AND
LADIES
OFTHE
CLUB”|
■AN UNIJftCCVERtD éSgK'
AMÉKICAN CIASSK .
NOWAN
INIERNAVIONALBIsmttR _
HELEN HOOVEN SANTMYER
fjölskyldusðgu, heldur er reynt að
draga upp mynd af bandarisku
samfélagi í hnotskurn og þeim
breytingum sem verða á lífi og
viðhorfi þessa áratugi sem bókin
nær yfir.
Mér skilst að þessi bók hafi selst
mikið og verið mikið lesin i
Bandarikjunum. Höfundur er ekki
kynntur með öðru en því að hún sé
prófessor í enskum bókmenntum.
Hún mun vera áttræð að aldri og
sagt að hún hafi verið nærri þvi
hálfa öld að skrifa þessa bók. Það
þykir mér ekki skritið og þvi er
ekki nema eðlilegt að maður verði
að gefa sér æði góðan tíma til að
lesa hana.
Sbirley Conran: Lace 2
Útg. Penguin 1985.
Shirley Conran hafði sent frá
sér nokkrar bækur, m.a. Super-
woman-bækurnar áður en hún
vakti á sér verulega athygli með
Lace árið 1983. Þessi bók mun vera
eins konar framhald hennar.
Fyrri Lace hef ég ekki lesið og veit
ekki hvort mér finnst aðkallandi
að gera það að sinni.
Lace 2 er skáldsaga um fjórar
konur á miðjum aldri og Lili, sem
er dóttir einnar þeirra. Lili er
heimsfræg kynbomba og meiri-
Frásögn Bjarna endar 1920, en
það mun hafa verið síðasta harð-
indaárið, »mikill snjór og jarð-
bönn um áramót. Smáblotar komu
stöku sinnum, sem hertu gaddinn,
svo sleðafært var yfir hóla og
hæðir. Þennan vetur söfnuðust
skuldir hjá mönnum, sem seint
voru greiddar.*
Líka eru hér þættir um húsdýr
— hesta og hunda — sem eiga sér
vísan stað i endurminningum
þeirra sem ólust upp í sveit en nú
eru komnir á efri ár. Eru þá ótalin
mannaminni ýmiss konar og
stuttir endurminningaþættir —
eða svipleiftur — sem segja ekki
stóra sögu hver um sig en varpa
sínu ljósi á heildarmynd þá sem
ritið gefur af búskapar- og lifnað-
arháttum fyrri tíðar.
Kveðskapur er einnig I Hún-
vetningi, nokkuð misjafn að gæð-
um. Sumt mun samsett til hugar-
hægðar fremur en til lofs og
frægðar. En Húnvetningar eiga
líka sín Ijóðskáld, þeirra á meðal
Gunnar Dal sem er meðal höfunda
í þessari bók. Einnig má nefna
Pétur Aðalsteinsson frá Stóru-
borg, en hann sendi frá sér ljóða-
safnið Bóndinn og landið fyrir
nokkrum árum.
Báðir eru menn íhugunar og
horfa vítt og breitt til allra átta,
en þó hvor frá sínum sjónarhóli.
háttar kvikmyndastjarna. Hún
hefur samt ekki verið nógu sæl
með þetta vegna þess að hún hefur
verið að leita að móður sinni I
þrjátíu ár. Og finnur hana sem
sagt, en þar með er lífið ekki bara
leikur og gleði, því að Lili flekar
elskhugann frá móður sinni og
þeim mæðgum semur almennt
ekki sérlega vel. Þó er móðirin,
Judy, stórmikið virtur ritstjóri
stórmerkilegs kvennablaðs, og
ætti eftir öllum sólarmerkjum að
vera dús við sitt hlutskipti.
í bókarbyrjun eru þær mæðgur
staddar í Istanbul, á ferð þar með
Ungiú Alheimi. Þá vill ekki betur
til en svo að Lili hverfur sporlaust.
Og með blómum sem eru send til
móður hennar er sagt að faðir
hennar verði að borga lausnarféð.
Nú fara aldeilis um mann straum-
ar: faðirinn er nefnilega löngu lát-
inn, eða hvað? Og hvers konar
bandíttar eru þetta að ræna Lili;
kannski tyrkneskir hryðju-
verkamenn eða útsendarar alþjóð-
legra glæpasamtaka? Það er ekki
gott að segja og síðan lfða nokkur
hundruð blaðsíður áður en minnzt
er á mannránið. Þess í stað er nú
rifjuð upp lífsreynsla Lili, móður
hennar Judy, og vinkvennanna
þriggja og tengt inn í þessa löngu
frásögn alls konar fólk annað, sem
hugsanlega gæti skipt einhverju
máli en verður ekki alltaf komið
auga á það í fljótu bragði.
Hefðbundin lögmál skáldsög-
unnar eru brotin hér og það oftar
en einu sinni og tvisvar. En
kannski gerir Lace 2 heldur ekki
kröfu til að flokkast undir skáld-
sögu. Þrátt fyrir losarabrag og
ódýrar lausnir er bókin þó afþrey-
ing i þokkalegu meðallagi.