Morgunblaðið - 15.11.1985, Qupperneq 4

4
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR15. NÓVEMBER1985
Útvegsbanki og Hafskip rædd í Sameinuðu þingi í gær:
Tryggingastaða Útvegsbankans
mun veikari en talið hafði verið
UMRÆÐA utan dagskrár fór fram í
var um stöðu Útvegsbanka íslands
Fór þessi umræða fram að ósk Jóns
þingmanns Reykvíkinga.
Jón Baldvin sagði að í fjölmiðl-
um hefðu komið fram fullyrðingar
þess efnis að skuldir Hafskips við
Útvegsbankann væru langt um-
fram veðhæfi eigna þess fyrirtæk-
is og að þessar skuldir væru orðnar
svo miklar að með hliðsjón af stöðu
bankans hvað varðar eigið fé, væri
staða bankans komin í algjört
óefni. Þetta sagði þingmaðurinn
að þyrfti að upplýsast á Alþingi
íslendinga, hvort rétt væri. Sagði
Jón Baldvin að með hliðsjón af
ofangreindu og þeim yfirlýsingum
sem fram hefðu komið í ríkisfjöl-
miðlum og viðar frá bankastjórn-
armönnum að óhjákvæmilegt að
Alþingi fengi að vita hið rétta í
málinu.
„Um að ræða banka sem
er í eigu þjóðarinnar.“
„Kjarni málsins er að hér er um
að ræða banka sem er í eigu þjóð-
arinnar. Banka sem rekinn er
undir stjórn og á ábyrgð þing-
kjörins bankaráðs," sagði Jón
Baldvin, „banka sem heyrir beint
undir stjórn ráðherra og er á
ábyrgð hans. Við spyrjum ein-
faldlega: Ef þær fullyrðingar eru
á rökum reistar, sem fram hafa
komið í fjölmiðlum og eru nú stað-
festar af fulltrúum bankastjórnar-
innar - hvað er tap þjóðarinnar
mikið og hverjir borga þetta tap?
Hvað hefur verið gert af hálfu
löglegra yfirvalda, hæstvirts ráð-
herra, bankaráða, Seðlabanka og
bankaeftirlits til þess að stemma
stigu við þessu í tæka tíð og koma
í veg fyrir tap verulegra fjármuna
skattgreiðenda, áður en í óefni var
komið?"
Þingmaðurinn sagði að þegar
svo væri komið að bankastjórnar-
menn viðurkenndu í fjölmiðlum
að í óefni væri komið, þá væri
augljóslega um hættuástand að
ræða. Allur sá fjöldi fólks sem
beinna hagsmuna ætti að gæta,
innstæðueigendur, viðskiptavinir
bankans, hlytu að sjálfsögðu að
vera mjög kvíðnir. Upp gæti komið
slíkt felmtur að til fjöldaúttekta
leiddi, þrátt fyrir ákvæði gildandi
laga um ríkisábyrgð.
„Eiga skattgreiðendur
og eigendur þessa banka
engan rétt á því að fá
að vita sannleikann?“
Vitnaði þingmaðurinn í blaða-
ummæli sem voru m.a.: „Hverjar
skuldir Hafskips eru við Útvegs-
bankann, kemur engum við. Auð-
vitað komum við til með að tapa
verulegu fé.“ Jón Baldvin sagði
þessu næst: „Ég spyr, eiga skatt-
greiðendur og eigendur þessa
banka engan rétt á því að fá að
vita sannleikann í þessu máli? Ef
það eru rétt rök að ríkisábyrgð sé
og hún er þeirra, er þá ekki kominn
tími til að þeir sem ábyrgðina eiga
að bera fái að vita sannleikann í
málinu?"
Jón Baldvin rifjaði upp að þetta
væri í annað skiptið á fáum árum
sem „gera þarf út björgunarleið-
angur vegna þessa banka". Hann
sagði að í upphafi árs 1981, í fram-
haldi af stjórnarmyndunarviðræð-
um, hefði verið samþykkt að leggja
fram 5 milljarða gamalla króna
af almannafé í Utvegsbankann,
ásamt með því að eins milljarðs
gamalla króna refsivaxtaskuld við
Seðlabankann hefði verið felld
niður. Framreiknað til nóvember-
verðlags í ár væri þetta um 360
milljónir króna, án vaxta. Væri
upphæðin hins vegar framreiknuð
Sameinuðu þingi í gær, þar sem rætt
vegna viðskipta hans við Hafskip hf.
Baldvins Hannibalssonar (A) fimmta
á raunvöxtum, „erum við farnir
að tala um upphæðir sem væru
ekki lægri en 700 milljónir króna.
Eitt blaðanna hefur haldið því
fram, herra forseti, að heildar-
skuldir þess fyrirtækis sem hér
hefur verið nefnt, við Útvegs-
bankann séu ósköp svipuð upp-
hæð.“
„Hvaöa breyting varö á
skuldastööu Hafskips
við Útvegsbankann frá
því í janúar 1981
til júní 1983?“
Jón Baldvin spurði viðskiptaráð-
herra jafnframt hvort eitthvað
væri hæft í þeim fullyrðingum að
Útvegsbankinn hefði sniðgengið
reglur og hefðir um greiðslutrygg-
ingar útlána - þ.e.a.s. hvort skuldir
Hafskips væru miklu meiri en
nokkurt raunsætt mat á veðhæfni
eigna bak við þær gæti gefið.
Jafnframt sagði Jón Baldvin að
ástæða væri til þess að spyrja sér-
staklega um það hvernig viðskipt-
um Hafskips og Útvegsbanka ís-
lands hefði verið háttað frá því í
janúar 1981 til júnímánaðar 1983,
en þann tíma hefði sami maðurinn,
Albert Guðmundsson gegnt
stjórnarformennsku hjá Hafskip
og í bankaráði Útvegsbankans.
„Þess vegna spyr ég og vænti svars
— hvaða breyting varð á skulda-
stöðu Hafskips hf. við Útvegs-
bankann, eign þjóðarinnar, á tíma-
bilinu eftir 15. janúar 1981 til 2.
júní 1983?“
Viöskiptaráöherra
gagnrýndi vinnubrögð
Jóns Baldvins
Næstur tók til máls Matthías
Bjarnason, viðskipta- og banka-
ráðherra. Gagnrýndi hann vinnu-
brögð Jóns Baldvins, og greindi
frá því að hann hefði lagt til við
þingmanninn að hann biði eftir
því að mál skýrðust fram í næstu
viku, þar sem málin væru á mjög
viðkvæmu stigi nú. Þetta hefði
þingmaðurinn ekki viljað og því
lagt fram nokkrar spurningar sem
hann (viðskiptaráðherra) ætlaði
að leitast við að svara. Byrjaði
viðskiptaráðherra á því að segja
að ekki væri vinnandi vegur að
svara þeirri spurningu hver
skuldastaða Hafskips við Útvegs-
bankann hefði verið á því tímabili
sem tiltekinn maður (Albert Guð-
mundsson) gegndi formannsstöðu
hjá stjórn Hafskips og bankaráði
Útvegsbankans. „Þó að ég væri
allur að vilja gerður, gæti ég ekki
svarað þeirri spurningu nema að
fara í bankann og vinna að slíku
svari," sagði viðskiptaráðherra.
„Skuldamál Hafskips hafa lengi
verið vandamál fyrir Útvegsbank-
ann,“ sagði Matthías og sagði hann
að nokkrum sinnum hefði verið um
þau fjallað í skýrslu Bankaeftir-
litsins á liðnum árum. Hann sagði
að hagur Hafskips hefði farið
vaxandi eftir endurskipulagningu
1979 allt til ársins 1984, en þá hefði
afkoma fyrirtækisins versnað
verulega. Á sl. ári hefðu þessi mál
nokkrum sinnum verið til umræðu
í bankastjórnum Seðlabankans og
Útvegsbankans, en stjórn Útvegs-
bankans hefði talið að vonir stæðu
til þess að ráðstafanir er ákveðnar
voru, myndu nægja til þess að
tryggja hag félagsins og hagsmuni
Útvegsbankans. Þar hefði m.a.
verið um að ræða aukinn rekstur
á erlendum flutningsleiðum og
aukningu hlutafjár.
„í júnímánuði á þessu ári, fékk
Matthías Bjarnason viðskipta- og
bankaráðherra sagði Seðlabankann
hafa fylgst náið með framvindu mála
hjá Útvegsbankanum og samninga-
viðræðum við Hafskip og Eimskip.
Seðlabankinn samkvæmt beiðni
upplýsingar um stöðu Hafskips
gagnvart Útvegsbankanum, sem
dagsettar voru 3. júní, en þar kom
fram að nokkuð vantaði á til þess
að tryggingar bankans nægðu
fyrir heildarskuldbindingum Haf-
skips gagnvart bankanum, að
meðtöldum víxlum vegna annarra
og ábyrgð," sagði viðskiptaráð-
herra, og bætti við að í framhaldi
þessarar skýrslu hefði Bankaeftir-
litinu verið falið að gera athugun
á viðskiptum Hafskips við Útvegs-
bankann. í skýrslu Bankaeftirlits-
ins hefði komið fram að trygginga-
staða bankans væri mun veikari
en talið hefði verið. Ljóst hafi þó
verið að málið þyrfti mun nánari
athugunar við, einkum er varðaði
mat á eignum er bankinn átti veð
í. Að lokinni gagnaöflun hefði
ráðuneytinu þann 9. september sl.
verið sendar nánari upplýsingar,
þar sem fram hefði komið enn
frekari rýrnun á tryggingum Haf-
skips gagnvart Útvegsbankanum.
„Jafnframt hafði Bankaeftirlitið
þá hafist handa um upplýsinga-
söfnun stærstu lánþega bankans,"
sagði Matthías, „og var ítarlegri
skýrslu um það efni lokið um
miðjan október sl. . . Grein er
þar gerð fyrir stöðu Hafskips allt
fram til 30. október sl.“
Seölabankinn fylgst
náiö meö framvindu
þessa máls
Sagði ráðherra að Seðlabankinn
hefði fylgst náið með framvindu
þessa máls, og samningaviðræðum
þeim sem átt hefðu sér stað á
milli Eimskips, Hafskips og Út-
vegsbankans. Jafnframt hefði við-
skiptaráðherra fylgst með málinu.
Ráðherra sagðist vilja vekja
athygli á því að Útvegsbankinn
hefði ríkistryggingu, þannig að
viðskiptavinir bankans þyrftu ekki
að óttast um fjármuni sína. Vísaði
hann í því sambandi til 2. gr. laga
nr. 12 frá 21. mars 1961 þar sem
segir: „Ríkissjóður ber ábyrgð á
öllum skuldbindingum Útvegs-
banka íslands."
Matthías greindi frá því að mat
á veðum bankans frá því í júní í
sumar til október hefði rýrnað um
20%. „Þetta sýnir betur en nokkuð
annað hve ör þessi rýrnun hefur
verið.“ Matthías sagðist halda að
enginn gæti svarað þeirri spurn-
ingu hversu mikið tap bankans
yrði á þessari stundu. „Ef fyrir-
tækið verður tekið til gjaldþrota-
skipta, þá verður tapið mjög mik-
ið,“ sagði viðskiptaráðherra, „en
ef samningar nást við annan aðila,
t.d. Eimskipafélag íslan'ds, þá
verður tapið mun minna. Það er
Valdimar Indriðason formaður
bankaráðs Útvegsbankans sagði
vandamál Hafskips ekki vera neitt
leyndarmál, og rakti ástæður örðug-
leika fyrirtækisins.
ljóst að þá vérður samt sem áður
nokkuð tap, en í svona stórum
rekstri eru ekki öll kurl komin til
grafar fyrr en uppgjör liggur fyrir.
Við skulum vona að dæmið versni
ekki, en þó má alltaf búast við því
þegar rekstrarstaða er erfið að
eitthvað nýtt geti komið upp á.“
„Á móti bankaleynd“
Svavar Gestsson formaður Al-
þýðubandalagsins sagði m.a.:
„Margt athgytisvert hefur komið
fram í þessu máli og ætla ég hér
að fara yfir nokkra þætti þess. Ég
hef aldrei stutt þessa ríku banka-
leynd sem viðgengst i dag, og ég
vil leggja á það áherslu að brýn
nauðsyn er til þess að málið verði
gert upp lið fyrir lið. Öllum mis-
skilningi verður að eyða. Það er
ekkert nýtt að Útvegsbankinn
lendi 1 vandræðum og það er ekkert
nýtt að gælufyrirtæki Sjálfstæðis-
flokksins hafi verið þar að verki
aftur og aftur."
Svavar benti á að i nýju banka-
lögunum væri þagnarskylda jafn-
vel enn strangari en í þeim gömlu.
Hér væri um alvarlegt mál að
ræða, sem hann hefði margoft bent
á því bankarnir ættu að vera skyl-
daðir til þess að birta lista yfir
stærstu viðskiptavini sína. Hvað
þetta mál snerti, þyrfti að hugleiða
alvarlega hvort ekki væri rétt að
kjósa ákveðna rannsóknanefnd
sem hefði það hlutverk að komast
til botns i málinu.
„Voru Hafskipsmenn að fegra
myndina?" spurði Svavar, „að
moka yfir óhroðann?"
Loks sagðist Svavar vilja benda
á það siðleysi sem fram hefði
komið í þessu máli. Nú ættu skatt-
greiðendur, íslenska þjóðin, að
borga eyðslu nýríku kapitalist-
anna.
Jóhanna Sigurðardóttir (A)
sagði m.a. að vert væri að íhuga
hver staðan væri ef ekki væri um
ríkisábyrgð að ræða í þessu máli.
Hún spurði hvort bankaeftirliti
hér á landi væri svo ábótavant,
að hættan á því sem nú hefði gerst
væri ávallt fyrir hendi. Hún benti
á að í nágrannalöndunum væru
reglur í gildi sem bönnuðu að einu
fyrirtæki væri lánað meira en
næmi ákveðinni upphæð af bók-
færðu fé viðkomandi banka. „Ég
vildi fá slíkt ákvæði inn í nýju
bankalögin á sínum tíma. Því var
hafnað, en það hefði betur verið
samþykkt," sagði Jóhanna.
„Það sem gerðist
hjá Hafskip er
ekkert leyndarmál“
Valdimar Indriðason, formaðúr
Jón Baldvin Hannibalsson sagði
eigendur Útvegsbankans, skattgreið-
endur eiga heimtingu á að fá að vita
sannleikann um stöðu Útvegsbank-
ans.
Albert Guðmundsson iðnaðarráð-
herra var formaður bankaráðs Út-
vegsbankans og formaður stjórnar
Hafskips frá 1981 til 1983. Hann
spurði þingheim í gær hvort hann
hefði framið glæp með því að taka
að sér formennsku í bankaráðinu,
þegar hann var kosinn til þess starfs
af Alþingi.
bankaráðs Útvegsbankans, þakk-
aði Jóni Baldvin það í upphafi máls
síns að hann skyldi taka málið upp
á þingi, því nú hefðu sparifjáreig-
endur fengið það staðfest að spari-
fé þeirra væri ekki í hættu. „Það
sem gerðist hjá Hafskip er ekkert
leyndarmál," sagði Valdimar,
„Hafskip hefur starfað í 27 ár og
fyrirtækinu oft gengið illa á því
tímabili. Árið 1977 var gerð gagn-
ger endurskipulagning á fyrirtæk-
inu og allt benti til þess að bjartir
tímar væru framundan. Á árinu
1983 var hagnaður af rekstri Haf-
skips. En þau gífurlegu áföll sem
fyrirtækið varð fyrir á árinu 1984
og á þessu ári hafa gengið svo
nærri eiginfjárstöðu fyrirtækisins,
að þrátt fyrir þá hlutafjáraukn-
ingu sem átti sér stað, þá hefur
fyrirtækinu ekki tekist að rétta úr
kútnum. En hver eru þessi gífur-
legu áföll sem er talað um? í fyrsta
lagi er vert að nefna að gífurleg
verðrýrnun hefur átt sér stað á
flutningaskipum á alþjóðlegum
markaði. Þau hafa lækkað um 15
til 20% síðustu mánuðina. En þessi
verðrýrnun skekkir að sjálfsögðu
stöðu fyrirtækisins. í öðru lagi
varð gengislækkun meiri á þessu
tímabili en stjórnvöld stefndu að.
í þriðja lagi hafði verkfall BSRB
veruleg áhrif á rekstrarstöðu fyr-
irtækisins. f fjórða lagi missti
fyrirtækið spón úr aski sínum
þegar það missti viðskipti sín við
varnarliðið yfir til Rainbow Navi-
gation. í fimmta lagi voru miklar
vonir bundnar við Atlantshafs-
flutninga félagsins, en þeir áttu
að tvöfalda veltu fyrirtækisins."
Valdimar sagði að því miður hefðu
allar áætlanir varðandi Atlants-
hafssiglingarnar brugðist hrapal-
lega.
Valdimar sagði að þrátt fyrir
hlutafjáraukningu upp á 80 millj-
ónir króna í júní í sumar, sam-
kvæmt kröfu bankaráðs Útvegs-
bankans, hefði það ekki nægt til,
vegna þeirra snöggu breytinga á
ytri aðstæðum, sem hann hefði
þegar lýst.
‘iFriðrik Sóphusson sagði m.a. í