Morgunblaðið - 16.01.1986, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR16. JANÚAR1986
Byggingarlist og
byggingaryfirvöld
eftir Hannes Kr.
Davíðsson
Þegar litið er til byggingarlistar-
innar kemur fljótt í ljós sem sér-
staða hennar meðal listgreina, hve
nátengd hún er daglegum lífsþörf-
um mannsins, og verður því að
ýmsu skilyrt af kröfum um nota-
gildi, einnig af fjárráðum þess sem
byggir.
Einnig kemur til að byggingarlist
verður stærðar sinnar vegna ekki
algert einkamál eins né neins, þar
sem hún er allt okkar mótaða
umhverfi. Það getur enginn lokað
sig úti frá byggingarlistinni, því
skiptir meginmáli hvemig til tekst.
Þar sem við dveljum mestan
hluta ævinnar innan veggja bygg-
ingarlistarinnar hafa menn sett
byggingarlistinni ýmis skilyrði og
reglur sem fýlgja verður, öryggis
vegna, og einnig vegna ytri sam-
skipta við granna.
Samkvæmt skýrslum bygginga-
fulltrúans í Reykjavík var árið 1983
lokið við byggingu á 647.831 m 3
húsrýmis og árið 1984 var lokið við
581.057 m 3 eða að meðaltali ca.
600.000 m 3 á ári. Sé þetta marg-
faldað upp með kostnaðartölum
R.b. koma út ca. 4.000 milljónir
króna.
Um öll þessi verðmæti er ákvarð-
að í bygginganefnd Reykjavíkur-
borgar.
Til umljöllunar um verðmæti
manna almennt og ágreining vegna
þeirra, sem og ágreining ýmsan
milli manna, hafa menn byggt upp
dómskerfi samfélagsins og með
því sjálfstæði sem því er búið, er
það grundvöllur réttarríkisins.
Sjálfstæði dómarans er tryggt
með ákvæðum V. kafla stjómar-
skrárinnar.
I umfjöllun sinni hafa dómarar
skýrar starfsreglur er felast í lögum
um meðferð dómsmála.
Ef starfshættir byggingayfir-
valda eru skoðaðir kemur í ljós að
þar er flest með öðrum hætti en í
dómskerfinu. Mér eru starfshættir
reykvískra byggingayfirvalda
kunnastir og eru þessar athuga-
semdir því aðallega við þá miðaðar.
Bygginganefnd Reylqavíkur er
stofnuð með konungsbréfi 29. maí
1839. Hlutverk hennar var nokkuð
skýrt afmarkað, þ.e. „að hafa eftir-
lit með því að ekki væri byggt of
þétt með tilliti til eldsvoða og að
mæla mönnum út lóðir fyrir bygg-
ingar, einnig að tryggja að götur
væm af hæfilegri breidd fyrir
umferð og að ákveða byggingarlínu
meðfram göturn".
Til þessarar nefndar vom skipað-
ir hinir vænstu menn að mati kon-
ungs og amtmanns.
Fyrstu bygginganefndina skip-
uðu: Bæjarfógetinn Gunnlaugsen,
slökkviliðsstjórinn Tærgesen, land-
læknir Thorsteinsson, dýralæknir
Flnnbogasen, Factor Baagöe,
snikkari Knudsen.
I byijun var um mjög skynsam-
lega ákvörðun að ræða með stofnun
þessarar nefndar. Hinir bestu menn
að mati konungs og amtmanns
kvaddir til að fjalla um málin, þar
sem sérmenntuðum mönnum var
ekki á að skipa.
Eftir því sem tíminn leið færðist
uppmnalegt starf bygginganefndar
á sérmenntaða embættismenn:
bæjarverkfræðing, byggingarfull-
trúa og lóðarskrárritara. A seinni
ámm er svo tilkomin sérstök mæl-
ingadeild borgarinnar: vel skipuð
mönnum og nokkum veginn búin
tækjum, enda ekki á færi annarra
en sérþjálfaðra manna að halda röð
og reglu á þessu sviði.
Auk þessara sérfróðu manna sem
í raun hafa yfírtekið upphaflegt
verksvið bygginganefndar er svo
fjölmennt starfslið hinna ýmsu
deilda borgarkerfisins sem fjallar
um þau mál sem lögð em fyrir
bygginganefnd, og gætir þess að
framlagðir uppdrættir séu f sam-
ræmi við lög og reglugerðir — svo
öllu öryggi sé fullnægt.
Arið 1945 varð skipan neftidar-
innar þannig að hún var skipuð 4
föstum embættismönnum að við-
bættum þrem kosnum hlutfalls-
kosningu í bæjarstjóm. Það fyrir-
komulag ríkti til ársins 1979. Þá
var gerð sú breyting að embættis-
mennimir viku en allir sjö nefndar-
menn skildu kosnir hlutfallskosn-
ingu af borgarstjóm. Valdið skyldi
vera í höndum „fulltrúa fólksins".
Þannig er nefndin nú skipuð'.
Þegar litið er til þeirra hagsmuna
sem um er fjallað í bygginganefnd
þá virðist eðlilegt að settar væm
tæmandi reglur um meðferð bygg-
ingamála sambærilegar við lög um
meðferð dómsmála, sem dómstólar
starfa_ eftir. Þetta hefur ekki verið
gert. í skjóli þeirrar vöntunar hafa
„fulltrúar fólksins" í nefndinni án
ábyrgðar og að eigin geðþótta getað
leikið sér með hagsmuni manna,
þótt byggingamál hafi í einu og
öllu uppfyllt þau skilyrði sem sett
vom og eftirlits sérfræðingar hina
ýmsu sviða hafi veitt málum sam-
þykkisáritun sína.
Allar götur síðan síðari heims-
styijöld lauk og arkitektum fór að
fjölga hér í bæ hefur það sýnt sig
að meðal þeirra hafa alltaf verið til
einstaklingar sem sóttu fast að fá
sæti í bygginganefnd meðal þeirra
sveitarstjómalcjömu. Eftir að nú-
verandi skipan bygginganefndar
var tekin upp 1979 hefur oft mátt
fylgjast með hörðum átökum milli
manna um þessi sæti. Orsökin ligg-
ur í augum uppi ef framhaldið er
skoðað — seta í bygginganefnd
útilokar menn ekki frá því að
leggja mál fyrir nefndina. —
Menn hafa einnig haft áhuga á
sætum varamanna. Þau geta einnig
gefið nokkuð af sér svo sem í hlut-
verkaskiptum.
Spyiji maður um afskipti manna
af eigin málum á fundum bygginga-
nefndar þá er manni sagt að þeir
fari framfyrir á meðan þeirra mál
séu rædd. Þar bíða þeir og hugleiða
vísast málsháttinn „Æ sér gjöf til
gjalda". En hér kemur varamanns-
starfið einnig í góðar þarfir.
Mér er ekki kunnugt um að gerð
hafi verið sérstök úttekt á við-
fangsefnum þeirra arkitekta er sitja
í bygginganefnd. En fyrir mörgum
byggjandanum er byggingin fyrst
og fremst spuming um fjármagn
og hagnað, og því ekki úrleiðis fyrir
þá sem ef til vill eru með mál þess
eðlis að búast megi við töfum, að
snúa sér til einhvers meðlims bygg-
inganefndarinnar, svona til að
tryggja fljótari afgreiðslu.
Þetta verður mikill áhrifavaldur
í reykvískri byggingarlist þar eð
byggjandinn velur sér ekki endilega
arkitekt eftir hæfni hans sem arki-
tekts, heldur því hve líklegt sé að
hann komi málinu fljótt í gegn. Það
er dapurlegt að horfa upp á vinnu-
brögð á þessu sviði liggja svo alfarið
utan ramma réttarríkisins.
Til að skýra þetta aðeins betur
vildi ég spyija: Hvað ætli fólki
finndist um öryggið í samfélaginu
ef lagaákvæði um meðferð dóms-
mála væru ekki til, en dómarar
rækju málflutningsstofur úti í bæ
og flyttu svo mál fyrir eigin dóm-
stój.
í byggingalögum 7. gr. er kveðið
á um að „Bygginganefnd fjallar um
byggingarleyfisumsóknir og hefur
umsjón með því að byggt sé í
samræmi við skipulag og að lög og
reglur um byggingarmálefni séu
haldin.“
í skjóli þess að þeim beri að
fjalla um byggingarleyfisumsóknir
og þess að öll fyrirmæli um máls-
meðferð skortir leyfa meðlimir
bygginganefndar sér oft hin furðu-
legustu tilbrigði í meðhöndlun mála.
En þar sem öll öryggis- og reglu-
gerðaratriði eru afgreidd af sér-
fræðingum og embættismönnum
borgarinnar verður umfjöllun í
bygginganefnd aðeins geðþóttayfir-
lýsingar einstakra manna um útlit
Hannes Kr. Davíðsson
„Skipulagsstarfið, þessi
bráðnauðsynlegi
grunnur í þéttbýlis-
mynduninni, er orðið
að aflakvótakerf i og
um leið gleymast og
deyfast hin raunveru-
legn markmið og fagur-
fræði skipulagsins.“
húsa, þakkvistir eru oft taldir mikill
úrslitavaldur og lögun þeirra.
Það má Ijóst vera öllum sem
hugsa, hversu niðurbtjotandi áhrif
það hefur á þróun byggingarlistar
ef hún má ekki taka á sig aðrar
myndir en þær sem rúmast i þröngt
innréttuðum heilabúum bygginga-
nefndarmanna.
Fyrir utan að tryggja hina tækni-
legu hlið bygginganna þá á bygg-
inganefnd að sjá um að byggt sé í
samræmi við skipulag.
Þegar farið er að skoða skipu-
lagsvettvanginn kemur það sama í
ljós og með bygginganefnd, ásókn
arkitekta í sæti í nefndinni, og að
nefndarseta kemur ekki í veg fyrir
að menn teikni hús í eigin umdæmi.
Enda sést að meðlimir skipulags-
nefndar taka að sér að teikna hús
á lóðum sem eru óklárar í skipulagi.
Síðan snemma á sjöunda ára-
tugnum hefur það færst í vöxt í
Reykjavík að fela einstökum „priv-
atpraktiserandi" arkitektum skipu-
lag afmarkaðra hverfa. Þetta fyrir-
komulag hefur þó verið þeim ann-
marka háð að í raun hefur skipu-
lagsvinna ekki verið skilgreind og
hefur í höndum arkitektanna haft
tilhneigingu til að blása út og taka
jafnvel til smáatriða í byggingunum
sjálfum. Það tíðkast nú orðið að til
viðbótar því sem kalla mætti skipu-
lagsvinnu skili þessir arkitektar
svokölluðum „leiðsöguuppdrátt-
um“. Á þessum uppdráttum hefur
mátt sjá teiknað fyrirkomulag í
eldhúsum, uppröðun hljóðfæra í
stofum og úrlausn annarra vanda-
mála sem eðli sínu samkvæmt hljóta
að leysast í samvinnu þess sem
húsið teiknar og byggjandans þegar
hann hefur skilgreint sínar þarfir.
Pappírinn er afskaplega móttæki-
legur fyrir strikin á meðan menn
fá reikningana sína borgaða.
Þessi jrfirskipulagning er þó enn
alvarlegri, en nemur þeim miklu
§árhæðum sem fljóta úr sveitar-
sjóði fyrir ónauðsynleg strik, hún
verður hemill á eðlilegri þróun
byggingarlistar.
Það er þungur íjötur lagður á
byggingarlistina og iðkendur henn-
ar með þessum forsendulausu leið-
söguuppdráttum. Þeir eru ætíð
aðeins heilaspuni manna sem skildu
ekki hvenær verki þeirra var í raun
lokið, eða voru að seilast til áhrifa
og atvinnu umfram það sem til stóð.
Einnig er sá möguleiki fyrir hendi
að verið sé að hylja umkomuleysi
skipulagsvinnunnar með öllu þessu
óviðkomandi pári.
Eins og sagt var hér að framan
er viðhorf byggjandans mjög oft
markað af fjárhagnum. Það er hann
sem kemur til með að borga brús-
ann og honum liggur á. Hann hefur
yfirleitt ekki efni á að fara að deila
við skipulagsmanninn. Það tekur
tíma. Því auk þess að hafa prangað
leiðsöguuppdrættinum inn á yfir-
völdin þá hafa skipulagsmennirnir
einnig selt sig sem eftirlitsmenn á
framlagða uppdrætti til bygginga-
nefndar. Þannig er það nokkuð
tfyggt að fijáls hugsun arkitekta
sé lokuð úti. Þegar væntanlegur
byggjandi fær lóðina þá fylgja henni
ekki bara skilyrði um hámarksnýt-
ingu, húsahæð, og afstöðu húss til
götu, heldur einnig tilvísanir til
leiðsöguuppdrátta þar sem kveðið
er á um furðulegustu hluti eins og
áður sagði, þannig að í raun er lítið
annað eftirlátið arkitektinum og
byggjandanum en að ákveða
gluggagötin á hugsmíð skipuleggj-
andans. Hugsmíð sem átti sér aldrei
neinar þær forsendur sem eðlilegar
verða að teljast fyrir byggingarlist.
Oft er það að lóðarhafar taka
eðlilegum afleiðingum af þessu og
fela bara leiðsöguhöfundum að
teikna hús sín. Hitt hefur líka sést
að skipulagshöfundi leiddist að bíða
og hann ávarpaði lóðarhafa til að
tjá honum að það væri nú ekki alveg
sama hvemig hús kæmi á lóðina
hans, en skipuleggjandinn væri að
sjálfsögðu reiðubúinn.
Svo mun hitt hafa komið fyrir
einnig að skipuleggjandinn hafi sett
fram kröfur um að honum yrði
tryggt að hann teiknaði eitthvert
tiltekið lágmark af húsum á svæð-
inu. Hvert svo sem tilbrigðið er
hnígur allt að einum ósi. Skipulags-
starfið, þessi bráðnauðsynlegi
grunnur í þéttbýlismynduninni, er
orðið að aflakvótakerfi og um leið
gelymast og deyfast hin raunveru-
legu markmið og fagurfræði skipu-
lagsins. Árangurinn er svo almenn
hnignun byggingarlistarinnar, sem
ég þori að fullyrða að aldrei var
tilgangur yfirvaldanna.
Að lokum vil ég benda á enn eitt
dæmi til skýringar þeirri fullyrðingu
minni að meðhöndlun bygginga-
mála liggi utan ramma réttarríkis-
ins. Þegar afgreiðslu mála er lokið
í skipulags- og bygginganefnd þá
fara þau í formi fundargerða til
staðfestingar í borgarstjóm. Hér
hefur það komið fyrir að einstakir
borgarfulltrúar krefjist þess að fá
tækifæri til að kynna sér nánar
tiltekið mál í fundargerð, slíkur
frestur er veittur milli funda 2 til
3 vikur eftir atvikum. Þegar svo
málið kemur aftur fyrir næsta fund
þá er það afgreitt án þess að þeim
sem um frestinn bað komi til hugar
að gera grein fyrir athugun sinni
eða sé það skylt. Þannig geta „full-
trúar fólksins" svalað ef til vill
persónulegri andúð sinni í garð
byggjandans, án þess að vera gerðir
ábyrgir fyrir því ijárhagstjóni sem
þeir kunna að valda. „Fulltrúar
fólksins" hafá fleiri aðferðir, þeir
geta drepið mál í bygginganefnd
með því að greiða ekki atkvæði
gegn því, svo furðulega sem það
hljómar.
Ég vil benda á nokkur atriði sem
ég tel að brýnt sé að breyta svo
betur fari.
1. Byggðalög verði endurskoðuð
með hliðsjón af almennum regl-
um réttarríkisins.
2. Slíta verður hagsmunatengsl
skipuleggjandans við einstaka
lóðarhafa, þ.e. að hann teikni
ekki byggingar á því svæði sem
hann skipuleggur.
3. Meðlimir bygginganefndar
teikni ekki byggingar á því
svæði sem heyrir undir viðkom-
andi bygginganefnd.
4. Mörk skipulagsstarfa verði skil-
greind.
5. Félagsmálaráðherra verði settir
óháðir sérfróðir ráðgjafar til
umfjöllunar um þau ágreinings-
atriði sem til hans er skotið
samkv. 8. gr. laga nr. 54 frá
1978, byggingarlög. Einnigþarf
að setja skýr ákvæði um meðferð
slíkra mála í ráðuneytinu. En
stundum hefur manni virst að
úrskurðir hafi meir mótast af
skilningi á pólitískum vandamál-
um og þegar gerðum ákvörðun-
um lægra settra stjómvaida, en
faglegri og lagalegri þekkingu.
5.janúar 1986.
Höfundur er arkitekt.
NAMSKEIÐ I
NOTKUN TÖFLUREIKNISINS
Multiplan
Notkun töflureiknisins Multiplan er stórkostleg
framför við alla algenga útreikningsvinnu. Nem-
endum er kennt að nota töflureikninn til þess að
reikna út vinnulaun, gera aflauppgjör fyrir báta,
búa til fyrningarskýrslur, reikna út verðbréf, víxla
og skattaálagningu og margt fleira.
Nauðsynlegt námskeið fyrir þá Leiðbeinandi
sem vinna við útreikninga og
áætlunargerð.
Ath. í námsg’ögnunum er
innifalin disketta með fjöl-
mörgnm reiknilíkönum.
Kristján Ingvarsson
verkfræðingur
Tími: 28., 29., 30., 31. janúar kl. 13-16.
Innritun í símum 687590 og 686790
Tölvufræðslan
Ármúla36, Reykjavik.