Morgunblaðið - 28.06.1985, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. JÚNÍ 1985
35
obsson. Þar var farið í verkfall
gegn verkfalli. Það er ætlan þeirra
sem gerst þekkja, að til Bolunga-
víkurdeilunnar megi rekja upphaf
Aflatryggingarsjóðs. Vonandi
verður þessum hetjudáðum og
framsýni er þarna komu fram ein-
hvern tímann gerð skil svo við get-
um dregið lærdóm af í okkar nú-
tímalegu þröngsýni sérsinnaðrar
hagsmunagæslu. Þarna var tekið
tillit til beggja hagsmuna og þess
gætt, að hagsmunir undirstöðu-
atvinnuvegs þjóðarinnar yrðu ekki
fyrir borð bornir í eiginlegri og
óeiginlegri merkingu. Slík var
ábyrgðin og samkenndin í hita
þessarar orrahríðar. Guðmundur
var nú formaður á bátum er gerðir
voru út þar vestra og víðar m.a. á
Siglufirði, en jafnframt hóf hann
verslunarrekstur í Bolungavík og í
framhaldi af því aukinn útgerð-
arrekstur. Jafnframt tók hann við
rekstri Vélsmiðjunnar í Bolunga-
vík og í félagi við Guðmund Magn-
ússon, bónda á Hóli, stofnaði hann
rörlagningarfyrirtæki og lögðu í
hús þar vestra bæði miðstöðvar og
vatn. 1946 tók Guðmundur að sér
verkstjórn við stærstu fram-
kvæmd í hafnargerðinni í Bol-
ungavík, er ráðist var í byggingu
hins geysiöfluga brimbrjóts, en
það leiddi af sjálfu sér að á meðan
ekki var höfn eða brimbrjótur í
Bolungavík var engin leið að hafa
þar aðra báta en þá sem hægt var
að setja. Það var ekkert skjól í
Víkinni og ekki fært að hafa þar
bát nema í einmuna blíðu. Bolvík-
ingar urðu að setja alla báta á
bökum sér þangað til Brimbrjót-
urinn var orðinn það öflugur að
það fékkst var við hann. Þetta var
stórvirki framkvæmt við hinar
erfiðustu aðstæður og með ótrú-
lega litlum tækjum til verksins.
Svo mikið var kapp ofurhugans að
hann unni sér engrar hvíldar og
náði vart að fara úr fötum þau
sumur er hann var verkstjóri við
Brjótinn. Þá var unnið á vöktum
allan sólarhringinn. Þessum
kappa nægði aldrei sinn fínlegi og
spengilegi líkami og í ofurkappinu
og ósérhlífninni ofbauð hann þess-
ari umgjörð, strax á unglingsárum
krepptist afltaug í hægri handlegg
vegna ofreynslu. Við Brjótinn of-
gerði hann sér í baki, en lét það
ekki aftra sér, heldur kom sér upp
hjóli, hann gat ekki gengið upp-
réttur en á hjólið kominn komst
hann allra sinna ferða. Tæplega
þrítugur að aldri undirgekkst
hann alvarlegan magaskurð, er
hann varð tvisvar síðar á ævinni
að endurtaka. Hann var kjörinn
formaður Ungmennafélags Bol-
ungavíkur 1943, á fyrsta fundi sín-
úm þar eftir margra ára fjarveru.
Var nú hinn ungi faðir tekinn við
uppfræðslu æskunnar. Hann stóð f
forystu fyrir byggingu hins mynd-
arlega félagsheimilis f Bolungavfk
og varð heiðursfélagi Ungmenna-
félagsins á 50 ára afmæli þess.
Þrátt fyrir aðskilnað við æsku-
stöðvarnar hætti hann ekki að
hugsa um ungmennin þar og við
lát konu sinnar stofnaði hann sjóð
í hennar nafni. Skal þessi sjóður
standa straum af kostnaði mennt-
unar listelskandi ungmenna frá
Bolungavik.
Guðmundur hafði allvíðtæk af-
skipti af stjórnmálum og var kos-
inn í hreppsnefnd fyrir sósíalista.
Hann taldi sig félagshyggjumann,
en var aldrei flokksbundinn.
Gegndi hann ýmsum embættum
fyrir sveitarfélagið. Árið 1945 stóð
hann fyrir stofnun hlutafélagsins
Víkings hf. Hagur útgerðarinnar
var erfiður og einkafyrirtæki Guð-
mundar, sem var verslunin Vísir í
Bolungavík, hafði þar miklu til
kostað og lánað til hlutafélagsins.
Við skuldaskil á útgerðinni, sem
var hlutafélag, þurfti verslunin að
gefa eftir útistandandi eignir sín-
ar og Guðmundur að axla per-
sónulegar ábyrgðarskuldbind-
ingar og gekk það svo nærri
rekstrinum, að Guðmundur þurfti
að afsetja eigur sínar í Bolungavík
til skuldheimtumanna vegna út-
gerðarinnar. Um vorið 1951 keypti
Guðmundur vélbátinn Faxa og
gerðist þar á ný formaður og um
sumarið á reknetum var Valgerð-
ur Bára, dóttir hans, 15 ára gömul
kokkur og elsta barnið, Arnar, vél-
stjóri. Sjálfur hafði Guðmundur
aflað sér skipstjórnarréttinda á
ísafirði. Um þetta leyti fluttu
tengdaforeldrar mínir til Reykja-
víkur og hóf Guðmundur þar
rekstur verslunar, keypti Eyjabúð
á Bergstaðastræti, sem þær
mæðgur önnuðust og sjálfur gerð-
ist hann togarasjómaður. En þá
hrundi veröldin eins og hann
sjálfur orðaði það. Hann hafði
hafið útgerð frá Reykjavík en fékk
þá berkla á háu stigi og varð mikið
veikur. Eftir lífshættulega og erf-
iða höggningaraðgerð var það
fyrsta er hann spurði konu sína er
hann kom til ráðsins á sjúkrahús-
inu eftir aðgerðina: „Ligg ég beinn
kona?“ Hér kom fram slungið
samspil ofurhugans og fagurker-
ans. Eftir þetta vann hann mikil
sjálfboðaliðastörf fyrir hið merka
framtak SÍBS og var í stjórn þess
um árabil.
Nú hóf Guðmundur afskipti sín
af útgáfustarfsemi og tók við
tímaritinu „Best og Vinsælast", er
þáverandi tengdasonur hans,
Baldur Hólmgeirsson, hafði hafið
útgáfu á 1954. Á Vífilsstöðum
fékkst Guðmundur við ritstörf og
þýðingar, þar þýddi hann m.a.
„Söng hafsins" eftir norska höf-
undinn A.H. Rasmusen. Gaf hann
út ein 8 tímarit á þessum árum
m.a. Úrval og Nýtt Úrval. Uppúr
þessu hóf hann rekstur prent-
smiðju, m.a. með Arnari, syni sín-
um. Fyrst Ásrún og síðan Prent-
rún og rak hann prentsmiðju í
rúman áratug. 1957 hóf Guðmund-
ur jafnframt bókaútgáfu og stofn-
aði hið þekkta bókaforlag sitt Æg-
isútgáfuna. Stóð hann að útgáfu á
þriðja hundrað bókatitla auk
bókakilja og tímarita. Það sem
einkennir útgáfuna, eins og nafn
hennar gefur til kynna, eru sjó-
Fædd 9. júlí 1901
Dáin 23. júní 1985
Frú Sigurlaug Einarsdóttir frá
Ölduslóð 46 í Hafnarfirði, burt-
kallaðist þ. 23. júní síðastliðinn.
Með henni er merk og mikilhæf
kona horfin af sjónarsviðinu.
Sigurlaug Einarsdóttir fæddist
9. júlí 1901 í Brimnesi í Víkursveit,
Skagafirði. Foreldrar hennar voru
Einar Jónsson, hreppstjóri og
kona hans Margrét Símonardóttir.
Voru þau hjón viðurkennd af sam-
tíð sinni, heimili þeirra rómað
fyrir rausn og myndarskap. Dætur
þeirra hjóna voru tvær, Sigurlaug
og Hólmfríður. Þær voru þekktar
hannyrðakonur á sinni tíð.
Sigurlaug gekk í gagnfræða-
skólann á Akureyri og síðar í hús-
mæðraskóla i Danmörku. Sigur-
laug giftist 1. október 1927 Olafi
Einarssyni, læknastúdent, síðar
héraðslækni. Þau hjónin hófu
búskap í Flatey á Breiðafirði, þar
sem Olafur var héraðslæknir frá
1930—32. Þar næst fluttust þau
hjónin í Grímsneshérað, þar sem
Ólafur var héraðslæknir til 1947,
en þá fékk hann veitingu sem hér-
aðslæknir í Hafnarfirði. Áttu þau
hjónin þar heimili síðar. BÍörn
þeirra hjóna eru 6. Fimm synir og
ein dóttir. Barnabörnin eru 14 og
þeirra börn 4.
Stórri og merkri ævibraut er
lokið með burtför Sigurlaugar.
Það ber margt til þess. Hún var
fyrst og fremst vel til lífsins búin
úr föðurgarði, hvað ætt snerti og
uppeldi. Hún giftist athafnasöm-
um manni, sem lengst af ævinnar
var í stórum og erfiðum embætt-
um, ágætur læknir og duglegur
með afbrigðum 1 ferðalögum,
viðbragðsfljótur og afkastamikill,
hvenær sem til hans kasta kom.
Það hvíldi því mikið á frú Sigur-
laugu, hlutskipti hennar var stórt
alla tíð. Stórt heimili, mörg börn,
alls konar aukastörf, beiðnir,
skilaboð til ólafs, símavarzla o.fl.
Allt þetta hvíldi á hennar hönd-
um, ekki stutt, heldur árum sam-
fleytt. Hún var kona, sem var al-
mannabækur, sem urðu yfir 70.
Auk þess gerðist Guðmundur mik-
ilvirkur rithöfundur og liggur eft-
ir hann heilt „legio" frábærra
verka á því sviði. Jafnframt ein-
kenndust bækur Ægisútgáfunnar
af fagurri bókagerðarlist, þar sem
réð næmur smekkur Guðmundar.
Af merkum bókum og bóka-
flokkum Ægisútgáfunnar frá
þessum tíma má nefna auk „Skip-
stjóra- og stýrimannatals" rit-
verkið „Mennirnir í brúnni", „Af-
burðamenn og örlagavaldar" og
tímamótaverkið „ísland í dag“.
Meðal höfunda, auk Guðmundar,
má nefna „strákana hans“ eins og
hann kallaði þá merku rithöfunda
og síðan landsfeður vora, þá Jónas
Árnason og Stefán Jónsson, bræð-
ur Guðmundar, Ásgeir og Bárð,
Jóhann Kúld, Gunnar M. Magn-
úss, Þorstein Matthíasson, Ágúst
Vigfússon, Martein frá Vogatungu
svo nokkrir séu nefndir og Guð-
mund Jónsson, frá Hvanneyri, er
ritstýrði bókaflokknum „Bóndi er
bústólpi". Á sjötugs afmæli sínu
var Guðmundur gerður að heið-
ursfélaga í Félagi ísl. bókaútgef-
enda. I þeim félagsskap gerðist
þar sem fyrr að Guðmundur skar
sig úr. I hálfkæringi orðaði hann
það svo, að sér væri sáluhjálpar-
atriði að sigla með löndum. Hann
þoldi illa barlóminn í bókaútgef-
endum og sagði við visst tækifæri
og vakti það miklar umræður:
„Hvað hafa margir útgefendur
farið á hausinn. Enginn á síðustu
árum. Bókaútgáfa er góð, sem best
sést á því, að ég hef nú verið í
tuttugu ár að reyna að komast á
hausinn í þessu og mér hefur ekki
tekist það enn.“ Fyrir nokkrum
árum seldi hinn aldni höfðingi
Eyjólfi Sigurðssyni, formanni fé-
veg sköpuð í hlutverk sitt. Hún
var í fyrsta lagi falleg kona og
glæsileg í sjón, hún var viljasterk,
skýr og ákveðin í allri hugsun,
snillingur í allri heimilisstjórn,
bæði hvað snerti öll heimilisstörf,
þokka og híbýlaprýði. Þau hjónin
buðu okkur Ingibjörgu oft eftir
jólamessurnar að koma að Laug-
arási. Það var ákaflega skemmti-
legt.
Sigurlaug var kona, sem virtist
hafa tíma til alls, á hverju sem
gekk. Aldrei virtist hún vera í
tímahraki eða óróleg í önnum,
þrátt fyrir gestrisni og annríki og
margs konar skyldur.
Af öllum góðum gjöfum til sálar
og líkama er sálaröryggið bezt,
þessi andlega kjölfesta, sem gefur
manninum hina réttu yfirsýn, frið
og öryggi í sambandi við daglegar
skyldur lífsins. Þennan dýrmæta
hæfileika átti Sigurlaug. Ævi-
þráður hennar varð að skínandi
silfurþræði, bæði hvað snerti
kærleika til manns hennar og
barna og daglega stóra verka-
hringsins.
Þess vegna varð ævibraut henn-
ar falleg og farsæl og mikið þakk-
arefni til Guðs fyrir það, hve vel
hann bjó hana út og hve vel hún
leysti það hlutverk, sem herra lífs-
ins fól henni að rækja.
Innilegar samúðarkveðjur til
manns hennar og ástvina allra
eldri og yngri.
Ingibjörg og Jón Thorarensen.
Frú Sigurlaug Einarsdóttir varð
bráðkvödd á heimili sínu í Hafn-
arfirði þann 23. júní sl. Með henni
er gengin góð kona og mikilhæf.
Hún var fædd hinn 9. júlí 1901,
dóttir hjónanna Margrétar Sím-
onardóttur og Einars Jónssonar
bónda og hreppstjóra að Brimnesi
í Viðvíkursveit í Skagafirði. Heim-
ili Margrétar og Einars var gott
og þjóðlegt menningarheimili og
hlutu dætur þeirra tvær, Sigur-
laug og Hólmfríður, hið besta upp-
eldi sem gerðist á þeim tíma. Á
unglingsárum stundaði Sigurlaug
lags bókaútgefenda, Ægisútgáf-
una. Guðmundur snéri sér nú að
ritstörfum og á síðasta ári stofn-
aði hann með „strákunum sínum“
ásamt prentsmiðjunni Prentrún í
Reykjavík nýtt bókaforlag, er
nefnt var Reykjaforlagið. Seinni
hluta síðastliðins árs komu út
fjórar bækur á vegum Reykjafor-
lagsins, eftir Guðmund og þá Jón-
as og Stefán. Er Guðmundur féll
frá vann hann að ritstörfum og
hafði áformað glæsilega og
menningariega bókaútgáfu á
þessu ári. Guðmundur hafði mjög
næman málsmekk og talaði fallegt
mál. Hann var vel hagmæltur, þó
ekki hefði hann hátt um það og
eftir hann liggja mikil ritverk er
hafa bókmenntalegt og sagnfræði-
legt gildi. Var það að furða þó
hann stundum í hita umræðnanna
kæmi með þá hnyttilegu athuga-
semd, að við háskólaborgararnir
værum „sellófan úr Vesturbæn-
um“ og skyldum ekki steinbíta að
vestan.
Eitt sinn er við hjónin dvöldum
í hinni fögru borg San Sebastian á
Norður-Spáni meðal hinna reisn-
arlegu og stoltu Baska varð mér
að orði, að það væri eins og við
værum komin á ættarmót Han-
hólsættarinnar. Ófriður hafði
brotist út meðal Baskanna og í
stríðnistón lét ég orð falla í þá átt,
að það væri ekki einvörðungu
svipmótið og útlitið eins og hjá
Hanhólsættinni heldur og geðs-
lagið. Konan mín var þá fljót í
föðurættina og svaraði mér að
spori: „Eigum við þá ekki heldur
að njóta sumarleyfisins í kyrrð-
inni hjá frændum þínum við botn
Miðjarðarhafsins, það var eitt-
hvað um þá í fréttunum áðan.“
Guðmundur Jakobsson var
nám í Gagnfræðaskóla Akureyr-
ara um skeið en hélt síðan til Dan-
merkur, þar sem hún um 3ja ára
bil aflaði sér frekari menntunar,
fyrst í lýðskóla þá í hússtjórn-
arskóla en síðast og lengst í hann-
yrðum og útsaumi. Eftir heim-
komuna frá Danmörku kenndi
hún um skeið hannyrðir hér í
Reykjavík ásamt systur sinni
Hólmfríði.
Árið 1927 urðu þáttaskil í lífi
Sigurlaugar. Þá gengur hún í
hjónaband með eftirlifandi eig-
inmanni sínum, ólafi Einarssyni
fyrrv. héraðslækni, og þar með var
rennt nýjum stoðum undir langa
og mikla lífshamingju hennar og
þeirra hjóna. Á fyrstu hjúskapar-
árunum gegndi ólafur Einarsson
héraðslæknisstörfum í Flatey á
Breiðafirði og víðar. Þá dvöldu
þau hjónin erlendis um hríð, en
árið 1932 var ólafi veitt Gríms-
neslæknishérað með aðsetri í
Laugarási. Því héraði þjónaði
hann til ársins 1947 við góðan
orðstír sem mikilhæfur og fær
læknir. Það má með sanni segja að
Laugarás var vel setinn af þeim
hjónum, sem gerðu garðinn fræg-
an á eftirminnilegan hátt. Árin
upp úr 1930 var Grímsneslæknis-
hérað erfitt yfirferðar, fljót
óbrúuð og hesturinn eini farkost-
urinn, en héraðið viðáttumikið.
Læknisbústaðurinn var lélegur og
enginn trjásproti var þá í sjón-
máli, en hveragufurnar hlýjuðu
umhverfið og gáfu góð fyrirheit.
drengur góður, framúrskarandi
skemmtilegur og heillandi
persónuleiki. Hann var þekktur
fyrir snilli sína hvort heldur var
við „bridge“-borðið eða að tafli.
Rökræður hans einkenndust af
skarpskyggni og almennri greind.
Þar gætti ómfalls mikils alvöru-
þunga, en oft brá hann glettninni
fyrir sig af miklum næmleika.
Hann var unnandi sígildrar tón-
listar og naut fegurðar í mannlíf-
inu. Sjálfsagt höfum við Guð-
mundur báðir talist til efahyggju-
manna. En við náðum samkomu-
lagi um orð hins mikla Ciceró, er
sagði: „Ég get ekki lýst því, en það
er eins og einhver fyrirboði í hugs-
un manna um aðra tilvist í fram-
tíðinni. Og þetta er rótgrónast og
augljósast hjá þeim, sem eiga
mesta snilli og sálargöfgi til að
bera.“ Með leiftri skýrra augna
sinna, er lýstu af lífi og eldskírri
hugsun fram til síðasta augna-
bliks sannfærði Guðmundur mig
um sannleiksgildi þessara spak-
mæla um dýpstu rök tilverunnar.
Honum var ljósara en öðrum að
hverju dró í erfiðum veikindum
sínum, en var orðvar það varðandi
á sinn nærfærna hátt. Er dóttir
hans kom að skrifborði hans að
honum látnum var þar meðal
skjala og ritverka bréfmiði, þar
sem hann hafði skráð:
„Næsta er víst að nálgast tekur
nú mín hinsta stund.
Engan samt það ugg mér vekur
allir vita að slíku rekur.
Þreyttum gott að þiggja blund.“
Með virðingu og einlægu þakk-
læti kveðjum við Guðmund Jak-
obsson í dag. Blessuð sé minning
hans.
Jón Oddsson
Ekki höfðu þau læknishjónin lengi
setið staðinn er bylting varð þar í
mörgum efnum. Nýr bústaður reis
af grunni, hverahitinn var beislað-
ur í þágu vermireita og gróður-
húsa, trjáplöntum stungið niður í
móa og mýri og allt umhverfið
fékk nýjan blæ samkvæman hug-
arfari og þrotlausri elju hinna
góðu náttúruunnenda, sem þau
læknishjón voru.
í Laugarási fæddumst þeim
hjónum þrjú börn. Áður voru þrír
synir fæddir. Þau Sigurlaug og
Ólafur áttu því miklu barnaláni að
fagna. Öll börnin eru þekktir þjóð-
félagsþegnar og elskulegt fólk, en
þau eru: Einar, fimleikakennari,
kvæntur Guðfinnu Kristjánsdótt-
ur kennara, Jósef, læknir, kvænt-
ur Sólveigu Ásgeirsdóttur hús-
mæðrakennara, Grétar, yfirlækn-
ir, kvæntur Hólmfríði Magnús-
dóttur lækni, Sigríður, lækna-
ritari, ekkja Jóhanns Ragnarsson-
ar hrl., Hilmar arkitekt, kvæntur
Rannveigu Kristinsdóttur BA,
Sigurður, viðskiptafræðingur,
kvæntur Auði Óskarsdóttur hús-
frú.
Árið 1947 flytja læknishjónin til
Hafnarfjarðar og tók ólafur Ein-
arsson við embætti héraðslæknis
þar. Ekki sögðu þau þó skilið við
Laugarás og hverjum, sem leið á
gegn um þorpið í Laugarási nú,
mun verða starsýnt á mikinn og
fagran skógarlund með fjórum
myndarlegum sumarhúsum fjöl-
skyldunnar, sem breytti óræktar-
landi í unaðsreit.
Sigurlaug Einarsdóttir var mik-
il gæfukona. Hún var afar vel gerð
frá náttúrunnar hendi, átti góða
greind, hafði fágaða framkomu,
var glöð og einkar hlý í viðmóti,
þannig að öllum leið vel í nærveru
hennar. Hún var trygg í lund og
vinur góður. Hún var ákaflega
gestrisin og lét vel að standa fyrir
rausnarheimili. Og mikið hátíða-
efni og tilhlökkun voru heimsókn-
ir í Laugarás hér áður fyrr, þang-
að sem vinir og vandamenn voru
boðnir og velkomnir til lengri eða
skemmri dvalar að sumrinu.
Minningarnar margar og góðar
stíga nú fram í þakklátum huga.
Eg kveð elskulega frænku og
þakka fyrir allt, sem hún hefir
verið mér og minni fjölskyldu og
bið henni Guðs blessunar.
Ólafi Einarssyni og allri fjöl-
skyldunni sendum við hjónin inni-
legustu samúðarkveðjur.
Margrét Jóhannesdóttir
Minning:
Sigurlaug Einars-
dóttir læknisfrú