Morgunblaðið - 16.05.1985, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 1985
Gengið á söfn
í Glasgow
Fyrri hluti
— eftir Valtý
Pétursson
Við fáum okkur leigubíl og ök-
um um fimm mílna veg suðvestur
frá miðborginni. Þá verður fyrir
okkur stór og fagur garður, sem
heitir PoIIok Park og er hluti af
stórri landareign, sem tilheyrði
ættarsetri Maxwell Macdonald-
fjölskyldunnar, en það heiðursfólk
gaf Glasgow-borg landareignina
ásamt sveitasetrinu Pollok House
(Manor).
I Pollok House hefur öllu verið
haldið í sama horfi og þegar
Maxwell-fjölskyldan átti þar
heima, og þar er miklar gersemar
að finna. Málverk eru þar á öllum
veggjum, og þau ekki af verri end-
anum. Einkum og sér í lagi má
rþar nefna verk eftir hina frægu
spænsku málara E1 Greco, Goya
og Murillo. Tvær sérlega fallegar
litlar myndir eru þarna eftir
Goya, og var það unun að kynnast
þeim verkum, að öðrum ólöstuð-
um. Þá er og einkar fróðlegt að
sjá, hvernig aðalsfólk gat leyft sér
að búa á seinustu öld og fram á
þessa. Meðan þarna var búið, var
enginn skortur á vinnufólki, lista-
menn hugsuðu um gróður og
garða, hestar voru vel tamdir og
kembdir og whisky á annarri
hverri arinhillu. En sú tíð er liðin,
og nú er hið mikla eldhús staðar-
ins innréttað sem veitingahús, og
þar fær maður te og skonsur á
þann eina rétta máta. Úti fyrir má
sjá á beit hið feiknalega nautakyn
frá Hálöndunum, sem ég kann
ekki að nafngreina, en þótti hold-
mikið og rólegt í tíðinni.
Nokkur hundruð metra frá Poll-
ok House hefur verið byggt eitt
merkilegasta hús, sem ég hef séð.
Það er Burrel-safnið, og er verk
nokkurra prófessora í húsbygging-
um í sjálfri Oxford. Þar er meist-
aralega farið með umhverfi og
byggingarefni, og það sem meira
er, húsið er snilldarlega sniðið að
þeirri merku list, sem það hefur
að geyma, svo snilldarlega, að
safnhúsið sjálft er líklegast eitt
það fremsta sinnar tegundar I
Evrópu.
Burrel-safnið var opnað al-
menningi árið 1983 og er ótrúlega
fjölbreytt listasafn. Þess má geta
til gamans að í því tilefni gerði
BBC sérstakan sjónvarpsþátt um
safnaði, og þulur í þeim þætti var
enginn annar en Magnús Magn-
ússon.
í Burrel-safninu má finna allar
hugsanlegar tegundir listar, og
engin ein grein er þar yfirgnæf-
andi. Þar getur að líta málverk,
steindar glerrúður, vefnað, aust-
urlenzk teppi, grískar styttur,
grafík úr austri og vestri, útsaum,
húsgögn, brynklæði, silfurmuni og
svo mætti lengi telja.
Gróðurinn úti fyrir er hluti af
safninu, ef svo mætti segja. Dyra-
búnaður og gluggar úr hrundum
kirkjum og horfnum köstulum er
greypt inn I veggi á meistaralegan
hátt og njóta þeir hlutir sín einkar
vel í samfélaginu við byggingar-
efni nútímans, svo sem gler, lím-
tré og annað það, sem til bygg-
ingarinnar hefur farið.
Burrel-safnið hefur upp á margt
að bjóða, eins og ráða má af upp-
talningunni hér á undan. Maður
varð að hálfgerðu viðundri innan
um allar þær gersemar, sem þar
er að finna, og vissi vart, í hvorn
fótinn skyldi stíga. Sannleikurinn
er sá, að ég hafði enga menntun til
y)
sJ

'fy
v
s
))
r

(\
7-C

snúinn í viðskiptum og þótti halda
vel um aurinn. Sagt er að einkunn-
arorð hans hafi verið: „If you look
after the pennies, the pounds will
take care of themselves." Hvað um
það. Sir William var gætinn mað-
ur og vandur í vali. Hann var afar
fráhverfur því að kaupa til safns
síns þá hluti, sem höfðu verið
gerðir upp eða lagfærðir, og þegar
nákvæm athugun fór fram á safni
hans eftir að hann var allur, kom í
ljós, að aðeins hafði verið snert við
örfáum gripum af seinni tíma
mönnum, flestir voru þeir ósviknir
og í upprunalegri mynd.
Lengi vel bjó sir William með
fjölskyldu sinni í kastala nokkrum
innan um öll listaverkin, sem nú
prýða Burrel-safnið. í safnhúsinu
voru endurbyggð nokkur herbergi
kastalans og þar komið fyrir sam-
an húsbúnaði, arinhillum og vegg-
klæðnaði og var að finna í tilsvar-

/' B i'<. i - V
að gera mér fyllilega grein fyrir
gildi þeirra hluta, sem þarna eru,
en augun sögðu mér þó, að þarna
væru einstæðir gripir. Ekki
treysti ég mér til að þekkja aldur
á kínversku postulíni eða segja til
um frá hvaða héraði það er komið.
En fallegt er það, svo mikið er
víst, og það er aðalatriðið!
Burrel-safnið er ekkert smá-
safn. Um eða yfir 8000 hlutir
munu vera í safninu, sem talið er
eitt allra merkilegasta einkasafn í
víðri veröld. Ég vil ekki þreyta
neinn með löngum upptalningum,
en langar hins vegar til að koma
því að hér, að það er ævintýri lík-
ast að kynnast þessu safni, sem í
raun er auðsóttara heim en söfn af
svipuðum gæðaflokki annars stað-
ar.
Sá, sem skóp þetta safn á langri
lífsleið, var útgerðarmaðurinn og
milljónamæringurinn sir William
Burrel. Hann byrjaði að safna
listaverkum 16 ára gamall og hélt
því ótrauður áfram, þar til hann
lézt 96 ára að aldri. Það má því
halda því fram, að það hafi tekið
80 ár að ná saman þeim gripum,
sem í safni hans eru.
Sir William þótti sérvitur með
afbrigðum. Hann hafði enga list-
sögulega menntun, en lét tilfinn-
ingar og smekk ráða um val þeirra
verka, sem hann keypti, og fór þar
algerlega eigin götur. Hann er
sagður hafa selt eitt og eitt skip úr
flota sínum til að ná saman fjár-
magni til að kaupa fyrir listaverk(2,
ef með þurfti, en ýmsu náði hann
á hóflegu verði. Hann var harð-
„Ég, sem þetta rita, hef
þvælzt víða og verið
snuðrandi á listasöfnum
hér og þar, en ég held
að fullyrða megi að mér
hafi ekki liðið jafn vel á
nokkru listasafni sem
þessu.“
andi húsakynnum Hutton-kastala,
en það eykur enn á gildi safnsins.
Þeir eru nefnilega orðnir fátíðir
kastalarnir, sem enn eru íbúðar-
hæfir. Breyttar aðstæður og aðrir
tímar.
Sir William Burrel var ástríðu-
fullur safnari alla ævi, og árið
1944 gáfu hann og kona hans
Glasgow-borg safnið og lögðu á
ráðin um, hvar það skyldi standa.
Og Burrel-safnið eignaðist loks
samastað við sitt hæfi.
í stuttu máli má fullyrða að
Burrel-safnið er eitt merkilegasta
safn sinnar tegundar í veröldinni,
enda sagði einn frægasti listfræð-
ingur samtíðar sir Williams um
hann látinn: „Að vísu hafði hann
enga listræna menntun, en hins
vegar eitt öruggasta nef, sem
þekkist í listasögunni." Þannig
talaði Lord Clark.
Ég, sem þetta rita, hef þvælzt
víða og verið snuðrandi á lista-
söfnum hér og þar, en ég held að
fullyrða megi, að mér hafi ekki
liðið jafn vel á nokkru listasafni
sem þessu. Þar gætir bæði áhrifa
gripanna sjálfra og fagurrar um-
gerðar, sem þeim hefur verið
sköpuð. Oft hef ég dregið í efa, að
arkítektúr nútímans ætti nokkuð
skylt við list, en þarna fór ekkert
milli mála. Það er hreint ótrúlegt,
hvernig tekizt hefur að samræma
náttúru (gróður), byggingarefni,
ljós og línur í þessari látlausu
byggingu. Umhverfið er yndislegt
og ég á vart orð til að koma til-
finningum mínum á framfæri,
enda er það nú einu sinni svo að
komist maður í nána snertingu við
listaverk, verða orð óþörf og jafn-
vel fáránleg. Ég skora því á þá
landa mína, sem leið eiga um
Glasgow, að verja svolitlum tíma í
að skoða þetta merkilega safn og
njóta þeirra gersema, sem það
býður upp á. Ég trúi ekki, að
nokkrum finnist þeim tíma illa
varið.
Ég hef stiklað hér á stóru, enda
enginn vegur að tiunda dýrgripi
Burrel-safnsins, en ég vil leggja
áherzlu á, að Glasgow er annað og
meira en iðnaðar- og verzlunar-
borg.
Einhverjir spaugarar hafa gert
tilraun til að meta Burrel-safnið
til fjár og köstuðu fram tölunni 40
millj. pund, en safnið verður ekki
metið til fjár, þótt hægt sé ef til
vill að komast að því, hvað greitt
var fyrir hvern hlut á sínum tíma.
Veldur þvi reglusemi sir Williams.
Að honum látnum fundust í fórum
hans innkaupabækur, sem höfðu
að geyma nákvæmar lýsingar á,
hvar og hvenær hlutirnir voru
fengnir og hvert verð var greitt
fyrir hvern og einn þeirra. Það
gefur auga leið að í bókum þessum
er mikinn fróðleik að finna og
hann af ýmsu tagi, en þar kemur
líka ýmislegt einkennilegt og
skoplegt í ljós. Það kom fyrir, að
sir William seldi úr safni sínu og
keypti aðra gripi í staðinn. Þá kom
það fyrir, að hann eignaðist sama
gripinn tvívegis, en alltaf var
hann þó ánægður, ef kaupin gengu
honum í vil. Margir munir fóru á
milli þeirra sir Williams og
bandariska blaðakóngsins Willi-
am Randolph Hearst. Yfirleitt
fóru þau viðskipti vinsamlega
fram þótt stundum eltu þeir félag-
ar grátt silfur saman. Það gengur
oft mikið á í heimi listanna, hvað
kaup og sölu varðar, en það er
gamla sagan, að þangað fara ger-
semarnar, sem peningarnir eru
fyrir. Hinn frægi listaverkakaup-
maður í London, Joseph Duveen,
sagði: „Við tókum eftir því að í
Evrópu var gnægð listaverka og í
Glasgow gnótt peninga."
Vorið lá í loftinu þessa apríl-
daga, sem ég staldraði við í Glas-
gow. Krákurnar tíndu orma í
garðinum fyrir utan dyrnar á
Burrel-safninu, og gróður allur
var að taka við sér. Veðrið minnti
á íslenzkt sumar, og það var hátíð-
leg kyrrð í lofti. Engu líkara en að
dulmagn safngripanna næði út úr
byggingunni og magnaði tilveruna
á sinn hátt. Við gengum gegnum
Pollok Park og komum að veit-
ingastað á leið okkar í bílamenn-
ingu nútímans. Þar var hægt að fá
tevatn og lummur og auðvitað
ljósan og dökkan bjór, að
ógleymdum þjóðardrykk þeirra
Skota. Ég pantaði mér lummur og
tevatn og hafði orð á því við kon-
una, að ég hefði enga lyst á bjór.
Það mætti þó heita einkennilegt,
þar sem ég hefði jafnan verið gef-
inn fyrir þann drukk. Nú væri ég
hins vegar orðinn leiður á honum
eftir nokkur glös. Konan mín leit á
mig tvíræðum augum og sagði
ofur meinleysislega: Ætli þú hefð-
ir ekki lyst á bjórnum, ef þú værir
í réttum félagsskap — til dæmis
með Haraldi Bessasyni?
Höíundur er þjóðkunnur
listmálari.