Morgunblaðið - 15.05.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. MAÍ 1985
Græna stóriðjan
— eftir Val Þor-
valdsson
Frá öndverðu hefur heyfóður-
öflun verið eitt af meginviðfangs-
efnum bænda, og hefur gengi
landbúnaðarins og þjóðarinnar
jafnan verið mjög háð því hvernig
til hefur tekist á þessu sviði.
Þrátt fyrir stórstígar breyt-
ingar á skilyrðum til heyfóðuröfl-
unar á síðustu áratugum, einkum
við tilkomu véltækni og tilbúins
áburðar, hafa bændur almennt
aldrei náð því marki, að geta með
öryggi fullnægt fóðurþörfum
grasbíta sinna til viðhalds og af-
urðamyndunar, með innlendu
heyfóðri, sem þó verður að teljast
eðiilegt keppikefli.
Lengst af hefur aðalmarkmið
heyöflunar verið að tryggja næg-
an fóðurforða að magni til, og hef-
ur það jafnan gengið misjafnlega
og fóðurskortur, þ.e. vöntun á
fyllifóðri, verið algengur. Við
þessar aðstæður hefur myndast sú
venja að meta árangur fóðuröflun-
arinnar einkum í heymagni,
rúmmáli eða þyngd, þar á meðal
bæði við forðagæslu og í jarðrækt-
artilraunum.
Nú á síðari árum, hefur athygli
manna í vaxandi mæli beinst að
því hve gæði heyfóðurs skipta
miklu, og að það að meta einungis
heymagn, þunga eða rúmtak, er
ekki viðunandi mælikvarði á
árangur heyfóðurframleiðslunnar.
Þar sem hið eiginlega markmið er
I raun að framleiða búsafurðir,
verður að gera þær kröfur til fóð-
ursins, að það sé í senn nógu lost-
ætt og næringarríkt, til að hver
gripur geti innbyrt í dagsskammti
sfnum svo mikla næringu, umfram
þarfir til viðhalds eigin líkama, að
nægi til myndunar þeirra afurða
sem krafist er.
Meðfylgjandi mynd sýnir hver
áhrif mismunandi heygæða ann-
ars vegar og mismunandi upp-
skerumagns hins vegar, geta verið
á möguleika til mjólkurfram-
leiðslu á einum hektara túns, af
heyfóðri einu saman, miðað við al-
mennt viðteknar forsendur. Þar
kemur glöggt í Ijós, að breyting í
átt til aukinna fóðurgæða, sem
fljótt á litið synist tiltðlulega lítil,
t.d. úr 0,55 Fe/kg í 0,65 Fe/kg, eða
um 18% aukning, getur verið jafn
mikils eða meira virði en verulega
mikil aukning á uppskerumagni,
t.d. úr 30 hkg/ha í 50 hkg/ha, eða
um 67% aukning. Skýringarnar
eru einkum tvær, annars vegar sú,
að það er aðeins sá hluti dagfóð-
urs, sem er umfram viðhaldsþarfir
gripanna, sem nýtist til afurða-
myndunar, og hins vegar að átgeta
gripanna, i kg þurrefnis talið,
eykst með auknum fóðurgæðum,
þannig að heildarmagn næringar i
daggjöf eykst meira en nemur
beinni aukningu fóðurgæða, og öll
sú aukning á að geta nýst til af-
urðamyndunar. Af myndinni má
einnig sjá, að því minni sem gæði
heyjann eru, þeim mun minna
máli skiptir það hvort uppskeru-
magnið er meira eða minna, ef
markmiðið er að framleiða afurð-
ir. Þegar ekki tekst að ná heyjum
sem nægja til að mæta fóðurþörf-
um gripanna, verður afurðamynd-
unin að meira eða minna leyti að
byggjast á kjarnfóðri. Þetta hefur
því miður verið reyndin hjá okkur
í allt of miklum mæli, og svo virð-
ist sem almenn afurðaaukning
búfjársins á síðari áratugum hafi
að verulegu leyti byggt á aukinni
notkun innflutts kjarnfóðurs.
Veðráttan er sá af umhverfis-
þáttunum, sem einna mestu ræður
um árangur heyfóðuröflunar á
hverjum tíma, bæði að því er tek-
ur til uppskerumagns og fóður-
gæða. Þvi er þekking á sviði veður-
fræði einn af hinum mikilvægari
hlekkjum í fóðurlöflunarkeðjunni.
Reynslan hefur sýnt, að það má ná
ótrúlega langt í að draga úr nei-
kvæðum áhrifum duttlungafullrar
veðráttu á árangur heyfóðuröflun-
arinnar, bæði hvað varðar magn
um réttmæti a.m.k. sumra þeirra
ályktana sem hann dregur á
grundvelli athugana sinna. Fóður-
öflun er margþætt viðfangsefni,
og því þarf að huga að fjölmörgum
atriðum samtímis, þegar lagt er á
ráðin um hvernig að henni skuli
staðið. Það er oft freistandi og
stundum nauðsynlegt að einfalda
flókið samhengi, en það leiðir ekki
alltaf til viðunandi árangurs.
Páll Bergþórsson beitir þeirri
rannsóknaraðferð að rekja saman
einn meintan áhrifaþátt, vetrar-
hitann í Stykkishólmi, og rúmfang
heyforða á haustnóttum. Þessa að-
ferð velur hann, að því er ég best
veit, vegna þess að þetta er sú að-
ferð sem gefur honum kost á að
fara lengst aftur í tímann. Þótt
viðfangsefnið væri so einfalt, að
Áhrif heygæða og uppskerumagns á
möguleika til mjólkurframleiöslu á heyi af 1
hektara túns.
MJÓLK
kg/ha túns
7.000
H6. Fe/kg o,ao 0A5 0,50 0,55 0,60 0,65 0,70 0,75
Kg/fo 2,5 23 2,0 13 1.7 13 13 13
%MMtanl. 55 58 61 65 69 75 7« 81
Átm. kg «,7 10,1 113 123 143 15,6 1«3 183
og gæði, með því að beita nútíma
tækni af nútíma kunnáttu. Þetta
gengur því betur, sem veðurspár
eru traustari og ýtarlegri fyrir
viðkomandi svæði, og því lengra
sem veðurfræðingarnir sjá fram í
tímann. Margir bændur hafa öðl-
ast mikla kunnáttu á þessu sviði,
og náð undraverðum tökum á fóð-
uröflun sinni, enda þótt enn skorti
mikið á að svo sé almennt.
Tilefni þessarar upprifjunar er
umræða i fjölmiðlum að undan-
förnu, um athuganir Páls Berg-
þórssonar veðurfræðings á sam-
hengi vetrarhita í Stykkishólmi og
rúmmáls heyforða haustið næsta
á eftir, og þær ábendingar um
áburðarnotkun, sem Páll hefur
gefið bændum á þessum grund-
velli. Mér finnst rík ástæða til að
þakka Páli áhuga hans og elju við
rannsóknir á áhrifum veðurfars-
þátta á fóðuröflun, og það að hafa
haft frá Veðurstofu íslands, for-
ystu um jarðræktarumræðu á al-
mennum vettvangi i landinu um
langt skeið. Jafnframt finn ég mig
knúinn til þess að leggja orð í belg,
og láta i Ijósi nokkrar efasemdir
nægilegt væri að spyrja aðeins um
uppskerumagn mælt i rúmmáli,
þá má ekki horfa framhjá því að
fleiri þættir en veðurfarið eitt,
hafa mikil áhrif á uppskerumagn-
ið, og búskaparlag og aðstaða ráða
nokkru um það, hve heyöflun á
einstökum býlum er háð veðri.
Eins og fyrr er að vikið hafa mikl-
ar breytingar orðið á búskapar-
háttum á síðari áratugum, og þvi
er ekki líklegt að reynsla, sem
fengin var við annað og ólíkt bú-
skaparlag i fyrndinni, komi að
fullu gagni við nútima aðstæður. í
þessa átt benda einnig mismun-
andi áhrif veðurfarssveiflna á
uppskeru, annars vegar á túnum
bænda, og hins vegar á tilrauna-
reitum tilraunastöðvanna, sem
ekki verða fyrir samskonar álagi
af búskaparumsvifum eins og t.d.
vélaumferð og beit.
Margt bendir til að vænleg að-
ferð til að ná skjótum framförum í
heyfóðurframleiðslu, sé að stór-
auka mat á endanlegum árangri,
með því að meta raunverulegt
fóðrunarvirði í miklum fjölda hey-
sýna frá bændum, og rekja siðan
HEILDSÖLUBIRGÐIR:
AGNAR LUDVIGSSON HF.
Nýlendugata 21.
Sími 12134.
Valur I»orvaldsson
„Nú þegar umræða um
hefðbundinn landbúnað
hefur um alllangt skeið
einkennst mest af
hugmyndum um sam-
drátt og niðurskurð, er
kannski ekki úr vegi að
benda á það mikla
svigrúm til uppbygg-
ingar og framleiðslu-
aukningar, sem bændur
eiga enn ónotað á sviði
heyfóðurframleiðslu.“
kerfisbundið samhengi þessa
árangurs við helstu áhrifaþætt-
ina, s.s. veðurfar, jarðveg, áburð,
grastegund, þroskastig og verkun-
araðferð, svo fáeinir áhrifaþættir
séu nefndir. Mikilvægast í slíku
starfi er að markmiðssetning sé
hnitmiðuð og að árangur sé met-
inn í viðeigandi mælieiningum,
sem að mínu mati þyrftu að vera
fóðrunarviröi uppskerunnar af til-
tekinni flatareiningu, fremur en
einhliða mat á rúmfangi hennar
eða þyngd. Niðurstöður fóðurmats
má svo að sjálfsögðu einnig hag-
nýta við gerð fóðrunaráætlana, og
líklega eru engar mælingar í land-
búnaði mikilvægari en raunhæft
fóðurmat, séu úrvinnslu-
möguleikar nýttir til fulls, ef bók-
unarúrvinnsla ein er undanskilin.
Ein af forsendum Páls Berg-
þórssonar, þegar hann ályktar að
bændum muni óhætt að draga
nokkuð úr áburðarnotkun á þessu
vori, því til viðbótar að sl. vetur
var mildur, er að heyfengur á sl.
sumri varð með allra mesta moti,
og að heyfyrningar eru nú af þeim
sökum óvenjumiklar að vöxtum.
Sannleikurinn er sá, a.m.k. hér
sunnanlands, að eftir hið óvenju
erfiða heyskaparsumar 1984, voru
gæði heyja með allra lakasta móti.
Efnagreiningar á heysýnum frá sl.
sumri, sem þó voru allt of fá,
bentu til að meðaltaðan nægði
mjólkurkúm aðeins til viðhalds, og
að mjólkurframleiðslan á sl. vetri
þyrfti því í óvenju ríkum mæli að
byggjast á kjarnfóðurgjöf. Reynsl-
an hefur síðan staðfest þetta. Sá
hiuti af þessum heyforða, sem nu
er eftir sem fyrningar, er lakasti
hlutinn, og í mörgum tilfellum svo
næringarsnautt fóður að í raun er
ekki annað við það að gera en
fleygja því til þess að rýma hlöður
fyrir kjarnmeiri forða, sem bænd-
ur ætla sér að afla á komandi
sumri. Þetta dæmi skýrir vel hve
rúmtak heyforða er ófullkominn,
og í raun ónothæfur mælikvarði á
fóðuröflunarstarf bænda, og hve
varlega þarf að fara við að draga
ályktanir einhliða á þeim grunni.
Þótt ég hafi hér gert grein fyrir
þeim annmörkum, sem mér sýnast
helstir á ábendingum Páls Berg-
þórssonar, vil ég taka fram að
fyrst og fremst met ég mikils
framlag hans í baráttunni fyrir
framþróun heyfóðuröflunar á ís-
landi.
Mér sýnist að a.m.k. sunnlenskir
bændur þurfi að nýta komandi
sumar sem allra best til fóðuröfl-
unar, eftir tvö undangengin hall-
æri. Ýmislegt bendir til að nú
muni jafnvel fást meiri eftirtekja
eftir hvert kg áburðar og annan
tilkostnað heldur en í meðalári,
hvað þá þegar grös eru meira og
minna óvirk og lömuð eftir harða
vetur. Sumarið þarf því að nýta
vel til þess að afla sem mestra, en
þó umfram allt sem bestra heyja.
Ef það á að takast þarf að nýta
vaxtagetu grasanna vel, m.a. með
því að sjá þeim fyrir nægri nær-
ingu. Þá á að vera unnt að slá
snemma, meðan grösin eru enn í
örri sprettu og fóðurgildi þeirra
mest og jafnframt mestar líkur á
góðri verkun. Ef menn hafa hug-
fast vægi uppskerumagns annars
vegar og heygæða hins vegar (sbr.
mynd), ættu þeir ekki að draga of
lengi að hefja slátt, enda þótt ekki
sé „fullsprottið", því ekki verða
allar spildur heyjaðar í einu, og í
góðum sumrum má reikna með að
slá aftur þær spildur sem fyrst er
hirt af.
Nú þegar umræða um hefðbund-
inn landbúnað hefur um alllangt
skeið einkennst mest af hugmynd-
um um samdrátt og niðurskurð, er
kannski ekki úr vegi að benda á
það mikla svigrúm til uppbygg-
ingar og framleiðsluaukningar,
sem bændur eiga enn ónotað á
sviði heyfóðurframleiðslu. Þetta
verkefni hefur verið nefnt „Græna
stóriðjan", enda um miklar fjár-
hæðir að tefla. f verðlagsgrund-
velli eru kjarnfóðurkaup talin á
við helming vinnulauna, og vitað
er að á mörgum búum er þessi
kostnaðarliður hlutfallslega mun
hærri, einkum þegar illa árar.
Aukið fóðrunarvirði heyja myndi
leiða til þess að hluti þess fjár,
sem nú er varið til kaupa á kjarn-
fóðri, myndi að öðru óbreyttu
verða að tekjuauka fyrir bóndann
og fjölskyldu hans, jafnframt þvi
sem þjóðarbúið gæti sparað um-
talsverðan gjaldeyri. Með þetta í
huga þarf að beina kröftum rann-
sókna- og leiðbeiningastarfsemi
landbúnaðarins enn markvissar
að fóðuröflunarsviðinu, og gera
innlenda fóðurframleiðslu að for-
gangsverkefni um.fram það sem
nú er, jafnvel þótt nokkuð þurfti
að rifa seglin á öðrum sviðum á
meðan. Mikilvægt er að beita sem
virkustum starfsaðferðum, og
leita óhikað fyrirmynda erlendis,
þar sem sums staðar a.m.k. er vit-
að til að mikill árangur hefur
náðst við hliðstæð viðfangsefni.
Um þetta þurfa bændur, búvís-
indamenn — og veðurfræðingar
að taka höndum saman.
Ilöíundur er jarðræktarráðunautur
á Suðurlandi.
Eyfirðingafélagið:
Árlegt kaffiboð
fyrir aldraða félaga
EYFIRÐINGAFÉLAGIÐ I Reykja-
vík heldur árlegt kaffiboó sitt fyrir
aldraða félaga I Súlnasal Hótels
Sögu næstkomandi sunnudag, 19.
maí, klukkan 14. Á sama tlma verða
félagskonur með bazar í hliðarsal.
Kaffiboð með þessu sniði er orð-
ið hefðbundinn þáttur f starfsemi
Eyfirðingafélagsins auk þorra-
blóts, spilakvölda og annarra sam-
koma. Síðustu skipti hafa 600 til
700 manns komið og fengið sér
kaffi, en félagar 67 ára og eldri fá
sopann endurgjaldslaust. Aðrir
verða að greiða fyrir hann.
(FrétUtilkjmnmg)