Morgunblaðið - 26.09.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER1985
lH0t0tu Útgefandi tWnfcifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Krlnglan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakiö.
Blindur
er bóklaus maður
„Er ekki tími i
Ræða Geirs Hallgrímssonar utanríkisráðherra á 40.
Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna í New York
Bókin á sannarlega í vök
að verjast í stöðuKt vax-
andi samkeppni við aðra miðla
og um afþreyingu í frístundum
almennings."
Þessi orð, sem höfð eru eftir
Þorgeiri Baldurssyni, forstjóra
Prentsmiðjunnar Odda, á Bóka-
þingi í Borgarnesi, eru vissu-
lega í tíma töluð.
Það kom fram í máli Ólafs
Ragnarssonar, bókaútgefanda,
að sala á bókum dróst verulega
saman á árunum 1980—1984 og
er talið að sá samdráttur hafi
orðið mestur árið 1983, þegar
bóksala varð allt að 30% minni
en árið á undan.
Eyjólfur Sigurðsson, formað-
ur Félags bókaútgefenda, telur
samdrátt í sölu bóka næstliðin
ár eiga að hluta til rætur í
neikvæðri umfjöllun fjöimiðla
um bækur. Hún hafi hinsvegar
breytzt til hins betra sl. haust
og árangurinn ekki látið á sér
standa.
Það er að sjálfsögðu margt
sem hefur áhrif á eftirspurn
eftir bókum og flest að því snýr
að bókaútgefendum sjálfum. í
fyrsta lagi hvaða bækur eða
hvers konar bækur eru gefnar
út. í annan stað hvern veg
bókaútgefendur sjálfir standa
að kynningu bóka, t.d. með
auglýsingum. í þriðja lagi sölu-
verð bóka, sem skiptir máli í
samkeppni við við aðra vöru á
bókavertíð helzta gjafamánað-
ar ársins.
Það er rétt að bókin stendur í
vissri samkeppni við aðra fjöl-
miðla: sjónvarp, útvarp, blöð og
tímarit. Hitt skiptir máske
meira máli að þessir fjölmiðlar
geta verið og eru, oftar en ekki,
vopn til varnar og sóknar í
þágu bókarinnar.
Það er ekkert smáræði les-
máls, sem steypizt yfir fólk á
þeirri upplýsingaöld er við lif-
um á. Engu að síður hefur bók-
in haldið velli. Sú staðreynd,
ein út af fyrir sig, er ánægju-
legur vitnisburður, bæði um
bókina sem slíka — og hæfni
hins almenna neytenda til að
gera upp á milli þess, sem á
boðstólum er. Morgunblaðið
telur sér það til tekna að hafa
jafnan lagt bókinni lið og greitt
götu hennar til almennings.
Hugmyndir vóru uppi um það
á bókaþinginu að stofna lands-
samtök þeirra aðila, sem hags-
muna hafa að gæta í sambandi
við bókaútgáfu og bóksölu.
Slíkt kann að vera nauðsynlegt
til að samræma sjónarmið,
samhæfa störf og baráttu og
slá skjaldborg um bókina til
frambúðar. Þau eru að vísu
mörg félögin og samtökin, sem
fámenn þjóð okkar hefur efnt
til, og stundum meiri að um-
búðum og fyrirferð en innhaldi
og árangri. Mestu máli skiptir
að starfsemin sé virk og mark-
viss.
íslendingar telja sig bóka-
þjóð og eru það í raun, þó bók-
sala sé að mestu bundin við
einn mánuð árs. Máske skiptir
mestu máli fyrir bókina, eins og
mál standa, að efla vörukynn-
ingu hennar og færa söluland-
helgi hennar út til annarra
mánaða árs en desembermán-
aðar. Ef rétt verður að málum
staðið, og stjórnvöld og fjöl-
miðlar skilja sinn vitjunartíma
verður bókin áfram hluti af
daglegu lífi fólks í landinu.
SÁA
Frá því SÁÁ tók til starfa
fyrir tíu árum hafa 7.000
Islendingar, eða um 3% þjóðar-
innar, farið í meðferð vegna
óhóflegrar áfengisneyzlu.
Um eitt hundrað erlendir að-
ilar, þar á meðal 17 manna
þingmannanefnd Svía, hafa
lagt leið sína til íslands til að
kynna sér meðferð vímuefna-
neytenda hér.
Þetta tvennt, sem hér að
framan er tíundað, kemur m.a.
fram í viðtali Morgunblaðsins
við Hendrik Berndsen, formann
SÁÁ, í tilefni af tíu ára starfs-
afmæli samtakanna.
„Við erum búin að aðlaga þá
þekkingu, sem við lærðum í
Bandaríkjunum, íslenzkum að-
stæðum og íslenzkri manngerð,
og það er efalaust einn þáttur
þess, hve vel hefur gengið,"
sagði Hendrik Berndsen í við-
tali við blaðið. „Þessi góði
árangur, sem við höfum náð,
hefur gert það að verkum að
aðrar þjóðir eru farnar að
horfa til okkar ...“
Það segir sína sögu um þá
eftirtekt, sem starfsemi SAA
hefur vakið, að um 100 Færey-
ingar hafa komið hingað til
meðferðar og um 30 einstakl-
ingar frá Danmörku og Svíþjóð.
Starfsemi SÁÁ hefur verið
mikil á þessum tíu starfsárum,
bæði að umfangi og árangri.
Davíð Oddsson, borgarstjóri,
beitti sér fyrir því að SÁÁ tók
yfir vissan þátt í áfengisvörn-
um borgarinnar, sem reynslan
hefur fyllilega réttlætt, þótt
„félagsmálaflokkar" berðu
bumbur vandlætingar þá gert
var.
Nú hyggur SÁÁ á samstarf
við ASÍ og VSÍ varðandi kynn-
ingu á starfsemi sinni og mögu-
leikum fólks, sem í vanda hefur
ratað, til að ná áttum í lífi sínu
á ný. Þá hefur SÁÁ hannað
fræðslukerfi fyrir skóla, sem
gert er ráð fyrir að nýtt verði í
vetur.
Hafi SÁÁ þjóðarþökk fyrir
framtak sitt.
Herra forseti.
Leyfið mér í upphafi máls míns
að taka undir með starfsbræðrum
mínum, sem hafa árnað yður heilla
í tilefni kjörs yðar til forseta alls-
herjarþings Sameinuðu þjóðanna.
Ég er þess fullviss að hæfileikar
yðar og viska, sem byggir á margra
ára reynslu yðar sem virks þátt-
takanda í störfum þessarar stofn-
unar, mun verða yður til stuðnings
í þessu mikilvæga embætti.
Fertugasta þing SÞ er ákjósan-
legur vettvangur til að vega og
meta það, sem áunnist hefur, en
ekki síður það, sem kann að hafa
farið úrskeiðis eða mistekist.
Margir hafa gagnrýnt og eru
jafnan reiðubúnir til að gagnrýna
störf Sameinuðu þjóðanna. Á
stundum hefur þessi gagnrýni
verið ósanngjörn og á veikum
rökum reist, en því miður réttmæt
oftar en skyldi. Jákvæð og mál-
efnaleg gagnrýni á jafnan fullan
rétt á sér. Aðeins með þeim hætti
verður umbótum komið á.
í ávarpi mínu á 39. allsherjar-
þinginu gagnrýndi ég, og svo hafa
einnig aðrir gert, starfshætti og
vinnubrögð þingsins, hina sífelldu
endurtekningu ályktana, sumra
svo áratugum skiptir, í stað þess
að leita í einlægni að raunhæfri
lausn vandamálanna, sem þær
fjalla um.
Ég las því með mikilli athygli
skýrslu 11 fyrrverandi forseta alls-
herjarþingsins er þeir létu frá sér
fara að loknum fundi í júnímánuði
sl. um kreppuna í fjölþjóðlegri
samvinnu, áhrif hennar á störf
Sameinuðu þjóðanna og hvernig
bæta megi starfshætti allsherjar-
þingsins. Ég lít svo á að vart hafi
verið unnt að færa samtökunum
betri eða nytsamlegri afmælisgjöf
en viturlegar tillögur þingforset-
anna fyrrverandi. Nú er okkar
hlutverk eftir, að hrinda í fram-
kvæmd þeim umbótum, sem þeir
leggjatil.
Ég er ekki í hópi þeirra, sem
telja að stofnskrá hinna samein-
uðu þjóða sé meingallað plagg, er
þarfnist róttækrar endurskoðunar
og breytinga. Ég tel þvert á móti
stofnskrána og gerð hennar meðal
merkustu viðburða í framfarasögu
mannkynsins.
Vandamálið er ekki það, að
stofnskrá Sameinuðu þjóðanna
þjóni ekki tilgangi sínum, heldur
hitt, að pólitískan vilja skortir til
að fara að fullu eftir ákvæðum
hennar.
„Höfum allir ein
lög og einn sið“
Herra forseti.
Sagt er að sagan endurtaki sig.
Hlutverk Sameinuðu þjóðanna —
okkar hlutverk — er að koma í veg
fyrir það að hörmulegir atburðir
endurtaki sig sífellt í samskiptum
þjóðanna, að því leyti sem slíkt er
í mannlegu valdi. Árangurinn af
viðleitni okkar í þessa átt er að
verulegu leyti kominn undir því
hvort við leitum lausnar vandans
í anda sáttfýsi og samningsvilja —
eða hvort við önum áfram eftir
blindgötu.
Allar þjóðir, sem hér eiga full-
trúa, hafa fyrr eða síðar staðið
frammi fyrir örlagaríkum aðstæð-
um í sögu sinni. Þá er auðvitað
höfuðnauðsyn, að rétt sé brugðist
við. En ekki er minna um vert að
dregnar séu réttar ályktanir og
lærdómur af slíkum atburðum.
Enginn vafi er á því að við getum
mikið lært hver af annars reynslu.
Fyrir nærfellt eitt þúsund árum
var málum svo komið í heimalandi
mínu að borgarastyrjöld vofði yfir
milli þeirra, sem vildu halda við
hinn forna og heiðna sið, og hinna,
er taka vildu kristna trú. Þetta er
vissulega einhver mesta örlaga-
stund í sögu þjóðar minnar. Málið
var lagt í gjörð eins vitrasta höfð-
ingja landsins, Þorgeirs Ljósvetn-
ingagoða. Úrskurðaði hann í mál-
inu og flutti við það tækifæri
fyrstu eiginlegu þingræðuna, sem
varðveist hefur í landi mínu. Þessi
ræða, flutt fyrir nær þúsund árum,
var stutt og því gæti hún verið til
fyrirmyndar fyrir okkur, sem hér
ávörpum þingheim. Leyfið mér,
herra forseti, að hafa hér yfir
örstuttan kafla úr þessari sögu-
frægu ræðu vegna þess vísdóms,
sem í henni felst.
„Sagði (hann), að honum þótti
þá komið hag manna í ónýtt efni,
ef menn skyldi eigi hafa allir lög
ein á landi hér ... og sagði, að það
mundi að því ósætti verða, er vísa
von var, að þær barsmíðir gerðist
á milli manna, er landið eyddist
af ... En nú þykir mér það ráð
(kvað hann), að vér látim og eigi
þá ráða, er mest vilja í gegn gang-
ast, og miðlum svo mál á milli
þeirra, að hvorir tveggja hafi
nokkuð síns máls, og höfum allir
ein lög og einn sið. Það mun verða
satt, er vér slítum í sundur lögin,
að vér munum slíta og friðinn."
Hann, sem sjálfur hafði fylgt
hinum heiðna sið, lýsti því þá yfir
að allir menn í landinu skyldu
kristnir vera. Þeim, sem höfðu
fylgt hinum forna sið, skyldi heim-
ilt að halda nokkrum heiðnum
venjum, svo fremi sem það væri
gert á laun. Þar með hlaut hin
forna og heiðna trú að deyja út
smám saman.
Þessi merka þingræða talar sínu
máli og útskýringar á henni af
minni hálfu eru óþarfar.
Leyfið mér aðeins að hvetja öll
aðildarríki Sameinuðu þjóðanna
til þess að forðast vopnavald og
til þess að leysa deilur sínar með
sáttum og málamiðlun, um leið og
það er okkur öllum lífsnauðsyn að
hafðar séu í heiðri grundvallar-
reglur stofnskrár og mannrétt-
indasáttmála Sameinuðu þjóð-
anna.
Raunhæfra adgeröa þörf
Herra forseti.
Mörg brýn alþjóðleg vandamál
liggja fyrir þessu þingi og vonandi
berum við gæfu til að þoka ein-
hverjum þeirra í átt til farsælla
lykta.
f inngangsorðum stofnskrár
okkar segir að samtök hinna
sameinuðu þjóða hafi verið stofn-
uð til að „bjarga komandi kynslóð-
um undan hörmungum ófriðar".
Nýlegar tölur birtar af afvopn-
unardeild Sameinuðu þjóðanna
sýna hins vegar að 20 milljónir
manna hafa týnt lífi í nálægt 150
styrjöldum á þeim 40 árum, sem
liðin eru frá stofnun samtakanna.
Þannig hafa fleiri týnt lífi þessa
fjóra áratugi en í allri síðari
heimsstyrjöldinni.
Það er vel þess virði að leiða
hugann að því að á þessu tímabili
hafa Vestur-Evrópa og Norður-
Ameríka búið við frið og sú hugsun
er áleitin að þetta megi þakka
Norður-Atlantshafsbandalaginu,
sem stofnað var í samræmi við
ákvæði 51. greinar stofnskrár
Sameinuðu þjóðanna.
Er ekki tími til kominn að við
grípum til raunhæfra aðgerða, er
stöðvi og komi í veg fyrir vopnuð
átök, sem ávallt kosta svo miklar
mannfórnir og hörmungar?
Er ekki tími til kominn að við
nýtum okkur til fulls ákvæði stofn-
skrárinnar og gerum öryggisráðið
að þeim verndara friðar í heimin-
um, sem stofnendur Sameinuðu
þjóðanna ætluðust til?
Er ekki tími til kominn að við
styrkjum stöðu aðalframkvæmda-
stjórans og gerum honum kleift
að hefja málamiðlun við upphaf
deilna þjóða í milli og áður en þær
verða að ófriðarbáli?
Það er vissulega tímabært, og í
því sambandi vil ég minna á tillög-
ur utanríkisráðherra Norður-
landa, sem þeir lögðu fyrir Örygg-
isráð og allsherjarþing SÞ fyrir
tveimur árum og lúta einmitt að
þessu.
Því aðeins er unnt að efla virð-
ingu fyrir alþjóðalögum og reglum
og knýja deiluaðila til að fara að
fyrirmælum Öryggisráðsins, að
aðildarríkin standi einhuga að
baki aðalframkvæmdastjóranum
og samtökum Sameinuðu þjóð-
anna.
Ákvæði 26. greinar stofnskrár
Sameinuðu þjóðanna felur Örygg-
isráðinu að hafa forystu um að
setja reglur varðandi takmörkun
og eftirlit með vígbúnaði. Ráðinu
hefur ekki tekist að gegna þessu
hlutverki. Umræður um takmörk-
un vígbúnaðar og afvopnun hafa
eigi að síður verið meðai mikilvæg-
ustu viðfangsefna allsherjarþing-
anna. Vígbúnaðarkapphlaupið
hófst þegar á fyrstu árum Samein-
uðu þjóðanna. Margar viturlegar
ályktanir hafa verið samþykktar
öll þessi ár. En þvert ofan í einlæg-
ar vonir okkar hefur vígbúnaðar-
kapphlaupið magnast í nokkurn
veginn sama mæli og ályktunum
allsherjarþingsins um afvopnun-
armál fjölgaði. Ég hygg að við
ættum að fara að ráði hinna 11
fyrrverandi forseta allsherjar-
þingsins og gera tilraun til að
fækka og stytta þessar ályktanir
og einbeita okkur þeim mun meir
að því að finna leið er tryggi fram-
kvæmd þeirra.
Vopnaverslun
þrefaidast
Á árabilinu 1960 til 1983 tvöföld-
uðust útgjöld til hermála í heimin-
um og námu í lok þessa tímabils
800 milljörðum dollara. Áætlað er
að þau muni á þessu ári fara fram
ur einu þúsundi milljarða dollara.
Á 14 árum, frá 1968 til 1982, þre-
faldaðist alþjóðleg vopnaverslun.
Þetta lýsir vel ástandinu og aukn-
um hraða vígbúnaðarkapphlaups-
ins.
Vígbúnaðarkapphlaupið og
kjarnavopnahættan eru þjóð
minni og bjóðþingi vaxandi
úhyggjuefni. Á sl. vori samþykkti
Alþingi einróma ályktun þess efn-
is, „að brýna nauðsyn beri til að
þjóðir heims, ekki síst kjarnorku-
veldin, geri með sér samninga um
gagnkvæma alhliða afvopnun, þar
sem framkvæmd verður tryggð
með alþjóðlegu eftirliti".
Auðvitað er það fyrst og fremst
á valdi risaveldanna tveggja að
snúa ríkjandi ástandi til betri
vegar. En þau hafa þvi miður eigi