Morgunblaðið - 10.12.1985, Síða 62

62
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR10. DESEMBER1985
Minning:
Jónína Valdimars
dóttir Schiöth
Fædd 15. aprfl 1884
Dáin 1. desember 1985
Hún amma mín er látin. Mig
langar aðeins að kveðja hana og
þakka með nokkrum orðum. Hún
fæddist þann 15. apríl 1884 en lést
1. desember sl. á hundraðasta og
öðru aldursári. Hún var því komin
á efri ár þegar ég fékk að kynnast
henni. Þegar ég læt hugann reika
aftur til yngri ára finnst mér hún
eins og klettur sem yrði alla tíð.
Best kynntist ég hennni þegar ég
vann á Hrafnistu. Gott þótti mér
þá að skjótast aðeins til ömmu
eftir vinnu, finna reykelsislyktina
koma á móti mér, kúra í rúminu
hennar og fá kakóbolla sem allir
fengu er komu. Margar góðar
minningar á ég frá þeim tíma.
Alla sokka og vettlinga prjónaði
hún handa mér, og er ég kynntist
manni mínum fór hún að prjóna á
hann líka þar til hún hætti að sjá
til. Syni okkar hélt hún undir skírn
fyrir tæpum tveimur árum og var
það ógleymanlegt augnablik.
Hennar háttur var að berjast til
þrautar fyrir eigin málum og
annarra ef þurfti. Hennar lífsorka
fór í að hjálpa þeim sem minna
máttu sín og margan einstæðing-
inn tók hún upp á arma sína meðan
hún stjórnaði búi sínu enn.
Að lokum langar mig, Ellert og
syni okkar að þakka henni allt sem
hún gerði fyrir okkur, alla þá ástúð
og hlýju sem hún gaf okkur, þótt
stundum yrði hún höst ef henni
fannst við gera eitthvað rangt. Ég
veit að amma mín er ánægð og
hamingjusöm núna hjá guði, afa
og Bassa.
Drottinn varðveiti hana.
Ásta Þ. Sigurðardóttir
Aðeins áratug eftir að íslending-
ar fengu stjórnarskrá frá konungi
og þjóðin hélt upp á þúsund ára
afmæli íslandsbyggðar fæddist á
Kolgrímastöðum í Eyjafirði Jón-
ína Valdimarsdóttir Schiöth. For-
eldrar hennar voru Valdimar
Árnason bóndi og Guðrún Þorkels-
dóttir. Var Jónína yngst af fjórum
börnum þeirra hjóna og dvaldi í
foreldrahúsum fram á unglingsár.
Réðist hún þá í vist að Hrafnagili
hjá Jónasi Rafnar og síðar hjá
Steingrími Matthíassyni, yfir-
lækni á Akureyri. Upp úr því
kynntist hún Karli Friðriki
Schiöth, kaupmanni á Akureyri.
Karl Schiöth missti konu sína,
Helgu, 1911 og kom Jónína nokkru
síðar á heimili hans og tók að sér
heimilisstjórn. Átti hann þrjú
börn, sem voru orðin stálpuð.
Felldu þau hugi saman en áður en
af giftingu gat orðið þurfti Jónína
að fara til Kanada 1912 með fóst-
ursystur sína, sem var 12 ára. Kom
hún heim úr þeirri för í upphafi
fyrri heimsstyrjaldar 1914 eftir að
hafa verið 72 daga á leiðinni heim.
Viku síðar giftist hún Karli
Schiöth, kaupmanni.
Ferðalag þetta var Jónínu mjög
minnisstætt en heimferðin lá í
gegnum Bretland. Komst hún
þaðan heim með togara, sem var
í söluferð. Sýnir það best viðburða-
ríka ævi, að hún fylgdi innflytj-
anda til Kanada og kom til baka
um það leyti sem ófriður hófst
1914. Varð hún vitni að upphafi
átakanna í Bretlandi.
Fyrstu ár hjónabandsins voru
áreiðanlega hennar mestu ham-
ingjuár. 1918 eignuðust þau dóttur,
sem þau skírðu Helgu í höfuðið á
fyrri konu Karls og tveim árum
síðar fæddist þeim sonurinn Hin-
rik. Áður höfðu þau tekið í fóstur
systurdóttur hennar, Jónínu, sem
nú býr í Noregi.
Fjölskyldan fór ekki varhluta
af erfiðleikum kreppunnar. Svo fór
að lokum að verslun Karls varð
gjaldþrota og fluttu þau þá nánast
eignalaus út í Hrísey og hugðust
byggja þar upp að nýju. Aðeins
ári síðar, 15. júní 1928, missti Jón-
ína mann sinn og höfðu þau þá
tekið grunn að stóru húsi þar. Það
var ekki auðvelt fyrir ekkju að
standa uppi eignalaus með þrjú
ung börn á þeim árum. Jónína lét
ekki bugast og byggði húsið Ás-
garð með aðstoð vina sinna og má
það teljast ótrúlegt afrek. Síðar
bættist í barnahópinn, en hún tók
í fóstur Sigurð Jóhannsson, sem
nú er skipstjóri á Akureyri.
Ég kynnntist Jónínu fyrst þegar
hún var komin á níræðisaldur, en
ég hef heyrt margar lýsingar af
henni á yngri árum. Vinur hennar
og jafnaldri, Kristján Sveinsson,
lýsti henni m.a. svo á 80 ára afmæli
hennar:
„Allt þú lífið áfram braust,
enga hræddist vigra.
Erfiðleika endalaust,
allatókstaðsigra.
Ekki býst ég ennþú við,
þú ætlir neitt að slaka.
Þú hefur aldrei haft þann sið,
aðhörfalangt tilbaka.
Ætíð veikum veittir bót,
— vinar traustur þelinn.
Varst, sem mosa gróið grjót,
greypt í fastan melinn."
Jónína var lítið fyrir lof og
óþarfa málalengingar. Henni var
ekki tamt að segja sögur af sjálfri
sér, en ég er þess fullviss að sú
lýsing, sem fram kemur í Ijóðlínum
Kristjáns á afar vel við hana.
Þegar hún hafði lokið við bygging-
una í Hrísey ákvað hún að koma
þar upp greiðasölu 1930 og rak
hana til ársins 1942. Sonurinn
Hinrik drukknaði með mb. Sæ-
borgu í nóvember 1942 en hann var
þá nýorðinn stýrimaður. Upp úr
því bjó hún með dóttur sinni Helgu
og tengdasyninum Sigurði Brynj-
ólfssyni í Ásgarði. Árið 1959 fluttu
þau til Kópavogs og bjó hún þar
hjá þeim þar til hún fluttist á
Hrafnistu 1965. Dvaldi hún þar til
dauðadags við góðan aðbúnað og
mikla umhyggju dóttur sinnar og
tengdasonar.
Jónína var komin á Hrafnistu
þegar ég kynntist henni. Þar bjó
hún lengst af í litlu herbergi og
var alltaf glöð með sitt hlutskipti.
Það var eftirminnilegt að hlusta á
Jónínu tala um langa og atburða-
ríka ævi. Ávallt gerði hún mest úr
því hvað hún hefði verið heppin
og lánsöm. Hún notaði þar hvert
tækifæri til að gleðja aðra og
drýgði gjarnan ellilaunin sín með
því að hnýta á.
Jónína átti marga vini og þeir
voru margir sem komu í heimsókn
til hennar á Hrafnistu. Hún var
stolt af því að taka á móti sem
flestum á dvalarheimili aldraðra
sjómanna. Hún hafði sjálf rekið
þjónustu fyrir sjómenn í Hrísey
og í því umhverfi vildi hún dvelja.
Fólki fannst skemmtilegt að heim-
sækja hana fyrst og fremst vegna
þess að hún gaf öllum mikið með
orðum sínum og frásögn. Hún
fylgdist vel með því sem var að
gerast og fannst eyðslusemi og
fyrirhyggjuleysi einkenna margt,
sem þjóðin var að glíma við. Það
var henni þó mikil unun að horfa
á alla uppbygginguna og fram-
farirnar, sem áttu sér stað í þjóð-
félaginu. Henni var minnisstætt
að hún hafði þurft að standa ein
að húsbyggingunni í Hrísey. Hún
vildi koma á byggingarstað og vera
með í ráðum þegar barnabörnin
voru að reisa hús sín og sýndi
gjarnan við það tækifæri nokkuð
af stjórnsemi sinni og skörungs-
skap.
Alltaf fannst henni að hún hefði
nóg af öllu og ef hana vanhagaði
um eitthvað þá var hún fljót að
bjarga sér. Eitt sinn taldi hún að
nauðsynlegt væri fyrir sig að
kaupa ísskáp og fann út úr því að
þann grip væri hægt að kaupa með
afborgunum. Áður en nokkur vissi
af hafði hún keypt ísskápinn með
greiðslufresti. Hún taldi í sjálfu
sér að þetta væri ekki sérstaklega
gott form til viðskipta en fannst
að rétt væri að hún hefði svipaða
hætti og aðrir.
Lífsviðhorf Jónínu var ekki flók-
ið en af því hafa margir mikið
lært. Hún gerði ekki kröfur til
samfélagsins og einfalt líferni var
það eina sem hún þekkti. Hún
gerði ekki mannamun og var ná-
kvæm í samningum og samskipt-
um. Eitt sinn fékk blaðamaður
viðtal við hana á tíræðisaldrinum.
Hann sendi síðan ljósmyndara á
eftir án þess að tala um það,
þannig að hún gæti verið undir-
búin fyrir myndatöku. Ljósmynd-
aranum vísaði hún frá og neitaði
frekari samskiptum við blaða-
manninn.
Nú er þessi sómakona látin. Það
eru margir, sem vilja þakka henni
fyrir samfylgdina. Henni var efst
í huga þakklæti til þeirra, sem hún
hafði kynnst. Þær voru margar
þrautirnar, sem hún þurfti að
ganga í gegnum á lengri lífsleið.
Alltaf hafði hún samt tíma til að
hjálpa öðrum og gefa góð ráð.
Kjarkurinn bilaði aldrei og hún
trúði því að sérhvert spor, sem hún
ákvað að stíga, yrði til gæfu. Við
Sigurjóna og dæturnar kveðjum
Jónínu í dag með virðingu og þökk
fyrir alla þá umhyggju og hvatn-
ingu sem hún veitti okkur. Það var
ekki skyldurækni við gamla konu,
sem rak okkur til að hitta hana.
Hún hafði ekki aðeins lífsorku
fyrir sjálfa sig. Allir sem töluðu
við hana fengu frá henni kraft og
dáðust að því jákvæða lífsviðhorfi,
sem birtist í sérhverju orði og
athöfn. Hún var á langri ævi með
í að berjast fyrir því, sem við eig-
um öll í dag. Oft á hún eftir að
koma í hugann. Hennar kynslóð
hefur gefið okkur mikið til að
varðveita. Það þurfti manndóm og
hugrekki til að byggja upp með
tvær hendur tómar. Hvort verk
þeirrar kynslóðar sem hún til-
heyrði verða nægilega metin mun
aðeins sagan leiða í ljós. Hún hafði
áhyggjur en gerðist ekki dómari í
því frekar en öðru.
Hún var hamingjusöm þegar
hún dó og þá, eins og alltaf áður,
var trúin á Guð það dýrmætasta
sem hún átti.
Halldór Ásgrímsson
„Um hana hringast hafblámans svið.
Hánorðurstjöldin glitra að baki.
Svo hátt hún sig ber, undir heiðu þaki,
í hrannadunum og straumanið.
Föðmuð af ylstraum á eina hlið,
á aöra af sæfrerans harðleikna taki,
áttvís á tvennar álfustrendur,
einbýl, jafnvíg á báðar hendur,
situr hún hafsins höfuðmið.“
Einar Benediktsson er þarna að
lýsa landinu sínu, en okkur sem
þekktum Jónínu Schiöth finnst
lýsingin eiga einmitt við hana.
Hún stóð upp úr hvar sem hún fór,
bæði vegna skörungsskapar og
meðfæddrar stjórnsemi og eins
vegna útlitsins en hún var stór og
myndarleg á velli, og þegar hún
var búin að klæða sig upp í peysu-
fötin sín og flétta og setja upp
silfurgrátt, fallega hárið var hún
svo sannarlega ímynd íslensku
fjallkonunnar.
Jónína Valdimarsdóttir Schiöth
fæddist norður í Eyjafirði, að
Kolgrímastöðum 15. apríl 1884.
Kveðjuorð:
Magnús Pálma-
son bankaritari
Látinn er í hárri elli í Reykjavík
Magnús Pálmason, bankaritari,
einn af elztu félögum í Gömlum
Fóstbræðrum og um áraraðir einn
af styrkustu söngmönnum Karla-
kórs KFUM og Fóstbræðra.
Magnús fæddist 15. júní 1897 að
Vesturá í Laxárdal í Austur-
Húnavatnssýslu og voru foreldrar
hans Pálmi Erlendsson bóndi þar,
af Móbergsætt, og Jórunn Erlends-
dóttir kona hans, ættur frá Starra-
stöðum í Skagafirði. Börn þeirra
hjóna voru fimm talsins, og var
Magnús einn þriggja sem komust
til fullorðinsára. Systkini hans,
Kristín og Ágúst, eru látin á undan
honum.
Magnús kvæntist eiginkonu
sinni, Guðbjörgu Erlendsdóttur,
árið 1924, og lifir hún mann sinn
eftir ríflega 60 ára hjónaband. Þau
eignuðust fjórar dætur: Kristínu,
Sigurbjörgu, Erlu og Hrafnhildi.
Gubjörg er ættuð frá Hnausum í
Þingi.
Er Magnús var 8 ára gamall
brugðu foreldrar hans búi og flutt-
ust til Sauðárkróks. Magnús var á
Búnaðarskólanum á Hólum 1917-
1919, en fluttist eftir það til
Reykjavíkur. í Reykjavík vann
hann við verzlunarstörf, og er mér
í barnsminni, að hann verzlaði um
skeið með matvöru að Þórsgötu 3,
þar sem fjölskyldan bjó. Hann
gerðist bankamaður árið 1934 og
gegndi því starfi unz hann lét af
störfum vegna aldurs árið 1967.
Magnús Pálmason iðkaði sund
alla ævi, en þó sennilega aldrei
meira en eftir að hann settist í
helgan stein. En annað tómstunda-
starf átti Magnús, sem okkur fé-
lögum hans fannst meira til um,
en það var söngurinn. Hann gekk
í Karlakór KFUM, síðar Fóst-
bræður, snemma og var einn
traustasti söngmaður kórsins í
áratugi. Eftir að hann hætti í
aðalkórnum gerðist hann meðlim-
ur í Gömlum Fóstbræðrum og
skilaði þar áfram sinni rödd af
sömu prýði og áður, þó að æfingar
væru nú strjálli og ekki eins háal-
varlegar.
Við gamlir Fóstbræður kveðjum
nú einstaklega ljúfan og skemmti-
legan félaga, sem okkur er mikil
eftirsjá að. Við sendum frú Guð-
björgu, dætrunum, barnabörnum
og öllum aðstandendum samúðar-
kveðjur, en þökkum jafnframt
fyrir, að félagi okkar hélt heilsu
og fullri reisn allt til hinztu stund-
ar.
Fyrir hönd (íamalla Fóstbræðra,
Guöni Guömundsson
Hún var því á 102. aldursári þegar
hún lést. Hún var af bændafólki
komin, foreldrar hennar voru þau
hjónin Valdimar Árnason og
Guðrún Þorkelsdóttir. Jónína var
yngst fjögurra systkina. Tvö þeirra
komust upp; Margrét, sem var 7
árum eldri og lifði einnig til hárrar
elli og Jónína. Jónína sagði oft frá
því að þegar gestir komu í heim-
sókn og heilsuðu þeim systrum
sögðu þeir einatt; „mikið ert þú
með fallegt hár, Magga mín, og
mikið ert þú nú stór, Ninna mín.
Jónína reyndist foreldrum sín-
um umhyggjusöm dóttir og minnt-
ist oft á hve þakklát hún væri fyrir
að hafa haft aðstöðu til að láta
þau búa hjá sér á elliárunum og
hlú að þeim. Hún talaði oft um
móður sína sem hafði átt erfitt í
uppvextinum og þá erfiðu lífs-
baráttu sem var hér á landi á
öldinni sem leið.
Þegar Jónína komst á unglings-
árin réðst hún í vist að Hrafnagili
í Eyjafirði og síðan til Akureyrar
hjá Steingrími Matthíassyni yfir-
lækni, sem hún sagði hafa viljað
koma sér í hjúkrunarnám, sem
ekki var algengt á þeim tíma. Ekki
er vafi á að hún hefði sómt sér vel
í starfi, en hún lét ekki tilleiðast
en réð sig til starfa á Hótel Akur-
eyri. Þar kynntist hún ýmsu sóma-
fólki, þar á meðal þeim sem átti
eftir að verða eiginmaður hennar,
Karli Friðrik Schiöth, kaupmanni
á Akureyri. Hann var þá giftur
Helgu Friðbjarnardóttur og áttu
þau 3 börn, Láru, sem bjó í Dan-
mörku, Ottó, sem nú er látinn, og
Huldu, sem búsett er á Akureyri.
Síðan gerist það að Karl missir
konu sína og réðst Jónína þá til
hans sem bústýra. Þau Karl fella
hugi saman, en Jónína vildi skoða
hug sinn vel áður en hún tæki hina
stóru ákvörðun. Hún réðst til að
fylgja uppeldissystur sinni, Ingi-
björgu, til Kanada. Það þurfti
kjark og áræði í slíka för á þessum
árum rétt fyrir stríð. En kjarkur
var nokkuð sem Jónínu skorti
aldrei.
Ferðin út gekk vel, en heldur
verr gekk með heimferðina þar
sem stríðið var að brjótast út. Hún
komst þó með skipi til Bretlands
og þaðan með togara heim. Hún
hafði gaman af að segja sögur frá
þessum tíma og var ekki laust við
að okkur hryllti við þegar hún kom
að atriðinu með rotturnar í skip-
inu. En þar sem hún var kven-
maður vildu skipverjar hlífa henni
við vitneskju um rottugang um
borð, en eina nótt vaknaði hún við
að eitthvað var að skríða upp eftir
fætinum á henni undir náttserkn-
um. Hún greip til með hendinni
og hélt um sprelllifandi rottu.
Sjaldan hafði hún vist verið fljót-
ari fram úr.
Þau hrepþtu vont veður og lá
skipið t.d. 8 daga inni á Kálf-
hamarsvík. En heim komst hún
og hafði ferðin þá tekið 2 ár alls
en þar af var hún 72 daga á leiðinni
heim. Karl hafði beðið hennar og
sagði hún okkur að hann hafi
skrifað dagbók, þannig að hún gat
m.a. fylgst með hvað var í matinn
dag hvern sem hún var í burtu.
Viku eftir heimkomuna gengu þau
íhjónaband.
Þarna kemur að kaflaskiptum í
lífi Jónínu. Karl reyndist henni
ástríkur og góður eiginmaður sem
hún talaði um með mikilli virðingu
allatíð.
Þau eignuðust saman 2 börn:
Helgu (skírð eftir fyrri konu
Karls), f. 1. ágúst 1918 og Hinrik
f. 7. ágúst 1920. Þar að auki ólu
þau upp frænku og nöfnu Jónínu
sem nú býr í Noregi og seinna tók
Jónína að sér annað fósturbarn,
Sigurð Jóhannsson, nú skipstjóra
á Akureyri. Þau bjuggu á Akureyri
fram til ársins 1927 er þau fluttu
til Hríseyjar.
Karl var þá orðinn slæmur til
heilsu af völdum asthma og versl-
unin hafði ekki gengið sem skyldi,
enda bágt ástand hjá þjóðinni á
þeim kreppuárum. Og það var þá
sem Jónína varð veik, eiginlega í
eina skiptið á ævinni, er hún fékk
taugagigt svo slæma að hún gat
ekki rétt úr sér um tíma. Það var
haft á orði að nú væri Jónínu farið
að batna þegar hún gat náð upp á
eldhúsborðið.
Sorgin ber að dyrum þegar Karl