Morgunblaðið - 28.11.1985, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER1985
hafði verið sendiherra í París og
Henrik reyndar sendiráðunautur
hans um tíma. Hún skildi það, sem
ekki var sagt, að engum gat fundist
auðvelt að taka við af sendiherra
sem Henrik var. Allt hafði þar
verið búið svo í haginn, sem best
gat verið fyrir eftirmanninn. Vina-
hópur þeirra Gígju, utan þeirra
sem kynnst er starfsins vegna, var
ekki lítill og margt þessa fólks vildi
nú sinna okkur. Einnig áttum við
framundan margar ánægjustundir
þegar þau hjónin heimsóttu sitt
fólk í Frakklandi.
Starf Henriks í utanríkisþjón-
ustunni hófst í Kaupmannahöfn
árið 1939 og lauk formlega þá er
hann fór á eftirlaun frá sendi-
herrastarfi í Bruxelles fyrir rúmu
ári eða eftir rúmlega fjögurra ára-
tuga glæsilegan starfsferil. Hann
rak um stutt skeið málaflutnings-
skrifstofu í Reykjavík en hvarf
frá því og fór aftur í utanríkis-
þjónustuna, sem átti hug hans
allan í starfi. Ekki verður Henriks
minnst án þess að Gígja tengist
þeirri minningu órjúfanlega. í
þeim mörgu störfum sendiráðs-
fólks, þar sem kemur til beggja
hjónanna, áttu þau ætíð samleið
og um fágaðri smekk en hjá þeim
um búnað heimila gat naumast
verið að ræða. Samverustundir
með þeim í stórum hópi eða
smærri hlutu ávallt að vera til-
hlökkunarefni.
Við vottum Gígju, börnunum og
þeirra mökum, svo og bamabörn-
unum, okkar innilegustu hluttekn-
ingu í miklum harmi við fráfall
Henriks, sem var þeim svo mikið.
Far þú í friði,
friður Guðsþigblessi,
hafðu þðkk fyrir allt og allt.
London, 24. nóvember 1985.
Einar Benediktsson.
Það fækkar nú smám saman
í stúdentahópnum frá 1933. Þá um
vorið gengu 38 ungmenni glöð og
ánægð út úr Menntaskólanum í
Reykjavík, til móts við lífið og
tilveruna. Af þeim eru nú látnir
12 skólafélagar. Nú síðast Henrik
Sv. Björnsson, sendiherra, vinur
minn og bekkjarbróðir. Við bekkj-
arsystkinin munum ávallt hafa
minningu hans innilega kæra.
Henrik Sv. Björnsson fæddist í
Reykjavík 2. setpember 1914. For-
eldar hans voru Sveinn Björnsson,
sem þá var yfirréttarmálaflutn-
ingsmaður í Reykjavík og alþingis-
maður Reykvíkinga, síðar forseti
íslands, og kona hans, Georgia
Björnsson, dóttir Hans Henrik
Emil Hansens, lyfsala og justiz-
ráðs í Hobro á Jótlandi. Þessi
mikilhæfu mannkostahjón eru
fyrir löngu kunn í sögu þjóðarinn-
ar fyrir störf sín í þágu íslands,
bæði hérlendis og erlendis. Þau
eignuðust 6 börn og eru 2 af systk-
inum Henriks á lífi. Björn, fyrrum
kaupmaður, og Elísabet, húsfreyja
í Reykjavík.
Henrik lauk laganámi frá Há-
skóla íslands í janúar 1939 með
1. einkunn. Strax að loknu námi
starfaði hann um tíma sem aðstoð-
armaður við sendiráðið í Kaup-
mannahöfn. Hinn 1. júní 1939 var
hann settur ritari í danska utan-
ríkisráðuneytinu og vann þar í
tæpt ár. Eftir að Þjóðverjar her-
námu Danmörku 9. apríl 1940 var
Sveinn Björnsson, sendiherra,
kvaddur heim til íslands til þess
að vera ríkisstjórninni til ráðu-
neytis um utanríkismál. Fór Hen-
rik þá heim með föður sínum. Var
ferð þeirra feðga krókótt vegna
styrjaldarástæðna og allsöguleg,
eins og Sveinn Björnsson skýrir
frá í endurminningabók sinni.
Þótt við Henrik værum mestu
mátar í menntaskóla og Háskóla
urðu kynni okkar þó miklu nánari
við það að starfa um eins árs skeið
í námunda hvor við annan í danska
utanríkisráðuneytinu. Þar bund-
umst við þeim vinaböndum, er
aldrei rofnuðu og sem einnig síðar
náðu til eiginkvenna okkar og fjöl-
skyldna.
Henrik Sv. Björnsson kvæntist
31. maí 1941, Gróu Torfhildi
(Gígju) Jónsdóttur, glæsilegri
konu. Þau voru mjög samrýnd og
samtaka í öllu í sínu hjónabandi.
Frú Gígja er listræn kona, um-
hyggjusöm móðir og mikil hús-
móðir. Hún reyndist manni sínum
ómetanleg stoð í umfangsmiklu
starfi hans í utanríkisþjónustunni.
Gestrisni þeirra og háttvísi var
rómuð af öllum, sem þeim kynnt-
ust. Eignuðust þau hjónin 3 mann-
vænleg börn. Þau eru: Sveinn
sendifulltrúi í London, kvæntur
Sigrúnu Baldvinsdóttur Dungal.
Þau eiga 2 börn. Guðný Hrafn-
hildur, gift Jean Francois Guérin,
framkvæmdastjóra. Þau búa í
París og eiga 2 dætur. Helga, tísku-
hönnuður. Er búsett og starfar í
París.
Henrik er einn þeirra manna er
fram koma á byrjunarskeiði ís-
lenskrar utanríkisþjónustu í styrj-
öldinni síðari og hafa látið eftir
sig merkjanleg spor í framþróun
þjónustunnar. Er hann þar í
fremstu röð. Hann haslaði sér
snemma völl og vann á þessum
vettvangi sitt ævistarf og skilaði
því með mikilli prýði. Honum voru
falin mörg vandasöm og þýðingar-
mikil verkefni á vegum ráðuneyt-
isins en þar hóf hann störf árið
1941. Þessi störf hans verða ekki
öll talin í minningargrein þessari.
Tvívegis var hann skipaður ráðu-
neytisstjóri. Hið fyrra sinn gegndi
hann því starfi árin 1956-1960 og
í seinna skipti á árunum 1976-1979.
Hann átti á þeim árum mikinn
þátt í því að móta starfsemi utan-
ríkisþjónustunnar, bæði heima og
erlendis.
Henrik var skipaður sendiherra
1961 og gegndi sendiherrastörfum
með aðsetri í London, París og
Brussel. Hann var jafnframt
fastafulltrúi og sendiherra hjá
þeim alþjóðastofnunum, er bæki-
stöðvar hafa í þessum höfuðborg-
um og ísland er þátttakandi i. Þá
voru honum falin ýmis önnur trún-
aðarstörf á vegum utanríkisráðu-
neytisins, sem ekki verða talin hér.
Hæfileikar Henriks nýttust
þjóðinni vel á sviði utanríkismál-
anna. Hann var maður greindur
og gerhugull og fastur fyrir; flutti
mál sín af festu og öryggi. Með
háttvísi og hyggindum veittist
honum auðvelt að kynnast og
vinna traust bæði hjá erlendum
starfsbræðrum sínum og áhrifa-
mönnum á stjórnmálasviðinu.
Henrik og kona hans voru höfð-
ingjar heim að sækja og miklir
vinir vina sinna. Eigum við hjónin
margar ógleymanlegar ánægju-
stundir frá samveru við þau bæði
hér heima og erlendis. Fjölskylda
mín verður eilíflega þakklát fyrir
vináttu þeirra hjóna í okkar garð.
Gígja, börn þeirra hjóna,
tengdabörn og barnabörn eiga nú
um sárt að binda vegna hins
skyndilega fráfalls Henriks. En
minningin um góðan dreng og
mikilhæfan mann mun lifa áfram
hjá þeim og okkur vinum hans.
Við hjónin biðjum góðan Guð að
styðja og styrkja Gígju og fjöl-
skyldu hennar í sorginni.
Blessuð veri minning Henriks.
Gunnlaugur Pétursson
Alltaf bregður okkur jafnmikið
við kall dauðans, þótt við vitum
fyrir víst að einhverntíma hlýtur
höggið að koma nærri okkur eða
hæfaokkur sjálf.
Það er erfitt að gera sér grein
fyrir því, að kær frændi og vinur
sé ekki lengur á meðal okkar, eins
og hrifinn burt af öllu afli, sem
enga skýringu gefur. Á slíkri
stundu kemur margt upp í hugann.
Ég minnist björtu samverustund-
anna og þess dygga stuðnings, sem
Gígja og Henni veittu okkur þegar
við áttum um sárt að binda vegna
fráfalls ástvinar og jólin, við-
kvæmasti tími ársins, framundan.
Nú á Gígja framundan slík jól.
Við vitum að hún er sterk og
æðruiaus að vanda, en harmur
hennar er samur, og löng samstillt
samvera að baki.
Við hljótum að trúa því að látnir
lifi. Þeir lifa líka í huga okkar, því
endurminningarnar deyja ekki,
heldur lifa og veita okkur ævigleði
þess að hafa notið samvistar við
góðan vin. Þannig öðlast lífið, sem
okkur er gefið, tilgang og gildi í
samhljómi okkar allra og hann
deyr ekki út, heldur hljómar sterkt
út yfir landamæri lífs og dauða.
Gígja mín. Guð blessi ykkur öll.
GJ.
Fyrst man ég eftir Henrik Sv.
Björnssyni í menntaskólanum.
Við, sem vorum í 1. bekk veturinn
1930—31, flest ófermd, litum að
sjálfsögðu upp til þeirra, sem
komnir voru í efri bekki skólans.
En hann var þá svo fámennur, að
jafnvel fyrstu-bekkingar þekktu
eldri nemendur í sjón, suma jafn-
vel með nafni. Henrik var þrem
árum á undan mér í skóla. En ég
man, að ég veitti honum athygli,
einkum þó veturinn, sem hann var
í sjötta bekk, þ.e. síðasta vetur
skólans. Það var óvenju hreinn og
heiðríkur svipur yfir þessum unga
pilti. Og svo var hann fágaður í
framgöngu, að það hlaut að vekja
eftirtekt. Það lá við, að við ýmsir
yngri strákarnir hægðum á okkur,
þegar við mættum honum og kink-
uðum til hans kolli, jafnvel þótt
við værum ekki ærslabelgir að
eðlisfari. En sumum er það gefið
að kenna öðrum kurteisi án þess
að vita af því sjálfir.
Þegar Henrik lauk stúdentsprófi
og hóf nám f háskólanum, hætti ég
að sjá hann jafnoft og áður. Og
hann var orðinn starfsmaður í
danska utanríkisráðuneytinu, þeg-
ar ég kom heim frá námi erlendis
sumarið 1939. Árið sem hann
starfaði hér heima hjá föður sín-
um, Sveini Björnssyni, er hann var
ráðunautur ríkisstjórnarinnar í
utanrfkismálum, 1940—41, kynnt-
ist ég honum ekki. Það var í raun
og veru ekki fyrr en hann varð
forsetaritari haustið 1952, að
kynni okkar hófust, en ég hafði
þá verið alþingismaður í sex ár.
Þá rifjuðsut smám saman upp
fyrstu lauslegu kynnin af ungum
fyrirmanni í menntaskóla, sem ég
nú þóttist sjá, að væri nánast
borinn til opinberrar þjónustu og
mannvirðinga, ekki vegna ættern-
is, heldur eiginleika. Hjá því gat
ekki farið, að hann veldist til trún-
aðarstarfa í utanríkisþjónustunni
og yrði sendiherra Islands í erlend-
um stórborgum og ráðuneytis-
stjóri hér heima. í raun og veru
varð það ekki fyrr en á því tíma-
bili ævi hans, sem ég kynntist
honum til þeirrar hlítar, að ég
lærði að meta hann sem einhvern
hjartahreinasta og vandaðsta
mann, sem ég hef haft kynni af.
Þeir, sem lengi fást við stjórn-
málastörf, þurfa oft að hafa náið
samband við þá, sem störfum
gegna í utanríkisþjónustunni. Þá
getur verið við vandasöm mál að
fást og viðkvæm. Þeir einir, sem
til þekkja, geta um það dæmt,
hversu mikils virði þá er, að fullur
trúnaður takist og að embættis-
manninum megi ávallt treysta.
Aldrei hefur Henrik Sv. Björnsson
borizt svo i tal í viðræðum við
aðra stjórnmálamenn, hvar í
flokki sem þeir hafa staðið, að allir
hafi ekki verið á einu máli um, að
honum hafi ekki aðeins ávallt mátt
treysta til hins ýtrasta, heldur
hafi hann einnig reynzt með af-
brigðum ráðhollur, bæði vegna
sanngimi og hóglátrar göfug-
mennsku, sem einkenndi fas hans
sem ungs pilts, en varð síðar, er
hann eltist og þroskaðist, að fág-
aðri lyndiseinkunn, sem gerði
hann hvort tveggja í senn: að frá-
bærum starfsmanni og vini vina
sinna, sem þeim öllum þótti vænt
um.
Henrik Sv. Björnsson lauk miklu
og gifturíku ævistarfi. Hann var
einn þeirra sem lögðu traustan
grundvöll að íslenzkri utanríkis-
þjónustu. Hann var gæfumaður í
lífi sínu, og hlaut reyndar að verða
það. íslendingar eiga mönnum eins
og honum mikiðáð þakka.
Gyin Þ. Gíslason
París. Þar vann Henrik Sv. Björns-
son sendiherra störf sín í þágu
Islands með miklum sóma.
Kaupmannahöfn, Reykjavík,
Washington, Osló, London, Bruss-
el. Aðeins nokkrir helstu starfs-
staðirnir. Alls staðar sama sagan.
Samskipti við útlendinga sem Is-
lendinga, erlendis sem hérlendis.
Alltaf sama sagan: íslandi til
sóma.
Sem embættismaður var Henrik
Sv. Björnsson mjúkur sem fjöður,
stinnur sem stál, allt eftir því hvað
hentaði Islandi best, kurteis, virt-
ur.
Á vinnustað bað hann sam-
starfsmennina ætíð að fram-
kvæma smá sem stór verk og fékk
því gjarnan meira en um var beðið.
Sem betur fer urðu margir þess
aðnjótandi að hafa hann sem yfir-
mann, fyrirmyndaryfirmann.
Henrik Sv. Björnsson var sonur
forseta, kom fram við aðra sem
forseta og hefði sómt sér vel í
starfi forseta.
Konu hans og fjölskyldu sendi ég
og fjölskylda mín innilegar samúð-
arkveðjur.
Jón Ógmundur Þormóðsson
I ærandi gný fjölmiðlaaldar nær
sú lífsviska ef til vill seint eyrum
fjöldans að vammlaust líf, „integer
vitae", er grundvöllur siðmenning-
ar, forsenda almannaheillar, inn-
tak sjálfrar hamingjunnar.
Henrik Sv. Björnsson var fyrir
sjónum flestra Islendinga hinn
mikli og óaðfinnanlegi embættis-
maður. Menntun hans og fjöl-
þættir hæfileikar skipuðu honum
jafnan í forystu. Hitt hafa sjálf-
sagt færri vitað að hann var ekki
einasta fjölmenntaður gáfumaður,
sem vissi meira um þjóðir þær er
byggja kringlu heimsins en flestir
landar hans, heldur einstakt ljúf-
menni og drengur góður.
Nábýli við hann og konu hans —
en með þeim var mikið jafnræði —
veitti okkur hjónum þau forrétt-
indi að kynnast drenglyndi þeirra
og samvinnulipurð og njóta vinar-
þels og hlýju. Fyrir þau kynni, sem
þó voru alltof stutt hvað hann
snerti, þökkum við nú af heilum
hug.
Henriks Sv. Björnssonar mun-
um við ávallt minnast með djúpri
virðingu sem vammlauss manns
og vítalauss.
Ólafur Haukur Árnason
Fyrir rúmlega einu ári, í sept-
ember 1984, er Henrik Sv. Björns-
son varð sjðtugur, skrifaði ég um
hann blaðagrein, minntist á sam-
vinnu okkar, rakti í stórum drátt-
um hin miklu og merku störf sem
hann hefir unnið fyrir land og þjóð
og minntist hinna miklu mann-
kosta hans. Um það leyti fluttu
þau hjónin, Gígja og Henrik, í
síðasta sinn milli landa og fluttu
nú heim og settust að í hinu fallega
heimili þeirra við Sjafnargötu, og
bjuggu sig undir friðsælt ævikvöld.
Ævistarf sitt hafði hann unnið á
vegum utanríkisþjónustunnar, og
hann var áfram fullur áhuga um
málefni hennar. Stundum leit
hann inn til okkar í utanríkisráðu-
neytið á undanförnum mánuðum.
Það voru ánægjulegar heimsóknir.
Síðast kom hann til okkar föstu-
daginn 8. nóvember sl. og virtist
glaður og reifur. En enginn má
sköpum renna. Það var mikið áfall
að frétta tveimur dögum síðar um
hin skyndilegu og alvarlegu veik-
indi hans. Með honum er fallinn
einn af frumkvöðlum hinnar ungu
___________________________17
íslensku utanríkisþjónustu og einn
af hennar bestu sonum.
Við hjónin sendum Gígju, börn-
um hennar og fjölskyldum þeirra
og öðrum aðstandendum einlægar
samúðarkveðjur í hinni miklu sorg
þeirra.
P.Th.
Við fráfall Henriks Sv. Björns-
sonar, sendiherra og fyrrverandi
ráðuneytisstjóra, er fallinn frá
maður, er hafði veigamikil stefnu-
mótandi áhrif á vöxt og viðgang
utanríkisþjónustunnar í meira en
40 ár. Utanríkisþjónustan er að
mörgu leyti ólík öðrum stofnunum
ríkisins. Ekki síst vegna tíðra
skipta á yfirmönnum, ráðuneytis-
stjórum jafnt sem ráðherrum. Það
er og hefur verið nauðsynlegt, að
þeir starfsmenn þjónustunnar, er
veljast til forystu hverju sinni,
hafi náin samráð og samstarf sín
á milli um stöðugar endurbætur á
utanríkisþjónustunni í því skyni
að viðhalda reisn og virðingu ís-
lenska lýðveldisins út á við. Henrik
lagði sitt af mörkum í þessu skyni
og verður það seint þakkað. Hann,
ásamt ýmsum heiðursmönnum,
var brautryðjandinn í því skyni
að efla utanríkisþjónustuna úr
frumbernsku hennar í þá fjölþættu
stofnun, sem þjónustan er í dag.
I mínum samskiptum við Henrik
í meira en 15 ár eru þrír starfseig-
inleikar hans sem mér eru framar
öllu minnisstæðir: Að geta með
ótrúlegri næmni séð fyrir um,
hvernig heppilegast væri að vinna
að lausn flókinna vandamála,
þannig að settu marki væri náð,
hve mannglöggur hann var á
hæfileika manna innan þjón-
ustunnar til að fást við ólík verk-
efni og að draga þannig fram það
besta, sem í hverjum bjó, og síðast
en ekki síst hlýleiki hans og virðu-
leg framkoma, bæði gagnvart
samstarfsmönnum og utanaðkom-
andi. Allir þessir eiginleikar skip-
uðu Henrik í framvarðasveit utan-
ríkisþjónustunnar.
Henrik verður mér ekki síst
minnisstæður fyrir þau persónu-
legu kynni, sem ég hafði af þessum
góða manni frá því ég gekk í utan-
ríkisþjónustuna. Hann var með
afbrigðum glettinn og fyndinn
maður, hallmælti fáum og hafði
einstakt lag á að jafna ágreining
manna á milli, þannig að hvorugur
aðili taldi sig bera skarðan hlut
frá borði. En það, sem ég bar e.t.v.
mesta virðingu fyrir hjá Henrik
var, hve einstakur heimilisfaðir
hann var. Fjölskyldan sat ávallt í
fyrirrúmi, þrátt fyrir erilsöm
dagleg störf, en það er list, sem
okkur er ekki öllum gefin í dag.
Um hann verður sagt með sanni,
að hann þjónaði vel þjóð sinni og
gerði henni gagn. Hann er einn
minnisstæðasti maður, sem ég hef
fyrir hitt á lífsleiðinni.
Sverrir Haukur Gunnlaugsson
• Nokkrir gripanna á sýningunni, en allir voru þeir unnir af starfsmönnum
Skipavíkur.
Skipavík f Stykkishólmi:
Starfsmenn með sýningu
Stvkkishólmi, 20. nóvember.
UM daginn minntist starfsmannafé-
lag Skipavíkur hf. í Stykkishólmi,
15 ára starfsafmælis og í tilefni þess
opnuðu félagmenn sýningu í húsa-
kynnum stöðvarinnar þar sem sýndir
voru ýmsir munir, bæði skútur, bát-
ar, seglskip og verkfæri o.fl. o.fl. sem
starfsmenn haa unnið í frístundum.
Eru þessir munir mjög vandaðir,
seglskipin eins og þau gjörðust
fyrstu ár þessarar aldar og árabát-
ar sem hér voru lengi við lýði. Er
þetta þarft framtak starfsmanna
og verður geymt til minja eftir-
komendum. Var bæjarbúum boðið
að sjá og sýningin framlengd.
Þetta notuðu menn sér og hafi
framkvæmdanefndin þakkir fyrir.
Á þessu afmæli var einn félagi
þeirra Ágúst Þórarinsson gerður
að heiðursfélaga en hann hefir
unnið þarna frá því Skipasmíða-
stöðin Skipavík hf. var stofnuð.
Árni.