Morgunblaðið - 11.09.1985, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1985
21
Kjalanes-
inga saga
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
KJALNESINGA SAGA. Jón Böðv-
arsson bjó til pr., 120 bls. Iönskóla-
útg. Rvík, 1985.
«Sú var tíð,» segir Jón Böðvars-
son í inngangi, «að íslendingasög-
ur töldust sagnfræðirit og voru
metnar á fræðilegum grunni. Góð
frásögn þótti gildisrýr væri hún
ósönn. Þessa galt Kjalnesinga
saga því að söguþráður er þar
reyfarakenndur og frásögn í
veigamiklum atriðum á annan veg
en í virtari heimild — Land-
námu.»
íslendingasögurnar hafa aldrei
verið og eru ekki heldur nú jafn-
mikið lesnar, það hefur alltaf ver-
ið gert nokkuð upp á milli þeirra.
Sumar sögurnar voru sannkölluð
alþýðulesning allt frá nitjándu öld
og langt fram á þessa. Hetjur
sagnanna urðu fyrirmyndir stráka
í bardagaleikjum. Efni sagnanna
var líka algengt umræðuefni þar
sem menn komu saman. Mat það,
sem Jón Böðvarsson getur um,
festist svo í meðvitund þjóðarinn-
ar að það stendur enn litt haggað
þó sögurnar séu nú lesnar öðruvísi
en fyrrum og sögulestur hafi að
miklu Ieyti færst frá heimilunum
til skólanna. Flestir trúa því enn,
þrátt fyrir allt, að aðalpersónur
sagnanna hafi verið til og að at-
burðir þeir, sem sköpum skipta f
sögunum, hafi gerst. Þess vegna
vill fólk, svo dæmi sé tekið, sjá
með eigin augum sögustaði Njálu
og annarra Islendingasagna svo
hægt sé að tengja saman landslag
og sögu. Njála hefur alltaf átt
vinsældametið, meðal annars fyrir
þá sök hversu sannfærandi hún er,
hversu auðvelt er að lifa sig inn í
hana — trúa henni! Gagnstæðu
máli gegnir um Kjalnesinga sögu.
Hluti hennar er af því taginu sem
venjulegur lesandi rekur til hjá-
trúar en ekki til raunveruleika.
Jafnvel nítjándu aldar (slendingur
hlaut að vera á báðum áttum and-
spænis þvílíku söguefni. Og þar
sem söguna greindi á við Land-
námu sem flestir tóku sem hverja
aðra dagsanna skýrslu um land-
námið, varð ekki komist hjá að
skipa Kjalnesinga sögu í annan
flokk en þeim sögunum sem
«sannari» töldust.
Frásagnarlist Kjalnesinga sögu
stendur hins vegar fyrir sínu. Sag-
an er talin rituð nokkuð seint eða
skömmu eftir 1300. Viðhorfin hafa
þá verið breytt frá því sem var
nokkrum áratugum áður, róstur
Sturlungaaldar að baki og kyrrð
að komast á í þjóðfélaginu sem
orðið var konungsríki. Kaldur
veruleikinn mátti þá víkja fyrir
léttari afþreyingu.
«Margir telja heiti sögunnar
rangnefni,* segir Jón Böðvarsson,
«og segja að í reynd sé hún Búa
saga Andríðssonar.* Og það er
vissulega orð að sönnu. Búi er
aðalsöguhetjan. Og hugtækasti
hluti sögunnar gerist ekki á Kjal-
arnesi — ekki einu sinni hérlendis,
heldur í Noregi. Eigi að síður er
Kjalarnes þungamiðja sögunnar.
Nokkrir bæir þar um slóðir koma
við sögu og allmargir Kjalnes-
ingar eru nefndir á nafn. Heiti
sögunnar er því ekki alveg út í
hött.
Þrátt fyrir reyfaralegt efni býr
Kjalnesinga saga yfir marghátt-
uðum lífssannindum. Örlög Búa
ráðast ekki aðeins af atgervi hans
og glæsileika heldur einnig af
hverflyndi hans sem að lokum
verður honum til falls. Sannast
þar sem víðar í íslendingasögum
að eitt er gæfa en annað er gjörvi-
leiki. Umhverfið breytist, mann-
eðlið ekki — og því getur fornt
söguefni sem best höfðað til hvaða
tíma sem er þó ævintýralegt og
fjarstæðukennt kunni að virðast á
ytra borði.
Og ekki varð vegur Kjalnesinga
sögu að minni fyrir þá sök að
Grímur Thomsen sótti þangað sitt
viðamesta yrkisefni er hann orti
Rímur af Búa Andríðssyni og
Fríði Dofradóttur. Rímur eru það
að vísu hreint ekki í venjulegum
skilningi heldur dæmigert nítj-
ándu aldar sögukvæði í anda evr-
ópskrar samtímaljóðlistar.
Heimsborgara eins og Grími og
doktor í bókmenntum leyfðist að
nefna hlutina að eigin geðþótta.
Jón Böðvarsson hefur mjög
vandað til þessarar útgáfu. Orða-
skýringar eru birtar neðanmáls.
íhugunarefni fylgja hverjum
kafla, einnig heildarverkefni við
sögulok. Þarna er og að finna
nafnaskrá yfir söguhetjurnar og
aðra yfir landfræðileg heiti í sög-
unni. Skal þá ekki gleymt korti af
Kjalarnesi þar sem allir helstu
sögustaðimir eru tilgreindlr. Að
öllu samanlögðu er þetta hin
handhægasta og ákjósanlegasta
skólaútgáfa.
Hvítt ljóð upp úr
hvirflinum svarta
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Norræna húsið:
Norræn Ijóðlistarhátíð.
Ljóðakvöld:
Karsten Hoydal, Ivan Malinovski,
Justo Jorge Padrón, Östen Sjö-
strand, Stefán Hörður Grímsson,
Harald Sverdrup.
Tónlist: Pétur Jónasson, gítarleikari.
„Hér vantar samband, þetta er
ekki tengt," kallaði Knut Ödegárd,
forstjóri Norræna hússins, í
steindauðan hátalara.
Þannig hófst fyrsta ljóðakvöldið
á Norrænni ljóðlistarhátíð.
Þessi hátíð hefur verið umdeild.
í fyrstu ákvað stjórn Rithöfunda-
sambands íslands að eiga ekki
hlutdeild að henni, að því er best
verður séð vegna ofríkis forstjór-
ans sem skipaði tvo nána vini sína
úr hópi rithöfunda í framkvæmda-
stjórn án þess að leita áður til
sambandsins. Síðan hélt hann
blaðamannafund og lét birta nöfn
fjölda skólda sem væntanleg væru
á hátlðina. Það kom á daginn að
hér var aðeins á ferð óskalisti
forstjórans og samstarfsmanna
hans. Auk þess virtust þeir vinirn-
ir ekki hafa tekið eftir því að til
væru nema fáeinar skáldkonur.
Að þessu fann Helga Kress í skel-
eggri og vel rökstuddri grein í
Morgunblaðinu og íslenskar skáld-
konur mótmæltu þessu harðlega í
Helgarpóstinum og ákváðu að
sækja ekki hátíðina. Fleiri mót-
mæli munu á leiðinni, m.a. frá
Danmörku. Á fyrsta ljóðakvöldinu
sá ég ekki aðrar kunnar skáld-
konur en Vilborgu Dagbjartsdótt-
ur sem á síðustu stundu var fengin
til að taka þátt I hátíðinni. Ég efast
ekki um að hún muni verða góður
fulltrúi íslensks skáldskapar.
Það vekur líka athygli að menn
úr stjórn Rithöfundasambands
íslands koma fram á hátíðinni og
eru í framkvæmdanefnd. Þetta
heitir að leika tveim skjöldum og
er reyndar alþekkt fyrirbrigði.
Að þessum inngangi slepptum
verður þetta mál ekki látið skyggja
á Norrænu ljóðlistarhátíðina sem
slíka, en leitast við að fjalla um
það sem hún hefur upp á að bjóða.
Einsýni og klaufaskapur Knuts
Ödegárd getur varla talist æskilegt
efni í bókmenntaþætti þótt menn
hafi eftir atvikum af því nokkra
skemmtun sín á milli.
Eftir baráttu Knuts Ödegárd við
hátalarann á fyrsta ljóðakvöldinu
(9.9.) kom gamall kunningi Nor-
ræna hússins frá Færeyjum, Kar-
sten Hoydal, og las fáein ljóð eftir
sig á frummálinu. Hann flutti ljóð
sitt um döggina, kenndirnar sem
enginn veit hvaðan koma, en á
þeirri stundu þegar heimurinn
opnast í kyrrð er um að gera að
Stefán Hörður Grímsson
vera líkt og grasið sem þolinmótt
bíður daggarinnar.
( Vatninu og ljósinu yrkir Kar-
sten Hoydal líka um dögg, enda
eru ljóð hans fyrst og fremst nátt-
úruljóð eins og Ijóð margra ann-
arra færeyskra skálda, lofsöngur
til upprunans.
Norska skáldið Harald Sverdrup
flutti flest ljóð sín I enskum þýð-
ingum, gamansamt skáld og oft
djarflegt í framsetningu. Hann
þóttist eiga í erfiðleikum með að
finna þau ljóð sem hann hugðist
lesa, blaðaði mikið i handritum og
botn sumra ljóðanna virtist týnd-
ur; kannski verið skilinn eftir í
einhverjum norskum Borgarfirði.
Sverdrup vakti nokkra kátínu,
stundum á kostnað annars ágætra
ljóða.
Ivan Malinovski er meðal helstu
skálda Dana og flutti nýtt ljóð í
mörgum köflum, Fúgu, myndríkt
og hljómmikið. ( þessu Ijóði er
gerð tilraun til að fanga allan
heiminn í net Ijóðsins. Skáldlegar
likingar og heit alvara skáldsins
er stundum rofinn af athugasemd-
um á borð við þessa: Var það hér
sem ég gleymdi gleraugunum
mínum?
Frá Kanaríeyjum kom Justo
Jorge Padrón og flutti okkur löng
og ástríðumikil ljóð um m.a.
gleymdar minningar sem safnast
hafa og aldir sem eru örskots-
stund. Jorge Padrón er eitt helsta
skáldið á þessari hátíð og veruleg-
ur fengur að fá hann hingað. Ljóð
hans eru hlaðin merkingu og búa
yfir mikilli og upprunalegri innlif-
un. Ljóð sín flutti hann á frummál-
inu, en Thor Vilhjálmsson las þýð-
ingu sína á einu þeirra: Innrás
atómanna. Thor kallaði þýðinguna
réttilega „tilraun", nokkuð skorti
á að ljóðið væri trúverðugur skáld-
skapur í íslensku gerðinni.
Justo Jorge Padrón fór einnig
með (slandsljóð sem vitnaði um
hrifningu hans af norðurljósum
og íslenskri náttúru, íslensku
Justo Jorge Padrón
umhverfi. Þetta er eitt af athyglis-
verðari ljóðum um (sland eftir
erlent skáld sem ég hef heyrt lengi.
Stefán Hörður Grímsson las úr
bók sinni Hliðin á sléttunni og
einnig fimm ný ljóð frá liðnu
sumri. Stefán Hörður er meistari
stuttra ljóða eins og fram kom. (
ljóði sem nefnist Sólskin á Austur-
velli yrkir hann um stúlku sem
vinnur I banka. Hún er á leið til
vinnu „með hvítt ljóð upp úr hvirfl-
inum svarta". Að öðrum skáldum
ólöstuðum vöktu þeir Stefán Hörð-
ur og Jorge Padrón mesta athygli
á þessu fyrsta ljóðakvöldi.
Sænska skáldð Östen Sjöstrand
flutti nokkur ljóð, m.a. úr nýlegri
bók sinni. Sum þessara ljóða voru
nýstárleg, ekki síst ferðaljóðin frá
(rlandi og Noregi. Sjöstrand hefur
hrifist af Laxdælu eins og fram
kemur í ljóðum hans. Ég minnist
þess ekki að hafa heyrt jafn per-
sónuleg Ijóð eftir hann og I þetta
skipti. Hann skýrði tilefni ljóð-
anna, en gat þess að ljóð ætti ekki
að skilgreina. Sum ljóðanna las
hann í enskri þýðingu Skotans
Robins Fulton.
Flutningur skáldanna á enskri
tungu leiddi hugann að því hvort
menn væru farnir að vantreysta
norrænum málum og þótti mér
reyndar óþarfi að norræn skáld
kæmu hugsunum sínum á fram-
færi við islenska áheyrendur á
ensku.
Vafasamur ávinningur þótti mér
einnig flutningur Einars Braga á
sænskum þýðingum ljóða eftir
Halldór Laxness og Jón úr Vör, en
vera má að menn hafi viljað leggja
áherslu á alþjóðlegt andrúmsloft
ljóðlistarhátíðarinnar með þessu
móti. Meira gagn hefði verið í því
að fá hæfa þýðendur til að þýða
Ijóð erlendu skáldanna á íslensku
fyrir islenska áheyrendur. Hvað
skáldin lesa svo sín á milli er annar
handleggur.
Ballet Batlet Ballet
Balletskóli Eddu Scheving sími 76350, 25620.
Balletskóli Guöbjargar Björgvins sími 15359
Balletskóli Sigríöar Armann sími 72154
Nemendur athugið
Innritun hefst 16. september. Allir aldurshópar frá 5 ára.
Kennsla hefst i byriun október. Fé|agar fFé|agf fs|enskra llstdansara.
Meólimir í