Morgunblaðið - 15.05.1985, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. MAl 1985
27
Sélskinsdagur í trjágardi Hressingarskálans fyrir hálfri öld.
ráðherra Dana, deildi við Sigurð
Eggerz um íslensk málefni. Að
þeim þrætum loknum lét hann orð
falla um það að ef hann þyrfti á
málafærslumanni að halda teldi
hann einsýnt að velja Sigurð Egg-
erz, svo mjög fannst honum til um
rökvisi hans.
Jónas Þorbergsson útvarps-
stjóri felldi Sigurð frá þing-
mennsku í Dalasýslu. Tilraunir
Sigurðar til endurkjörs þar eða
annarsstaðar strönduðu á and-
stöðu íhaldsmanna í Sjálfstæðis-
flokknum. „Fáleikar voru milli
hans og þeirra flestra," sagði
Magnús ritstjóri Magnússon.
Borðnautar Sigurðar Eggerz á
Hótel Goðafossi á Akureyri minn-
ast þess er hann lét í ljós álit sitt á
frambjóðendum Sjálfstæðisflokks-
ins í kosningum 1937. Kappreiðar
fóru fram um svipað leyti og ljóst
var hverjir yrðu tilnefndir af
hálfu flokksins til framboðs. Sig-
urður sagði um þingmannsefnin:
„Gæðingunum er haldið heima, en
bykkjurnar látnar hlaupa." Þótt-
ust viðstaddir ráða í hvað við væri
átt.
Jón Krabbe lauk lofsorði á Sig.
Eggerz, en kvað hann oft hafa tví-
stigið og átt erfitt með að taka
ákvörðun. Þó tók hann þá örlaga-
ríku ákvörðun að segja nei við til-
mælum konungs og vann sér virð-
ingu.
Svo er að skilja sem ýmsir haldi
að þræta íslenskra við Dani um
ríkisráðsákvæðið hafi verið ein-
tóm kergja og karpnáttúra af
hálfu íslendinga. Sigurður Eggerz
nefnir ljóst dæmi um skilnings-
leysi danskra stjórnvalda á mál-
efnum fslendinga. Konungur neit-
aði að staðfesta lög er AJþingi
hafði samþykkt um brú á Ölfusá.
Ástæða konungs fyrir synjunni?
„Synjunin var rökstudd með því,
að vaðið hjá Laugardælum væri
svo gott,“ segir S.E. í bók sinni
„Stjórnmál".
Sé betur að gáð er konungsvald-
ið náttúrlega að gæta hagsmuna
einokunarverslunar Lefólís á Eyr-
arbakka með slíkri synjun.
„Ég trúi ekki á Svartholið,"
sagði Sigurður í orrahríð er hann
stóð 1 á Alþingi, þá er hann varði
náðun Ólafs Friðrikssonar, er var
þó óvæginn pólitískur andstæð-
ingur hans og hafði farið hamför-
um gegn banka Sigurðar, fslands-
banka. Tengdafaðir Sigurðar Egg-
erz var hæstaréttardómari og
kvað upp dóm þann er til er vitn-
að. Var Sigurði borið á brýn að
hann sýndi tengdaföður sínum
óvirðingu með náðun Ólafs. Slíkt
tal var tilhæfulaust.
Vinir Sigurðar Eggerz unnu að
því að hann yrði kjörinn fyrsti
forseti íslands. Andstæðingar
hans margir viðurkenndu að hann
væri vel til þess embættis fallinn.
Ludvig Hjálmtýsson ferðamála-
stjóri var einn þeirra er vissi um
þau áform. Hann segir að fylgis-
mönnum Sigurðar hafi komið
saman um að senda honum skeyti
til Akureyrar ef samtök næðust
um stuðning. Skeytið var á dul-
máli, en viðtakanda var kunnugt
um þýðingu þess. Það hljóðaði svo:
Komdu suður að líta á ibúðina.
Það þýddi að Sigurðar væri vænst
suður til funda og undirbúnings.
Er frá leið varð ljóst að þorri
þingmanna fylkti sér um Svein
Björnsson. Er það allt kunnara en
frá þurfi að segja.
„Það er varla til nokkur sann-
leikur, sem ekki er bitur á bragðið.
Og þess vegna er sannleikurinn
sagður svo sjaldan," sagði Sigurð-
ur Eggerz eitt sinn í ritgerð.
Að baki virðulegs manns er
gengur í garðinn með silfurbúinn
göngustaf á armlegg situr kona til
borðs með tveimur gestum. Hún
er klædd íslenskum búningi, með
skotthúfu á höfði og peysufatasjal
(franskt sjal) á herðum. Þar telja
menn sig greina Sólveigu Daní-
elsdóttur, konu Jóns B. Jónssonar,
starfsmanns Reykjavíkurborgar.
Sólveig var dóttir Daníels Daní-
elssonar er frægur var á sinni tíð.
Daníel var fjölhæfur maður, lærð-
ur ljósmyndari, veitingamaður,
verktaki og síðast dyravörður i
Stjórnarráðinu. Um hann kvað
Sigurður Z. ljóðabálk mikinn og
frægan. Sólveig rak lengi hann-
yrðaverslun ásamt vinkonu sinni,
Ágústu Eiríksdóttur, er enn lifir
háöldruð. Hannyrðaliljur minnast
þeirra með þökk. Sólveig vakti
hvarvetna eftirtekt og bauð góðan
þokka. Hús þeirra Jóns og Sólveig-
ar var lengi í útjaðri borgarinnar,
en er nú umkringt húsaþyrpingu
nýrra borgarhverfa í Stigahlíð.
Það fór mjög eftir árstíðum
hvernig umhorfs var í garðinum.
Stundum var garðurinn eins og
segir í ljóði Tómasar Guðmunds-
sonar „vorsins draumabláa sól-
skinshöll".
Raunar er ljóðið ort í Hress-
ingarskálanum við dúkað borð.
Tónskáldið unga, Sigfús Hall-
dórsson, söng og trallaði lag sitt
meðan skáldið Tómas ritaði rím-
orð á blað, sér til minnis. Seinna,
sama dag, skilaði skáldið ljóðinu
og eigi leið á löngu áður en flest
ungmenni kunnu skil á laginu:
„Við eigum samleið."
„Um bláan sæinn söngvar óma
því sumarið er komið, ástin mín,
og aftur stendur allt í blóma
af ungri gleði jörðin skín... “
Er leið á haustið kom gestgjaf-
inn fyrir mislitum perum í garði
sinum. Og þá ómaði hljómlist á
palli og rómantíkin bar sigurorð
af pólitíkinni, en frammistöðu-
stúlkur báru fram fyrstu íslensku
jarðarberin, ræktuð á Reykjum í
Mosfellssveit. Og með þeim var
hnausþykkur þeyttur rjómi handa
þeim sem höfðu ráð á slíkum mun-
aði og ekki voru þegar komnir á
kné í kröppum dansi kreppuár-
anna.
Föstudaginn 7. júlí 1933 efnir
Björn Björnsson til mikillar veislu
í garði Hressingarskálans. Þangað
býður hann Balbo flugmarskálki
og flugliðum hans. Þar eru á
boðstólum ítalskir réttir, spag-
hetti í kílómetratali, makkaróni
og hvað annað sem hæfir með
þjóðarréttum ítala. Þá fjölmenna
Reykvíkingar í garðinn að fagna
sólbrúnum Suðurlandabúum og
syngja þeim lof. Pétur Á. Jónsson
óperusöngvari og Kristján Krist-
jánsson söngvari og starfsmaður
Viðtækjaverslunar syngja. Þjóð-
dansaflokkur sýnir vikivaka. Þar
voru hæg heimatökin því Ásthild-
ur Kolbeins er stjórnaði fram-
reiðslustúlkum Hressingarskálans
var einnig í forystusveit Þjóð-
dansaflokks. Svo glímdu Ármenn-
ingar. Ágúst Kristjánsson lög-
reglumaður og fegurðarglímu-
kappi man enn sýningu þeirra fé-
laga. (Er ekki einhver í hópi les-
enda sem kynni að eiga ljósmynd-
ir frá veislunni.)
Knud Rasmussen, heimskauta-
farinn og landkönnuðurinn, er gat
sér frægðarorð mun einnig hafa
komið í garðinn þetta kvöld. Val-
týr Stefánsson ritstjóri er sagður
hafa fylgt honum til herbergis á
Hótel Borg áður en veislunni lauk.
í garðinum var sungið við raust
og glaðst við gamanmál og veit-
ingar og þess beðið að miðnætur-
sólin ljómaði á ný á lofti. Utan-
dyra stóðu holdgrannir vitringar
úr Bröttugötu, sem höfðu séð
stjörnuna í austri og biðu heims-
byltingar. Þeir beindu ógnandi
nikótíngulum Commanderfingrum
að liðsmönnum Balbos og hróp-
uðu: Abbasso Balbo, abbasso
Mussolini. Niður með Balbo, niður
með Mussolini. Nokkrir gelgju-
legir kratastrákar tóku undir.
Þetta var orðalisti Rauða fánans,
ítölskunámskeið í viðlögum. Lög-
reglustjórinn í Reykjavík, Her-
mann Jónasson, gerði Rauða fán-
ann upptækan, lét brenna upplag-
ið að viðstöddum lögreglumönn-
um. Kommarnir mótmæltu, en
ábyrgir góðborgarar óttuðust
áhrif hrópanna á saltfiskmarkað-
inn.
Um sama leyti sagði Hermann við
starfsmenn Stjórnarráðsins er
þeir mótmæltu kröfum Hermanns
í öðru máli:
„Ég get ráðið yfir ykkur öllum,
ef ég vil.“
Það reyndust orð að sönnu og
svo tók Steingrímur við.
Að lokinni veislu í garði Hress-
ingarskálans var beðið eftir byr.
Svo hófust 24 vélar Balbos flug-
markskálks á loft og beindu för
sinni úr Vatnagörðum til Vestur-
I heims.
Það var ekki fyrr en alllögu síð-
ar að þeir Balbo og Mussolini tóku
upp hrópin er hljómuðu í Austur-
stræti og gerðu þau að sínum, og
þá hvor gegn öðrum. Balbo sagði:
Abbasso Mussolini, en Mussolini:
Abbasso Balbo.
Sagnfræðingar segja að þegar
Mussolini þóttist sjá skæðan
keppinaut í Balbo flugmarskálki
hafi hann ekki harmað það er
flugvél Balbos var skotin niður í
Afríku árið 1940. Við rannsókn
kom í ljós að skotin sem grönduðu
vél Balbos voru úr ítalskri byssu.
Þar höfðu með öðrum og óvæntum
hætti ræst hrópin úr Austur-
stræti. Niður með Balbo. Seinna
var Mussolini hrópaður niður, sem
frægt varð.
Þégar reynt er að krefja minnið
sagna um gesti í garði Hress-
ingarskálans, koma skáldin Vil-
hjálmur frá Skáholti og Steinn
Steinarr með ljóð á vör og setjast
í skógarlund, undir gluggum rak-
arastofu Kjartans Ólafssonar. Þar
sátu þeir tíðum og undu sér við
veitingar er starfsstúlkur báru
fram, auk þess er þeir höfðu sjálf-
ir meðferðis. Þaðan gátu þeir
fylgst með mannlífi og virt fyrir
sér gróður. Þeir sem þekkja ljóð
þeirra félaga og skáldbræðra
minnast e.t.v. að tvö ljóð þeirra
byrja með sömu orðum:
Vilhjálmur sagði:
„Það vex eitt blóm á bak við húsið mitt,
í björtum reit á milli grárra veggja.”
Steinn sagði:
„Það vex eitt blóm fyrir vestan
og veit ekki að ég er til.“
Rakarinn sem nú starfrækir
stofu Kjartans Ólafssonar minnist
þeirra skáldanna. „Ég heid að fólk
hafi ekki gert sér grein fyrir því
hvað þetta voru miklir karakter-
ar,“ sagði hann.
Það var fjölmennur og sundur-
leitur hópur gesta er sótti garð
Hressingarskálans fyrr á árum.
Margur gesturinn geymist í minni.
Pétur Pétursson þulur