Morgunblaðið - 26.09.1985, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER1985

V

Gleði og þakklæti efst í huga
við vígslu Þorlákskirkju
— eftir Ragnheiði
Ólafsdóttur
Sunnudaginn 28. júlí 1985 fór
fram vígsla á Þorlákskirkju. Þann
dag var fagnaðar- og sigurhátið í
Þorlákshöfn. Og mikil ánægja var
að sjá svo marga vini og vel-
gjörðamenn kirkjunnar saman
komna á þeirri heilögu hátiðar-
stundu þegar biskup íslands herra
Pétur Sigurgeirsson vígði kirkj-
una okkar. A þeim degi var okkur
gleði og þakklæti efst í huga.
Gleðin yfir því að hafa nú eignast
hér það athvarf, sem við þráðum,
og sem okkur hafði svo sárlega
vantað, og þakklætið til Guðs og
góðra manna lífs og liðinna, sem
ótrauðir lögðu hug og hönd á plóg-
inn svo og afl þeirra hluta, sem
gjöra skal fjármunina til þess að
hrinda þessu mikla verki, bygg-
ingu kirkjunnar, fram til sigurs.
En fyrst og síðast þökkum við
Guði, sem gjörði allt þetta mögu-
legt.
Mér er ljúft að verða við þeim
tilmælum að rekja tildrög að
byggingu og byggingarsögu Þor-
lákskirkju, svo sem ég veit hana
sannasta, þó veit ég fullvel að sú
saga verður aldrei sögð að fullu.
Ég bið þá lesendur að lita með mér
um öxl til ársins 1974.
Þá voru skráðir íbúar Þorláks-
hafnar 720 manns. Og uppi voru
þá þegar háværar raddir, sem
sögðu þar sem engin kirkja er þar
er heldur ekki það samfélag sem
við þráum. Þorlákshöfn hefur um
langan aldur átt kirkjusókn að
Hjallakirkju í ölfusi.
Formaður sóknarnefndar
Hjallakirkju árið 1974 var Ingi-
mundur Guðjónsson sá dugmikli
bjartsýnis- og drengskaparmaður.
Hann tók heilshugar undir þessa
skoðun og fylgdi henni fast eftir á
meðan honum entist líf til. Hann
barðist hart fyrir þeirri hugsjón
sinni, sem varð tilurð Þorláks-
kirkju. Við minnumst hans hér og
nú og ævinlega með mikilli virð-
ingu og þökk.
2. mars 1974 stofnaði kvenfélag
Þorlákshafnar sjóð til minningar
um látinn dreng, sem lést af slys-
förum 5. janúar það sama ár og
skildi sjóiðurinn styrkja kirkju-
byggingu í Þorlákshöfn. Ber sjóð-
urinn nafn hans og heitir; Kirkju-
byggingarsjóður Hlyns Sverris-
sonar. Sjóðurinn hefur eflst og
dafnað og verið byggingu Þor-
lákskirkju góð lyftistöng.
24. apríl 1975 gaf útgerðarfélag-
ið Meitillinn hf. kr. 500.000., sem
skyldu fara til kirkjubyggingar í
Þorlákshöfn.
Á sýslufundi Árnessýslu 6. júní
1975 var samþykkt að Árnessýsla
afsalaði endurgjaldslaust átján
þúsund fermetra landi undir
væntanlega kirkju og stækkun
kirkjugarðs úr landi sínu í Þor-
lákshöfn. Sýslunefndarmaðurinn
Benedikt Thorarensen fór að
beiðni sóknarnefndar Hjalla-
kirkju með erindi þar um á fund
sýslunefndar og vann síðan ötul-
lega að greindum erindislokum.
Þetta voru fyrstu sporin og þeir
atburðir sem lyftu þessari ef til
vill djörfu hugmynd til flugs, því
eru þeir tilgreindir hér sérstak-
lega, þvf ekki ætla ég mér þá dul,
að skýra frá öllum þeim miklu og
góðu gjöfum, sem streymt hafa til
Þorlákskirkju eftir að bygging
hennar hófst, um þann mikla
stórhug ber kirkjan sjálf skýrast
og best vitni, sem nú stendur hér
vel búin gripum og skuldlaus að
kalla öllum sínum mörgu vel-
gjörðamönnum til heiðurs. Nöfn
þeirra eru dyggilega skráð í bækur
hennar ásamt framlagi hvers og
eins og vitna um það afrek, sem
hér hefur verið unnið og þann
samhug og fórnarlund, sem að
baki liggur. Ég held að þess verði
lengi minnst.
A almennam safnaðarfundi,
Altaristaflan er múrrista, mikið listaverk eftir Gunnstein Gíslason. Henni
hefur verið gefið heitið „Herra bjarga þú mér“.
sem haldinn var 4. september 1975
var ákvörðun tekin um að byggja
kirkju í Þorlákshöfn, og var þá
kosin byggingarnefnd, hana skip-
uðu: Benedikt Thorarensen, Guð-
mundur Friðriksson, Gunnar
Markússon, Sverrir Sigurjónsson
og Ragnheiður Ólafsdóttir.
Einnig var kosin fjáröflunar-
nefnd til eins árs í senn, var talið
best að hafa þann hátt á svo að
sem flest safnaðarfólk kæmist í
beina snertingu við starfið. Enda
sýndi það sig að það var rétt, því
að fjáröflunarnefndir Þorláks-
kirkju hafa unnið frábært starf
þessu máli til framdráttar í gegn-
um árin.
Á þeihi fundi var til sýnis
kirkjulíkan, hugmynd ungs arki-
tekts, óla Jóhanns Ásmundsson-
ar, hann hafði óskað eftir að fá að
leggja fram hugmynd að kirkju í
Þorlákshöfn. Líkanið var fallegt
verk, en talið var að á því þyrfti að
gera verulegar breytingar ef það
yrði fyrir valinu.
7. september 1975 kom bygg-
ingarnefndin saman til síns fyrsta
fundar að tilhlutan formanns
sóknarnefndar, Ingimundar Guð-
jónssonar, þar sem nefndin skipti
með sér verkum, þannig að í hlut
Ragnheiðar Ólafsdóttur kom að
vera formaður hennar og ritari
hennar var kosinn Benedikt Thor-
arensen. Fjármál skyldu vera í
höndum sóknarnefndar. Nefndar-
mönnum var frá upphafi ljóst að
þeim var mikill vandi á höndum,
og að þeir vissu harla lítið um það
hvernig standa bæri að því að
byggja kirkju, en töldu sig þó vita
að fjársjóðir lægju yfirleitt ekki á
lausu til þeirra hluta, en voru
jafnframt ákveðnir í því að gera
sitt besta.
Ákveðið var að reyna að ná
fundi biskupsins, hr. Sigurbjörns
Einarssonar, sem var auðsótt mál
og sem nefndin gerði 16. septem-
ber 1975. Hann staðfesti grun
nefndarmanna um heldur litla
sjóði til kirkjubygginga. En
nefndarmenn töldu sig hafa haft
bæði gagn og mikla ánægju af því
að ræða við þann gagnmerka og
ljúfa mann.
21. september 1975 kom Hörður
Ágústsson, listmálari á fund
nefndarinnar hingað til Þorláks-
hafnar. Hann býr yfir mikilli
þekkingu um kirkjubyggingar fyrr
og nú eins og kunnugt er. Hann
lagði til að efnt yrði til hugmynda-
samkeppni um kirkjuna, sú leið
var þó ekki farin vegna of mikils
kostnaðar í okkar tilviki. Engu að
síður fóru menn fróðari af fundi
Harðar Ágústssonar og voru hon-
um þakklátir fyrir komuna, þá
hófst leitin að hinum rétta arki-
tekt þvi ekki vildu hinir ágætu
viðmælendur okkar benda á neinn,
sem væri öðrum fremri í þeirri
grein.
Eftir að hafa farið um og skoðað
kirkjur, sem voru verk margra
arkitekta, var ákveðið að nefndin
næði fundi Húsameistara ríksins,
Harðar Bjarnasonar. í kynnis-
ferðum sínum hafði nefndin feng-
ið mjög góðar og jákvæðar um-
sagnir um samstarf og samskipti
við húsameistaraembættið hjá
viðkomandi sóknar- og byggingar-
nefndum auk þess, sem þau við-
skipti voru 25% ódýrari en annars
staðar var fáanlegt á hverjum
tíma. Nefndin ásamt formanni
sóknarnefndar náði fundi Húsa-
meistara 27. nóvember 1975 og bað
hann að gjöra tillögu að kirkju-
byggingu í Þorlákshöfn. Eins og
áréttað hafði verið á safnaðar-
fundi var þarna um stóra bygg-
ingu að ræða, sem rúma myndi
3—400 manns í föst sæti. 14. apríl
1976 skilaði húsameistari líkani og
frumteikningum í hendur bygg-
inganefndar, sem nú var haft til
sýnis og auk þess kynnt fyrir
sóknarnefnd og söfnuði. Og siðan
lagt fyrir almennan safnaðarfund
þann 10. september 1976. Sú skoð-
un bærði fljótlega á sér að þessi
kirkjuhugmynd yrði ofviða þeim
efnahag, sem að baki lá, og var
henni hafnað fyrst og fremst af
þeirri ástæðu. Engu að síður var
hún glæsileg, nefndin var enn
ákveðin í að skipta við húsameist-
araembættið, því verk sem þar
voru unnin voru traustvekjandi að
hennar mati. Því var enn leitað til
húsameistara og honum sagðar
farir ekki sléttar. Þá var það, sem
húsameistari góðu heilli afhenti
arkitektinum Jörundi Pálssyni
málið og fól honum að gera til-
löguteikningu að kirkjunni á veg-
um embættisins. Tillögur nefndar-
innar voru nú þær helstar að
kirkjan tæki 200 manns í föst
sæti, væri sem ódýrust í rekstri og
byggingu, falleg án íburðar, félli
vel að umhverfi sínu, væri hefð-
bundin í útliti og þjóðleg. Þetta
gerðist 18. janúar 1977.
Nú hófst það ágæta samstarf
við arkitektinn Jörund Pálsson,
sem enst hefur allar götur síðan.
Hann kom á staðinn og kynnti sér
staðhætti og var strax mjög
ánægður með kirkjustæðið. 4.
mars 1977 komu frumdrög að
þrem kirkjum frá Jörundi, teikn-
ing númer þrjú varð fyrir valinu
og var Jörundur beðinn að vinna
hana þannig að hægt væri að
leggja hana fram á safnaðarfundi,
sem þá hugmynd að kirkju í Þor-
lákshöfn, sem nefndin legði til að
byggt yrði eftir ásamt grófri verk-
lýsingu. Líkan var ekki gert af
kirkjunni að þessu sinni vegna
kostnaðar og með tilliti til og vel
minnug fyrri reynslu, sem sé að ef
til vill yrði hugmynd þessi ekki
notuð.
Á safnaðarfundi 9. júní 1977 þar
sem kirkjubyggingarmálið var hið
eina á dagskrá var teikning Jör-
undar Pálssonar samþykkt eftir
miklar umræður, sem þá allar
hnigu í eina átt, sem sé að kirkjan
myndi henta vel, væri falleg og
félli vel að umhverfi sínu. Kirkjan
er 30032 að flatarmáli, tekur 200
manns í föst sæti, stórt söngloft er
fyrir hluta af byggingunni,
skrúðhús, snyrtiherbergi og líkhús
er einnig við kirkjuna.
Bjartsýni og samhugur ein-
kenndu þennan safnaðarfund, það
hefur síðan sýnt sig að þarna var
farin rétt leið. Ekki reynt að
þrýsta fram því, sem söfnuðurinn
var ekki ánægður með. Nú vildu
Þorlákshafnarbúar fá kirkjuna
sína á mettíma, sem var að sjálf-
sögðu hagstæðast fjárhagslega ef
það reyndist mögulegt. Nú urðu
þáttaskil, framkvæmdir tóku við
af tíðum fundarhöldum.
Laugardaginn 28. apríl 1979 kl.
10:00 árdegis var fyrsta skóflu-
stungan tekin að kirkju í Þorláks-
höfn við virðulega athöfn þar sem
vígslubiskupinn séra Sigurður
Pálsson reisti kross á þeim stað,
sem kirkjan skyldi standa, sem
tákn þess að framkvæmdir væru
hafnar. Og nú fór lánið að leika
við menn. Formaður sóknarnefnd-
ar, Ingimundur Guðjónsson, var
sjálfkjörinn framkvæmdastjóri
verksins þar sem fjármál voru í
höndum sóknarnefndar, enda eng-
inn maður betur fallinn til forystu
þar en hann.
Það tókst að fá hina mætustu
menn til að taka verkið að sér, þá
sem hér segir: Byggingameistara
Sverrir Sigurjónsson, yfirsmið
Hannes Gunnarsson, verkfræði-
þjónustu annaðist Olafur Ingi-
mundarson tæknifræðingur, raf-
magnsteikningar vann Friðrik
Guðmundsson rafvírki, arkitekt-
inn Jörundur Pálsson var ævin-
lega reiðubúinn til að koma og
veita aðstoð sína ef til hans var
leitað, þessir þættir málsins voru
því í góðra manna höndum.
En það var yfirlýst stefna sókn-
arnefndar að kirkjan okkar yrði
ekki reist á háum kirkjugjöldum
eða öðrum þungum álögum, held-
ur á frjálsum framlögum í ein-
hverri mynd, t.d. gjafavinnu, sem
var óhemju mikil við fyrsta og
annan áfanga byggingarinnar, þar
nutu sín vel þeir eðliskostir Ingi-
mundar Guðjónssonar að höfða
jafnan til hins góða í fari manna
svo vel var tekið til höndum undir
hans stjórn við byggingu Þor-
lákskirkju og auðvitað allt endur-
gjaldslaust. Þar komu margir við
sögu, einstaklingar og fyrirtæki,
sem of langt mál yrði upp að telja
hér, en þðkk sé þeim öllum.
Árið 1979 hófst kirkjubygging-
in. Kirkjan er sem fyrr segir 30032
að flatarmáli. í fyrsta áfanga var
steyptur grunnurinn og líkhús
undir hluta af kirkjugólfi, gólf-
plata í alla kirkjuna, svo og út-
veggir allir og þeir innveggir sem
úr steinsteypu áttu að vera svo og
söngloft yfir hluta hennar, þannig
að allri steypuvinnu var lokið fyr-
ir áramót 1980.
Það er ekki auðvelt að setja
fram tölur og ætlast um leið til að
fólk fylgist með og meti gildi
þeirra hverju sinni mitt í þeim
stórfelldu sviftingum, sem gengið
hafa yfir í peningamálum íslend-
inga á þeim 6 árum og 3 mánuð-
um, sem á vígsludag voru liðin frá
því að fyrsta skóflustunga að Þor-
lákskirkju var tekin. Enda leiði ég
það hjá mér að mestu, þó vil ég
segja þetta: Á fundi 4. febrúar
1980 (en nú voru fundir bygg-
ingar- og sóknarnefndar sameig-
inlegir) skýrði hinn ágæti gjald-
keri Pétur Jóhannsson frá því er
hann ræddi fjárhagsstöðu bygg-
ingarinnar að búið væri að vinna
fyrir 15 milljónir gamalla króna
og efni væri til fyrir aðrar 15
milljónir, sem biðu vinnufúsra
handa, mönnum þótti þetta vera
með ólíkindum góð útkoma. Og
allt voru þetta gjafir í formi pen-
inga, vinnu og stórfelldra efnis-
flutninga, þvi ekki var stofnað til
skulda. Gjafavinna var mjög mikil
og öllu var haldið á hreinu, hver
maður með sína vinnutima um-
reiknaða á kauptaxta, sem greidd-
ir voru hverju sinni. Gunnar
Markússon sá um þá hlið málsins
af alúð og samviskusemi. Veitt var
úr kirkjubyggingarsjóði Hlyns
Sverrissonar 2 milljónum króna
til byggingarinnar það ár.
Fjáröflunarnefndir unnu af
miklum dugnaði. Þann 5. apríl
1981 var enn komið saman og rætt
um framtíðina. Nú var að koma
vor og þvi ákveðið að fara að huga
að þvi hvað Þorlákshafnarbúar
gætu látið mikla gjafavinnu i té
við annan áfanga byggingarinnar,
en það var að koma þakinu á
kirkjuna og loka henni fyrir
haustið, þetta var svo mikill
áfangi og alveg vonlaus ef kaupa
átti til þess vinnuflokk. Það örlaði
þvi á nokkrum kvíða i þessum fá-
menna hópi. Ég viðurkenni það
fúslega hvað mig snertir.
Stjórnum félaganna á staðnum
voru send bréf þess efnis að biðja
um aðstoð, árangurinn varð að
sjálfsögðu misgóður en hvað um
það, nógu margar vinnufúsar
hendur voru á lofti og „krafta-
verkið" gerðist, svo vel var unnið
að kirkjunni var lokað sem fok-
heldu húsi i desembermánuði
1981. Ofnar og allt varðandi hita-
lögn var til, og enn var kirkjan
skuldlaus og 70 milljónir gamalla
króna komnar i bygginguna.
Formaður sóknarnefndar leitaði
beint til fjölda manna og bað um
vinnu til handa kirkjunni og „alls-
staðar var mér vel tekið" voru
hans orð þar um. Sjálfur fórnaði
hann öllum frístundum sínum og
meira en það, eiginkona hans,
Margrét Róbertsdóttir, studdi
hann af mikilli prýði í þessu starfi
sem og öllu öðru. Það segir sig
sjálft að það er erfitt að byggja
stórt hús upp á þennan máta þar
sem svo til allir sjóðir eru gjaf-
mildi góðra manna, þó að þeir
sjóðir hafi reynst Þorlákskirkju
óendanlega vel.
23. mars 1981 var á fundi bygg-
ingar- og sóknarnefnda til um-
ræðu nafngift kirkjunnar. Ingi-
mundur Guðjónsson lagði fram
tillögu um að hún yrði látin heita
Þorlákskirkja, fyrsta og eina
kirlyan, sem hér hefur staðið hét
því nafni, hún mun hafa staðið hér
í um það bil 250 ár, en var að
lokum rifin um 1770 (sögn séra
Kolbeins Þorleifssonar). Sam-
þykkt var að hin nýja kirkja
skyldi heita „Þorlákskirkja" eins
og h'ið gamla guðshús sem hér stóð
forðum daga.
13. desember 1981 komu nefnd-
armenn saman til síns síðasta
fundar á árinu, sem reynst hafði
svo notadrjúgt kirkjubyggingunni.
Nú horfðu menn fram á þriðja
áfanga verksins, sem var að múr-
húða kirkjuna úti og inni. Múrar-
inn Hörður Hólm Garðarsson tók
það verk að sér, Sigurður ólafsson
hafði yfirumsjón með hitalögn,
raflögn alla annaðist Guðbrandur
Einarsson rafvirkjameistari,
Kristófer Bjarnason sá um ein-
angrun og aðra smíðavinnu á
þessu stigi byggingarinnar, gjafa-
vinna var mikil og vel að verki
staðið. Formaður sóknarnefndar
Ingimundur Guðjónsson sparaði
heldur ekki krafta sína þó ekki
gengi hann nú lengur heill til
skógar. Sigurður Ólafsson sá um
smíði á járnverki á stiga, söngloft,