Morgunblaðið - 10.12.1985, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR10. DESEMBER1985

Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
: Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 450 kr. á mánuöi eintakið. innanlands. I lausasölu 40 kr.
Málsvöm yegna
útvarps á ísafirði
Gjaldþrot
Gjaldþrot Hafskips hf. er auð-
vitað meiriháttar áfall fyrir
íslenzkt viðskipta- og fjármálalíf.
Þessu skipafélagi hefur á 27 árum
mistekízt að festa sig í sessi þrátt
fyrir ítrekaðar tilraunir til þess
að finna því raunhæfan rekstrar-
grundvöll. Fjölmörg einkafyrir-
tæki hafa lagt fram umtalsverða
fjármuni til þess að skapa valkost
í skipaflutningum til landsins og
frá og tryggja eðlilega samkeppni.
Þetta hefur mistekizt. Forráða-
menn Hafskips hafa hin síðari ár
lagt mikla áherzlu á uppbyggingu
erlendis í því skyni að útiloka er-
lendan milliliðagróða af flutning-
um okkar íslendinga. Þessi ís-
lenzka útrás, sem svo var nefnd
er að engu orðin. Hvað gerðist?
Ljóst er að forsvarsmenn Haf-
skips hf. hafa tekið rangar ákvarð-
anir í veigamiklum málum síðustu
18 mánuði. Bersýnilega var enginn
grundvöllur fyrir siglingum fé-
lagsins milli Bandaríkjanna og ís-
lands eftir að flutningar fyrir
varnarliðið stöðvuðust. Þessum
siglingum var haldið áfram í von
um árangur í viðræðum íslenzkra
og bandarískra stjórnvalda. Það
er gömul saga og ný, að ekki er
hollt fyrir atvinnurekstur að eiga
afkomu sína undir duttlungum
stjórnmálanna. Sízt af öllu geta
menn gert út á varnarstöðina í
Keflavík, þótt ýmsir hafi talið að
það væri eftirsóknarvert.
Um þetta má kannski segja, að
auðvelt sé að vera vitur eftir á.
Svo virðist, sem forráðamenn
Hafskips hf. hafi lengi stefnt að
alþjóðlegum siglingum á Atlants-
hafi. Þeir hafa oft lýst því, að
uppbygging skrifstofa á erlendri
grund hafi verið þáttur í lang-
tímaáætlun um slíkar siglingar.
Vel má vera, að þau áform hafi
verið á rökum reist. En augljóst
er, að þegar lagt var út í Atlants-
hafssiglingarnar var það gert af
miklum vanefnum. Félagið var
búið að tapa umtalsverðum pen-
ingum á hefðbundnum rekstri það
sem af var árinu 1984 og hafði
lítið, sem ekkert bolmagn til þess
að fara út í risavaxið ævintýri á
borð við siglingar yfir Atlants-
hafið. Engu að síður var það gert,
augljóslega í von um mikinn hagn-
að. Þetta var glæfraspil, áhætta,
sem ekki var leyfilegt að taka,
þegar hagsmunir hluthafa, starfs-
manna og lánardrottna voru hafð-
ir í huga.
En alvarlegasti þátturinn í
rekstri Hafskips hf., sem komið
hefur upp á yfirborðið síðustu daga
og vikur, er einfaldlega sú stað-
reynd, að stjórnendur fyrirtækis-
ins vissu ekki hvað var að gerast
í rekstrinum fyrr en alltof seint.
í byrjun árs 1985 sagði Ragnar
Kjartansson, stjórnarformaður
Hafskips hf., í viðtali við Morgun-
blaðið, að hagnaður væri á sigling-
um yfir Atlantshafið. Hið sama
kom fram á hluthafafundi, sem
haldinn var sl. vetur til þess að
auka hlutafé fyrirtækisins. Nú
hefur verið upplýst, að það var
ekki fyrr en í júlímánuði sl., sem
uppgjör fyrstu fjögurra mánaða
þessa árs lá fyrir og þá kom í ljós,
að umtalsvert tap var á þessum
Hafskips
rekstri. Það er óskiljanlegt, að
slíkur skortur á upplýsingum skuli
vera til staðar í fyrirtæki af þess-
ari stærð á tölvuöld.
Útvegsbanki íslands tapar
a.m.k. um 2/s af eigin fé sínu á
viðskiptunum við Hafskip. Þetta
er náttúrulega reiðarslag fyrir
bankann. Þá er ekki aðeins átt við
þá fjármuni, sem tapazt hafa,
heldur er þetta einnig mikið áfall
fyrir þá, sem stjórnað hafa Út-
vegsbankanum á þessum árum
vegna þess, að ótal spurningar
hljóta að vakna um eftirlit og
aðhald bankans með viðskiptavin-
um sínum. Þessa staðhæfingu er
hægt að setja fram, jafnvel þótt
ljóst sé, að verðfall á skipum er-
lendis hefur valdið tapi hjá bönk-
um, sem skipt hafa við skipafélög
víða um heim. Það voru sterk rök
fyrir því að stöðva þennan rekstur
mun fyrr og jafnvel um síðustu
áramót. Að þessu hefur Matthías
Bjarnason, bankamálaráðherra,
vikið í samtali við Morgunblaðið.
Framtíð Útvegsbankans er í mik-
illi tvísýnu eftir þetta mikla áfall
hans.
Hafskipsmálið teygir anga sína
inn í stjórnmálabaráttuna í
landinu. Ástæðan er sú, að margir
af forystumönnum félagsins hin
síðari ár hafa gegnt ábyrgðarmikl-
um trúnaðarstörfum fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn. Þess vegna verður
gjaldþrot fyrirtækisins notað mis-
kunnarlaust af andstæðingum
Sjálfstæðisflokksins gegn flokkn-
um. Sérstaka athygli hefur vakið
sú staðreynd, að Albert Guð-
mundsson, iðnaðarráðherra, var
stjórnarformaður Hafskips hf. og
formaður bankaráðs Útvegsbank-
ans á sama tíma. Albert Guð-
mundsson lét af þessum störfum
fyrir rúmum tveimur árum, þegar
hann tók við ráðherradómi. Albert
Guðmundsson var kjörinn í banka-
ráð Útvegsbankans og skipaður
formaður bankaráðs á tíma ríkis-
stjórnar Gunnars heitins Thor-
oddsen, og átti lykilþátt í myndun
þeirrar ríkisstjórnar með hlutleysi
á Alþingi. Þá voru framsóknar-
menn og alþýðubandalagsmenn
við völd og báru ábyrgð á embætta-
veitingum, sem öðru. Það er því
ekki hægt að skrifa þessa nástöðu
í embættum á reikning Sjálfstæð-
isflokksins. Aðalatriði málsins er
þó, að gjaldþrot Hafskips og afleið-
ingar þess sýnir, hversu hættulegt
það er fyrir stjórnmálamann að
taka að sér trúnaðarstörf, þar sem
hagsmunaárekstur getur verið á
ferðinni. Af þessum sökum á Al-
bert Guðmundsson nú hendur sín-
ar að verja og hefur raunar sjálfur
lýst því yfir á Alþingi, að hann óski
eftir því að rannsókn fari fram á
störfum sínum fyrir Hafskip og
Útvegsbankann, þannig að ljóst
megi vera, hvort hann hafi mis-
beitt aðstöðu sinni. Þessi vilji ráð-
herrans til þess að gangast undir
slíka rannsókn ætti að greiða fyrir
því, að hreint borð fáizt á þeim
vígstöðvum. Og nú hefur hann
fylgt þessari yfirlýsingu eftir með
ósk til ríkissaksóknara um víðtæka
rannsókn. Morgunblaðið telur það
rétt ráðið hjá ráðherranum að
óska eftir slíkri rannsókn.
Ég rita vörn þessa sem skipaður
verjandi allra ákærðu. Leyfi ég
mér að krefjast þess, að ákærðu
verði allir sýknaðir af kröfum
ákæruvaldsins í málinu. Þá krefst
ég hæfilegra málsvarnarlauna úr
ríkissjóði.
i Um málavexti
í máli þessu liggja fyrir eftir-
greind atvik.
1. Þann 10. september 1984 skall
á verkfall bókagerðarmanna. Við
það stöðvaðist útgáfa allra dag-
blaða og einnig útgáfa annarra
fréttablaða og tímarita um allt
land. Verkfall þetta stóð til 22.
október 1984 og hófst útgáfa blaða
og tímarita á ný 23. október 1984.
2. Bandalag starfsmanna ríkis og
bæja hafði að loknum löglegum
undirbúningi skv. lögum nr. 29/
1976 boðað verkfall, er skyldi hefj-
ast 4. október 1984. Við útborgun
launa fyrir októbermánuð um
mánaðamótin september/október
greiddi ríkið aðeins 3ja daga laun
þeim starfsmönnum, sem vitað var
að myndu leggja niður störf sín í
verkfallinu. Starfsmenn ríkisút-
varpsins virtust telja þetta vera
brot gegn réttindum sínum; þeir
ættu rétt á að fá laun greidd fyrir
allan októbermánuð, þrátt fyrir
að þeir hefðu lýst því sjálfir yfir
með verkfallsboðun sinni, að þeir
myndu ekki vinna án skilyrða,
nema 3 fyrstu dagana. Báru þeir
þetta fyrir sig og hættu störfum
strax 1. október. Stöðvuðust þá
reglubundnar útsendingar ríkisút-
varpsins að öðru leyti en því að
veðurfréttum var útvarpað á
venjulegum veðurfréttatímum.
Var um útsendingar þessar farið
eftir samþykkt kjaradeilunefndar
(sjá 26. gr. laga nr. 29/1976) frá
30. september 1984 sem liggur
frammi í málinu.
3. Ákærðu hófu útsendingar út-
varps á ísafirði föstudaginn 5.
október kl. 19.00. Var útvarpað
fréttum, tónlist og auglýsingum
þann 5. október á tímabilinu kl.
19.00-23.00. Laugardaginn 6. októ-
ber var útvarpað kl. 12.00 til kl.
21.00 (í ákæru er ranglega sagt kl.
24.00). Notaður var lítill sendir,
og munu útsendingar aðeins hafa
náðst á ísafirði. í upphafi útsend-
inga var greint frá því hverjir
stæðu að útsendingum (sjá um
þessi efni Vestfirska fréttablaðið
42. tbl., 10. árg. 11. október 1984
sem er meðal gagna málsins).
4. Á fundi Kjaradeilunefndar kl.
10.40 laugardaginn 6. október 1984
— eftir Svein
Einarsson
Um sálmabækur
og fleira ...
Nýlega var ég í kirkju við mjög
fallega kveðjuathöfn. Söfnuðurinn
tók þar jafnlítinn þátt í söngnum
og venja er hér í flestum kirkjum.
Að vísu var söngurinn fallegur, svo
að kirkjugestir voru í þetta sinn
þiggjendur en ekki þolendur, en
hins vegar voru sálmarnir mjög
smekklega valdir, að mér fannst,
og ljóðin falleg og mig satt að segja
dauðlangaði að kveðja þá öldnu
höfðingskvinnu, sem þarna var
kvödd, með söng. En svona er nú
heigulsskapurinn, að ekki þorði ég
að hefja upp raust mína einn —
eða var það út af vitneskjunni um
það að sú rödd fer skár í fjöldasöng
en ein sér — og trúlega var fleirum
viðstöddum svipað farið.
I sakadómi ísafjaröar
féll hinn 3. desember
síðastliöinn dómur yfir
tíu mönnum fyrir að
hafa starfrækt útvarps-
stöð þar í bænum í tvo
daga í verkfalli BSR6 í
fyrrahaust. Voru að-
standendur útvarpsins
dæmdir í sektir. Þetta
er fyrsti dómurinn, sem
fellur í sjö málum, er
höfðuð voru af sama til-
efni. í niðurstöðum
dómsins er ekki á það
fallist, að einkaréttur
ríkisvaldsins á útvarpi
hafi fallið niður við það
að starfsmenn ríkisút-
varpsins lögðu niður
störf sín og því er hafn-
að, að neyðarréttur hafi
átt við háttsemi þeirra,
sem stóðu að rekstri út-
varpsstöðvarinnar á
ísafírði.
Verjandi ákærðu var
Jón Steinar Gunnlaugs-
son, hæstaréttarlög-
maður. Morgunblaðið
birtir hér meginefni
skriflegrar varnar hans
í máli Isfirðinganna.
var samþykkt tillaga sem komin
var frá útvarpsráði um að útvarpa
„tveim (sic) stuttum fréttatímum
í hljóðvarpi á dag meðan á verk-
falli BSRB stendur". í tillögunni
var tekið fram, að hún væri flutt
„vegna þess mikla öryggisleysis
sem lokun hljóðvarps og sjónvarps
hefur í för með sér fyrir allan
almenning á sama tíma og útgáfa
dagblaða er nærri lömuð".
Fréttaútsendingar hófust svo í
hljóðvarpi ríkisins með kvöldfrétt-
um kl. 19.00 þennan sama dag 6.
október. Þegar málum var svona
komið, hættu ákærðu útsendingum
sínum.
Einhvern tíma um aldamótin
varð til saga um þann ágæta og
fjölhæfa listamann Guðmund
Magnússon (Jón Trausta) og þarf
sú saga ekki að vera sönn. En hann
hafði farið til Þýskalands og geng-
ið þar á málverkasöfn. Heimkom-
inn var hann að því spurður, hvaða
málarar hefðu nú haft á hann
mest áhrif. Hann á að hafa tíundað
ýmsa, en þó látið þess getið að
mest hafi honum þótt til koma
málarans Derselbe, bæði fyrir
afköst og ágæti. Þessi saga var
sögð af þýskumönnum Guðmundi
til hneisu, þar sem þýskukunnáttu
hans mun hafa verið eitthvað
ábótavant, en spurning er, hvort
ekki má líka segja þessa sögu til
marks um góðan smekk Guðmund-
ar Magnússonar.
En hvað um það. Slík saga getur
rifjast upp fyrir manni, þegar
maður er í kirkju og langar að
syngja með. Þegar maður flettir
sálmabókinni, rekur mann nefni-
Athugasemd um
skipan dómsins
Dómari í máli þessu er fulltrúi
bæjarfógetans á ísafirði. Bæjar-
fógetinn á ísafirði fer með lög-
reglustjórn þar, auk þess sem hann
er dómari í opinberum málum skv.
7. gr. laga nr. 74/1972 um skipan
dómsvalds í héraði, lögreglustjórn,
tollstjórn o.fl. sbr. 4. og 5. gr. sl.
Fyrir liggur og í málinu að lög-
reglurannsóknin í málinu var gerð
af embætti lögreglustjórans. Full-
trúinn sem dæmir málið gerir það
á ábyrgð bæjarfógetans svk. 4.
mgr. 33. gr. laga nr. 85/1936.
Þessi skipan íslenzkra laga á
meðferð dómsvalds í opinberum
málum fer í bága við ákvæði 6. gr.
Evrópusamnings um verndun
mannréttinda og mannfrelsis, sem
ísland hefur fullgilt sbr. augiýs-
ingu nr. 11/1954. Verður engan
veginn talið, að dómstóllinn sem
skipaður er lögreglustjóranum í
málinu teljist óháður og óhlut-
drægur í skilningi þessa ákvæðis.
Er ákærðu í málinu geymdur rétt-
ur til að bera þessa málsmeðferð
undir Mannréttindadómstól Evr-
ópu, en ísland hefur skuldbundið
sig til þess að viðurkenna lögsögu
hans.
Lagaröksemdir fyrir
sýknukröfu
í máli þessu er ákært brot gegn
2. gr., sbr. 24. gr. útvarpslaga nr.
19/1971 og 1. mgr. 2. gr., sbr. 1.
mgr. 23. gr. laga um fjarskipti nr.
73/1984. Sá háttur verður á hafður
hér á eftir að fyrst verður rökstudd
krafan um sýknu og ákæru um
brot gegn útvarpslögunum (1.), og
síðan um sýknu á broti gegn fjar-
skiptalögum (2).
1. Um brot gegn
útvarpslögum
1.1. í 2. grein útvarpslaga nr. 19/
1971 er Ríkisútvarpinu veittur
einkarétur á útvarpi. Enginn vafi
er á, að þetta lagaákvæði gengur
út frá, að útsending á útvarpsefni
fari fram á vegum Ríkisútvarps-
ins. M.ö.o. er einkarétturinn
byggður á þeiri augljósu forsendu,
að útvarpað sé. Kemur víða fram
í útvarpslögunum að gert er ráð
fyrir samfelldri útvarpsstarfsemi
íslenzka rikisins og er meginefni
laganna reyndar að kveða á um
stofnunina, sem á að annast þessa
starfsemi. Hagsmunir ríkisins og
almennings af truflunarlausu út-
lega í rogastanz yfir því hversu
afkastamikið tónskáldið Með-sínu-
lagi hefur verið. Satt að segja hef
ég ekki rekist á eitt einasta tón-
skáld annað í þeirri mætu bók, og
það eitt til glöggvunar, þegar fleiri
en einn sálmur hefur sama lag-
boða.
Við íslendingar stöndum í þeirri
trú, að við séum velvakandi um
menningarerfðir okkar og annt til
dæmis um minningu okkar
fremstu andans leiðtoga. Þó er það
nú svo, að það var dönsk kona sem
setti upp skjöld á húsið þar sem
Jónas Hallgrímsson fótbrotnaði,
en á grannhúsum þeirra Baldvins
Einarssonar og Konráðs Gíslason-
ar eru engir skildir, enda ganga
þar fram hjá þúsund íslendinga
og sýnu fleiri Danir árlega í full-
komnum óvitaskap. Lengi vel var
það helst til minningar um að
Kaupmannahöfn hefði verið höf-
uðstaður íslands í fjórar aldir, að
kaupmaður einn á Strikinu, Júlíus
Um sálmabækur os