Morgunblaðið - 26.07.1985, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. JÚLÍ1985
25
ingu, að innri og ytri gerð, minnir
það mig helst á flóknar drótt-
kvæðar vísur. Sigurður Nordal
segir svo í íslenskri menningu:
„Vísur slíkar sem þessi (hann er
að tala um eina af siglingavísum
Egils Skallagrímssonar) eru ekki
ætlaðar til lestrar. Þær verður að
læra, hafa oft yfir, veita því nána
athygli, sem fólgið er í hverju orði.
Ýmsar kenningar, sem nú virðast
ekki nema krókaleiðir til þess að
forðast að nefna hlutina réttu
nafni, gátu fyrr á tímum átt sér
meira gildi; rifjað upp goðsögur og
hetjusögur, vakið margvíslegar
endurminningar og hugrenningar.
Öll sú þekking, sem þurfti til þess
að finna réttar kenningar og fara
með þær var metnaðarmál bæði
fyrir skáldin og áheyrendur
þeirra. Hirðum konunga hefur
þótt meira til þess koma að nema
og ráða kveðskap, sem sauðsvart-
ur almúginn skildi ekki. Það voru
sérréttindi, einkum meðan tízkan
var nýstárleg." Þessa hugsun má
auðveldlega yfirfæra á svið tón-
listar, og ekki hvað síst um verk
eins og Goldberg-tilbrigðin. Menn
þurfa að þekkja verkið, kunna skil
á þeirri tækni sem notuð var til að
setja það saman, velta fyrir sér
„kenningum" þess og kunna að
taka það saman. Allt þetta krefst
íhugunar, einbeitingar og þekk-
ingar.
I þessu ljósi fær sagan um
svefnleysi Keyserlingks nýja
merkingu, hvort sem sagan er
sönn eður ei. Músíkin, sem er sam-
bland af list og vísindum, er hvati
7 —-rrr-v

i.&aí 8Lý
-ÚíeJC-+e-
Ljósmynd/Víkurfréttir
Agúst Sverrir Egilsson við heimkom-
una frá Finnlandi.
þjóðarinnar verið 10 talsins —
„sem þó er ekki lítið miðað við
margar aðrar raungreinar," bætti
hann við. Ekki treysti hann sér þó
til að dæma um hvort stærðfræðin
lægi betur fyrir karlmönnum en
konum. „Hins vegar virðist sem
til háfleygrar andlegrar starf-
semi, vitsmunalegs og tilfinninga-
legs eðlis. Og hún er fró og líkn
þeim mannsanda sem verður að
standa sína hundavakt í lífinu.
Verkið bítur í sporð sér: arían er
upphafs- og lokaþáttur verksins.
Jaðartilbrigðin þar á milli, þau
fyrstu og þrítugustu, eru pólónesa
sem merkir dans frá Póllandi og
quodlibet, tvö þekkt sönglög sung-
in á sama tíma. Þau gætu kannski
táknað ríki þjóðhöfðingja Bachs
sem voru Pólland og Saxland. Þess
á milli koma alls kyns dansþættir,
eða danslíkingar, fúgukennd lög
tokkötur og fleira. Verkið greinist
í tvennt, eins og góð leiksýning,
um miðju. Seinni hlutinn hefst
með forleik, sextándu tilbrigðum.
Þriðju hver tilbrigði eru keðju-
söngur, þar sem tekið er undir í
öllum tónbilum: fyrst einund, þá
tvíund — og svo framvegis — að
lokum í níund. Hverjum keðju-
söngsþætti fylgir síðan vanalega
pólskur dans og svítuþáttur.
Þannig greinist verkið einnig í tíu
þriggja laga hópa. Kannski eru
Goldberg-tilbrigðin einnig þrjú
samfléttuð verk: röð keðjusöngva,
svítuþættir og pólsk vítúósa-
stykki eða tokkötur. 13. og 25. til-
brigðin eru langir hægir þættir,
sarablöndur, óendanlegar laglínur
sem tjá þunglyndislegar hugleið-
ingar, sú fyrri í dúr, hin seinni í
moll, eitt af undraverkum Bachs,
sem bendir eindregið fram til Dia-
belli-tilbrigða Beethovens, 31. til-
brigðanna. Einhver fallegustu til-
brigðin eru þau 15. Hjá Bach virð-
ist músíkin batna eftir því sem
bragarhátturinn þyngist, en þessi
tilbrigði eru sjöundarkeðjusöngur
í spegli, og getur vart erfiðari
bragarhátt í tónlist.
Svona má lengi telja. Tengsl
þáttanna, samsvaranir þeirra á
milli virðast óendanlegar, og unnt
er að kafa niður í hvern þátt fyrir
sig án þess að finna botn. Sérhver
kynni við verkið gefa eftirtektar-
sömum áheyranda eitthvað nýtt.
Og það má kalla dýpt: að uppgötva
alltaf nýjan flöt á verkinu, nýjar
samsvaranir, skyldleika, stað-
reyndir og sannindi- andlegur fé-
lagsskapur sem maður velur sér.
Þetta er andstæða við banalítet
þar sem allt er auðséð við fyrstu
heyrn, náin kynni leiða ekkert
nýtt í ljós, forvitninni er svalað og
ekkert er eftir nema steindauð
endurtekningin. Dýpt verkanna
gefur þeim líf. Keyserlingk greifi
gat afborið vökuna, sem Einar
Ben. kallar „helkaldan voða-
draum“ í félagsskap Goldberg-
tilbrigðanna. Og Wilhelm Heine-
sen segir í kvæði sínu Mymnus
amoris, sem hefur undirtitilinn
Anna Magdalena og Johann
Sebastian Bach piæ memoriæ:
„Jeg er labyrinten í dit ore
ambolten og hammeren
der finhamrer verdens rástof af lyd
og skænker det mening."
fólk skiptist yfirleitt í tvo hópa,
annars vegar tungumálafólk og
hins vegar raungreinafólk. Og svo
mikið er víst að ég tilheyri ekki
fyrrnefnda flokkinum," sagði
hann. „Hugurinn stefnir allur í átt
að stærðfræðisviðinu," sagði Ág-
úst er hann var inntur eftir fram-
tíðaráformum sínum. „En hvaða
grein innan þess breiða sviðs verð-
ur fyrir valinu er enn ekki ráðið.“
Agúst Sverrir hló dátt er hann
var spurður hvort sú spekingslega
ímynd stærðfræðingsins, sem við
þekkjum úr bröndurum, ætti við
einhver rök að styðjast. „Ég verð
nú að viðurkenna að inn á milli
þátttakendanna voru menn sem
greinilega tóku þær fígúrur sér til
fyrirmyndar," sagði Ágúst, „en yf-
ir höfuð voru þetta ósköp venjuleg
ungmenni, sem tóku sig ekkert allt
of hátíðlega," bætti hann við. „Við
skemmtum okkur alveg konung-
lega, fórum í skoðunarferðir, sigl-
ingar, á böll og spiluðum fótbolta
— höfðum það bara notalegt. Vil
ég því endilega nota tækifærið og
þakka þeim Reyni Axelssyni og
Benedikt Jóhannessyni fyrir alveg
frábæra fararstjórn,“ sagði Ágúst
Sverrir Egilsson að lokum.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Stjórnir ísraels og Sovétríkj-
anna stefna að samskiptum,
þótt hægt og gætilega sé fetað
hættu að hafa í frammi and-
sovézkan áróður og sýndu lit á
því að draga hluta herliðs frá
Golanhæðunum, sem áður lágu
undir Sýrland. Sovétstjórnin
myndi síðan greiða fyrir því að
sovézkir gyðingar flyttust til
ísraels ef þeir hefðu hug á því.
Vitað er að Peres, forsætis-
ráðherra hefur sent bréf til Gor-
basjevs og Shamir, utanríkisráð-
herra hefur lýst yfir, að hann
vonist til að hitta starfsbróður
sinn frá Moskvu á allsherjar-
þingi Sameinuðu þjóðanna í
haust. Galia Golan, sérfræðingur
um sovézk málefni við hebreska
háskólann í Jerúsalem segir „það
hugsanlegt, að eitthvað sé í deigl-
unni. Menn ættu þó að hafa í
huga, að fulltrúar þjóðanna hafa
alltaf ræðst við þótt það hafi
ekki alltaf verið haft hátt um
það. Ég er ekki viss um að Sov-
étmenn séu reiðubúnir að ganga
svo langt að bjóðast til að taka
upp stjórnmálaskipti að minnsta
kosti ekki að svo komnu máli. En
það sem sýnilega mun ráða úr-
slitum er framvindan í undirbún-
ingi friðarsamninga um Mið-
austurlönd. Það var mikið áfall
fyrir Sovétstjórnina að missa öll
ítök í Egyptalandi á sínum tíma.
Það var hnekkir fyrir þá hvernig
Sex daga stríðið fór og síðan
Yom Kippur, vegna þess að Eg-
yptar þakka sér þann ávinning,
vegna þess að Sovétmenn tregð-
uðust þá við að styðja araba.
Fram að þessu hafa Sovétmenn
verið hikandi vegna hagsmuna í
arabaheiminum. Gorbasjev virð-
ist nú sjá að þeir hagsmunir séu
ekki jafn miklir og áreiðanlegir
og traustir og fram að þessu hef-
ur verið talið. Og þrátt fyrir
digurbarkalegt tal verða æ fleiri
arabaríki að horfast í augu við að
Ísraelsríki mun standa. Kannski
nútímamaðurinn Gorbasjev í
æðsta valdastóli í Sovétríkjunum
sé nú loks reiðubúinn að horfast í
augu við veruleikann.
(Heimildir: AP, Time,
Jerusalem Post.)
Eftir því sem tímar hafa liðið
hefur orðið æ sýnilegra að bæði
ísraelsstjórn og Sovétstjórn sjá
sér hag í að samskipti verði tekin
upp formlega á ný. Annað mál er
hvort þau komast í það sem kall-
að er á diplómatamáli „eðlilegt
horf“. Samt eru skoðanir skiptar
á því hversu einlægur viljinn er.
Sumir segja að margt bendi til
þess að Sovétstjórnin sé að
leggja drög að breytingum í
stefnu sinni vegna forystu-
mannafundar Sovétríkjanna og
Bandaríkjamanna í haust, svo og
opinberrar heimsóknar Sovét-
leiðtogans til Frakklands. Þá er
einnig sú skýring á afstöðubreyt-
Líbanskir öryggisverðir í Vestur-Beirút
STJÓRNIR Sovétríkjanna og ísraels eru í nokkurri klípu um þessar
mundir: Það er í senn opinbert og óopinbert leyndarmál, að stjórnirnar
tvær hafa áhuga á að samskipti ríkjanna breytist til hins betra. Hængur-
inn á því er sá að hvorug vill verða fyrri til að viðurkenna það. Fulltrúar
beggja óttast að fréttaskrif um málið geti orðið því til tafa.
Sovétríkin slitu stjórnmála-
sambandi við ísrael eftir
sex daga stríðið 1967. Nú hefur
ísraelska útvarpið sagt frá því að
sendiherra Sovétríkjanna í París,
Vorontsov, hafi sagt í samtali við
sendiherra ísraels þar í borg, að
það hafi verið mistök og þau hafi
verið tilfinningalegs eðlis. Það lá
vitanlega í augum uppi 1967, að
ósigur araba var ekki síður ósig-
ur Sovétríkjanna sem höfðu stutt
herji araba með vopnum, her-
gögnum og ráðgjöf. En löngu
fyrr, eða 1948, voru Sovétríkin
svo meðal þeirra ríkja sem
greiddu atkvæði með því á alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna
um að Ísraelsríki yrði stofnað.
Löndin skiptust á sendiherrum
og eins og kunnugt er var Golda
heitin Meir fyrsti sendiherra
ísraels í Sovétríkjunum. Fljót-
lega tóku þó að koma upp atvik,
sem flæktu samskiptin til muna,
hér réði mestu tregða sovézkra
yfirvalda að leyfa sovézkum gyð-
ingum að flytjast til ísrael. Af-
skipti Sovétríkjanna upp úr 1950
fóru vaxandi, einkum í Egypta-
landi eftir 1952 er Nasser hafði
komist til valda og treyst sig
bærilega í sessi. Á árunum næstu
voru Sovétríkin til dæmis mesti
útflutningsmarkaður Egypta og
um þær mundir var ákveðið að
Sovétríkin fjármögnuðu gerð
risaastíflunnar við Aswan.
Ráðgjafar af öllu tagi streymdu
til Egyptalands. Á þessum árum
var Nasser óumdeilanlega fjand-
maður númer eitt í augum ísra-
ela og hann studdu Sovétmenn
með ráðum og dáð.
Um svipað leyti og Nasser lézt
og nokkurn tíma á eftir tókst að
fá Sovétstjórnina til að slaka á
höftum um að gyðingar færu úr
landi. Árið 1972—1973 fluttu
fimmtíu og sjö þúsund manns til
ísraels og þar af voru 33 þúsund
frá Sovétríkjunum.
Eftir að Sadat tók við í
Egyptalandi reyndi hann smám
saman að draga úr áhrifum Sov-
étmanna þar, rak meðal annars á
braut herskara sovéskra ráð-
gjafa sem störfuðu í landinu.
Shimon Peres forsætisráðherra.
Ólíklegt er að Begin hefði Ijáð
máls á að taka upp einhvers konar
samskipti við Sovétríkin.
ingunni, að Sovétmenn álíti, að
þeir séu að dragast aftur úr ef
þeir reyni ekki að tryggja stöðu
sína með tilliti til hugsanlegra
samningaviðræðna um Miðaust-
urlönd. Það hefur einnig átt sinn
þátt í þessu, að þrátt fyrir að
arabaríkin hafa mörg hneigzt til
að styðjast við Sovétríkin, hafa
Kremlarbændur aldrei náð þeim
ítökum f arabalöndum, sem að
var stefnt og ýmsir hafa haldið
þá hafa. Enn aðrir segja svo að
þetta sé bara bragð hjá Gorbasj-
ev flokksleiðtoga.
En fundur sendiherranna í
París, sem í upphafi var nefndur,
er þó staðreynd og skyldi ekki
gert lítið úr honum. Samkvæmt
fréttum af fundinum var haft
fyrir satt að Vorontsov hafi gefið
í skyn, að Sovétmenn myndu fús-
ir til að reyna að koma á ein-
hverjum tengslum, ef Israelar