Morgunblaðið - 14.12.1985, Síða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985
Maður framtíðarinnar:
John Malkovich
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Hann vakti fyrst athygli sem
blaðaljósmyndarinn í The Killing
Fields en það var þó öllu frekar túlk-
un hans á Hr. Will, blindu horn-
rekunni í Places in the Heart sem
opnaði augu manna á óvenjulega
sterkum hæfileikum John
Malkovich. Eftir skamman feril er
hann nú álitinn eitt besta efni sem
fram hefur komið í leikarastétt um
langt árabil. Útlitið á ekki skylt við
þá ímynd sem við höfum skapað
okkur um hinn dsemigerða kvik-
myndaleikara. Malkovich er rétt
meðalmaður á hteð og vöxt, kollvikin
orðin það ískyggilega há að þau eru
fast að því að flokkast undir skalla.
Svipurinn svolítið sukkaður, en
ákveðinn og sterkur, augun dökk,
snör og greindarleg.
Áður en Malkovich fékk sitt fyrsta
kvikmyndahlutverk hafði hann hlot-
ið umtalsverða frægð á sviði fyrir
hvorttveggja leik og leikstjórn. Það
er því ekki úr vegi að kynna eilítið
nánar þennan forvitnilega, upprenn-
andi listamann, sem örugglega á eftir
að láta mikið að sér kveða á komandi
árum. Greinin er að mestu leyti
byggð á viðtali við leikarnn í október
í American Film.
Fyrir þremur árum kom ungur
leikari til New York frá Chicago,
þar sem hann hafði leikið og leik-
stýrt í sex ár með hóp skólafélaga
sinna og kölluðu þeir sig The Step-
penwolf Theater Company. Utan-
Broadway framleiðandi hafði
ákveðið að flytja inn uppsetningu
á True West eftir Sam Shepard,
sem fært hafði Steppenwolf góða
dóma í Chicago. Og þó að leikarinn
væri ánægður með ferðalagið þá
var hann ekki trúaðri en svo á
velgengni leikritsins að hann tók
með sér farangur til aðeins fjög-
urra daga.
Hann hefur komið til Chicago
síðan en aldrei stoppað lengi. Hann
sló í gegn í True WesL Magnþrung-
inn leikur hans, sem síðar var
sýndur í sjónvarpi, fór að færa
honum slíka dóma og verðlaun að
slíkt hendir ekki listamann sem
er að koma í fyrsta skipti fram,
nema einu sinni á mannsaldri.
Þeir sem sáu hann í True West voru
þess vissir að þeir voru að fá nasa-
þefinn af því sem síðar yrði ein-
stakur ferill.
Áður en leið á löngu var
Malkovich floginn til Thailands til
að leika blaðaljósmyndarann í
mynd Rolands Joffe, The Killing
Fields. Því næst eyddi hann þrem
mánuðum í Texas til að leika hinn
blinda hr. Will í Places in the
Heart. Það hlutverk færði honum
tilnefningu sem besti karlleikari í
aukahlutverki. Hann vann Drama
Mask-verðlaunin fyrir að leika
Biff á móti Willy Loman Dustin
Hoffman í Broadway-endurgerð á
Sölumaður deyr, 1984. (Sjónvarps-
útgáfan, leikstýrð af Volker
Schlöndorff var send út hjá CBS
15. september:) Og núna, fyrir
skömmu hélt hann til Spánar til
að fara með sitt stærsta hlutverk
í kvikmynd til þessa, í mynd Peter
Yates, Eleni, sem byggð er á met-
sölubókinni eftir Nicholas Cage.
í Eleni fer Malkovich með hlut-
verk Cage, rannsóknarfrétta-
mannsins hjá The New York Tim-
es, sem snýr til baka til síns heima-
lands, Grikklands. Þá eru þrjátíu
ár liðin frá lokum borgarastríðsins
og ferð hans er gerð til að ranns-
aka líf og dauða móður hans sem
var líflátin af vinstri sinnuðum
uppreisnarmönnum fyrir að undir-
búa flótta fjögurra barna sinna til
Bandaríkjanna. Stjömuhlutverkið
er í höndum Kate Nelligan, sem
bóndakonan Eleni Gatzoyiannis,
en styrkur myndarinnar flest í
magnþrungnum leik Malkovich.
Velgengni Malkovich gerðist
ekki á einni nóttu. Þrjátíu og eins
er hann of gamall og sérkennilega
útlítandi til að verða karlstjarna.
Ástæðan fyrir því að hann öðlaðist
fyrst frægð á sviði frekar en í sjón-
varpi eða kvikmyndum, kemur til
af langvarandi afskiptum hans af
sviði í Chicago sem má rekja alla
leið aftur til The Second City
Company, sem 61 upp leikhúsfólk
eins og Elaine May, Mike Nichols,
Alan Barkin og Barböru Harris.
Ánægjan að vinna með leikurum
með svipaðar skoðanir stappaði
kjarkinum í Malkovich að nýta
sérstaka hæfileika sína í Chicago
frekar en að lenda í hringiðunni í
New York eða Los Angeles.
Með Steppenwolf hóf Malkovich
að leika syrpu þunglyndra sona
Tom í Glerdýrunum, Biff i Sölumað-
ur deyr, þulinn í A Sorrow Beyond
Dreams, (minningar Peter Handk-
es um sjálfsvíg móður sinnar).
„Allt breyttist," segir hann, „þegar
ég fór að missa hárið." Þá byrjaði
hann að taka að sér hlutverk eins
og Steve í Goodnight Gracie, sem
kemu^inn á sviðíð í górillubúningi
með brúnan kúluhatt, eða Hr.
Jones í sérstaklega forvitnilegu
verki, Big Mother.
Það tilraunafrelsi, án refsinga,
sem Steppenwolfhópurinn rækt-
aði, hvatti Malkovich til að festast
ekki í ákveðnu munstri. Jafnvel á
meðan hann lék á Broadway í Sölu-
maður deyr, hélt hann áfram að
leikstýra leikritum eins og hann
hafði áður gert með Steppenwolf.
Hann setti upp vinsæla utan-
Broadwayendursýningu á Balm in
Gilead þar sem hann sneri leikriti
Wilsons um líf undirmálsfólks í
söngleik sem hann gæddi krafti
með lögum eftir Bruce Spring-
steen, Tom Waits og Rickie Lee
Jones. Næsta verkefni hans var
að leikstýra Kevin Kline, Raul
Julia og Glenne Hedley, (Steppen-
wolf-leikkona og eiginkona
Malkovich) á Broadway í Arms and
the Man e. Shaw.
Fyrir utanaðkomandi virðist
þetta vera einhver best áætlaði
ferill í skemmtiiðnaðinum. Þú
þreytir þína stóru frumraun sem
ótemja eftir Shepard, síðan leik-
urðu hið al-ameríska gæðablóð
Millers. Utan Broadway ertu yfir-
gengilegur rock ’n’ roll-leikstjóri,
á Broadway hefurðu taumhald á
Shaw.
Malkovich hafði engan brenn-
andi áhuga fyrir að leika í kvik-
mynd fyrr en The Killing Fields
kom til sögunnar. Mynd Rolands
Joffés endurlífgar frásögn NY Tim-
es-fréttamannsins Sydney Schan-
bergs af fjórum vítisárum sem
kambódískur aðstoðarmaður hans
Dith Pran, eyddi í að reyna að flýja
ógnarstjórn Rauðu Khmeranna.
En Malkovich var upphaflega
áhugalaus fyrir hugmyndinni. „Eg
átti fund með Roland og ég held
að honum hafi ekki líkað við mig
né mér við hann. Við lentum í
þrætum þar sem hann er marxísk-
ur ruglukollur en ég ekki. Og ég
hugsaði með mér. Hvað er auðveld-
ara en að gera mynd andsnúna
stríði? Hver vill lenda í stríði?
Ekki ég og ég þekki engan þannig
sinnaðan. Þetta olli mér virkileg-
um leiðindum."
Lestur handrits Bruce Robin-
sons breytti afstöðu hans. það var
ekki and-amerísk langloka, líkt og
hann hafði reiknað með, heldur
saga eins og hann orðar það, „um
baráttu þessa litla manns við að
halda sér á lífi og vera maður í
miðjum hrunadansi brjálæðisins."
Og það voru fleiri álitlegar hliðar
á The Killing Fields. Innan hópsins
var að finna s-afríska leikrita-
skáldið Athol Fugard og framúr-
stefnugjörningalistamanninn
Spalding Gray. Malkovich dáði þá
báða, einkum þó Gray. Og tæki-
færið að ferðast til Thailands var
ágætis búbót. Að uppástungu leik-
stjórans eyddu Malkovich og
nokkrir aðrir leikarar, þeirra á
meðal Sam Waterstone og Haing
S. Ngor, sem léku Schanberg og
Pran, tveimur vikum í Bangkok
og Norður-Thailandi, sem ferða-
menn áður en upptökur hófust.
„Utan þess að eiga stóran hlut í
myndinni þá er John erkifjandi
leiðindanna," segir Waterstone.
„Við höfðum snarvitlausan bíl-
stjóra sem John, með ráðnum hug,
espaði upp í að gera enn frekari,
brjálæðisleg glæfrabrögð, líkt og
að setja ný og ný hraðamet á milli
tökustaða. Og hann lét Haing
kenna sér allskyns móðgandi og
gróft orðbragð í kambódísku, eins
og „þú talar eins og þreyttur
hundur" eða „lokaðu þínum skít-
uga kjafti og farðu að sofa“ og
fleira sem ég vil ekki hafa eftir.
Þó svo að Malkovich fari með
minni háttar hlutverk í the Killing
Fields telur Robert Benton að þar
Hlutverkið sem veitti Malkovich heimsfrægð — blaðaljósmyndarinn í The
Killing Fields.
Malkovich sló áhorfendur í New York útaf laginu með leik sínum í True West, eftir Sam Shepherd. Ásamt Gary
Sinise.
bregði fyrir skopskyni leikarans.
Atriðið fyrir utan bandaríska
sendiráðið er þeir sitja í rigning-
unni og bíða eftir að verða fluttir
á brott, þar sem hann talar um
að þeir ættu að dulbúast sem
kjúklingar og brjótast út, það er
John.“
Benton hafði verið aðdáandi
Malkovich síðan hann sá True
West, en þegar hann fór að leita
að honum vegna Places in the
Heart, (upphaflega í hlutverkið
sem Ed Harris fór síðan með), rak
leikstjórinn sig á að hann var
komin'n í samkeppni við vin sinn
Dustin Hoffman, sem sóttist eftir
Malkovich í Sölumaður deyr. Svo
fór að leikritið var látið bíða en
kvikmyndin gerð. „Það var í raun-
inni mistök Dustins," segir
Malkovich, „því hann talaði virki-
lega vel um Benton. Það gerir hann
yfirleitt ekki um áhrifafólk. Hann
er ímynd hins endanlega barna-
skapar."
Þó Benton minnist leikara sinna
— afbragðs hóps sem taldi m.a.
Sally Field, Ed Harris, Amy
Madigan, Danny Clover og Lindsay
Crouse, sem samheldnu gegni, þá-
rifjast það upp fyrir Malkowich
að hann fór mikið einförum. „Ed
og Amy eru villingar," segir hann.
„Þeim þykir ágætt að slokra í sig
nokkrum bjórkössum og spila billj-
ard á næstu krá. En ég drekk ekki,
svo ég held mig við hótelið og les.
Dallas er einhvern veginn ógn-
vekjandi. Mér er ekkert sérlega
gefið um kúrkeastígvél, kúreka-
hatta eða demantshringa að lögun
eins og Texas. allt þetta fer í taug-
arnar á mér.“
Líkt og með flesta góða leikára
þá er Malkovich sjaldnast ánægð-
Maður gleymir ekki Malkovich sem hinum blinda en úrræðagóða Mr. Will
í Places in the HearL Með honum á myndinni er Danny Glover.
ur með árangur sinn. „Mest hefur
þetta verið hræðilegur misskiln-
ingur." Honum finnst sem hann
sé ekki aðeins að keppa við sjálfan
sig heldur „sérhvern flutning sem
framinn hefur verið. Fyrirstaðan
í öllu sem þú gerir er að áhorfend-
ur segi ég hef séð þetta áður í
öðrum leikritum! Það var nógu
slæmt þegar allt sem þú þurftir
að fást við var flutningurinn sem'
ein manneskja sá á sviði á lífsleið-
inni. Með kvikmyndinni verður það
meira en lífsleið. Það er það sem
er ógnvekjandi við kvikmyndirn-
Önnur, miður uppörvandi hlið á
kvikmyndinni er, að endanlega
útkdman er iðulega víðs fjarri
hinni upprunalegu hugmynd. Það
sem fyrst vakti áhuga Malkovich
fyrir Eleni var útlistuð kynning
bókarinnar á báðum hliðum póli-
tískrar byltingar. „Þú hefur State
of Siege, Missing, Under Fire, sögur
sem segja „Eru ekki kommúnistar
stórkostlegir?" Er það ekki einkum
þeim sem klukkan glymur? Sann-
leikanum samkvæmt er það ekki
alveg rétt. Það sem þeir gerðu i
Grikklandi var bæði viðbjóðslegt
og undirförult. Ég vildi eiga þátt