Morgunblaðið - 23.01.1986, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. JANÚAR 1986
13
Trú og ættjörð
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Jakob Jónsson frá Hrauni: Heið-
ríkjan blá. 80 bls.
Fjölvaútgáfan. Reykjavík, 1985.
Sú var tíð að skáld spreyttu sig
á einu tilteknu kjörefni sem öðru
fremur skyldi verða mælikvarði á
getu þeirra og andríki. Þetta megin-
viðfangsefni í skáldskapnum var
að yrkja að minnsta kosti eitt ljóð
undir heitinu »ísland«. Venja þessi
hófst fyrir alvöru á nítjándu öld en
hélt síðan áfram eftir að hætt var
að kenna skáld við ættjarðarljóð og
rómantík. Jakob Jónsson frá Hrauni
fer að dæmi þessara skálda. Fyrsta
ljóð bókarinnar ber þetta heiti og
er aðskilið frá öðrum köflum bókar-
innar. Með því er minnt á hveija
áherslu skáldið leggur á kvæði
þetta. ísland Jakobs Jónssonar frá
Hrauni er gott kvæði. Ekki mun
það þó gnæfa yfír eldri kveðskap
með sama nafni, enda þyrfti nokkuð
til. Þetta er lofgerð og landlýsing
í senn. En einnig í því efni fylgir
Jakob Jónsson annarra fordæmi.
Jakob Jónsson frá Hrauni var
lengi þjónandi prestur í höfuðstaðn-
um — séra Jakob — og þjóðkunnur
sem slíkur. Grannt var hlustað eftir
því sem hann sagði af stólnum fyrr
á tíð. Sú kann að hafa verið orsök
þess að skáldverkum hans var gef-
inn minni gaumur en skyldi: hann
var ekki rithöfundur heldur prestur
sem samdi leikrit. En leikrit samdi
hann mörg á árum áður sem sett
voru á svið víða um land og var
ágætlega tekið.
Eftir að séra Jakob lét af prest-
skap tók hann til við ljóðlistina og
jafnframt að kenna sig við Hraun.
Það merkir þó engan veginn að
hann afneiti fyrri prestskap í ljóðum
sínum, þvert á móti. Trúarefnin eru
honum enn sem fyrr áleitið efni.
Einkunnarorð úr Biblíunni standa
fyrir mörgum ljóðanna. Einnig
minna ljóð þessi á mælsku þá sem
mörgum þótti fyrrum einkenna
ræður prestsins. Örstutt ljóð fínnast
að vísu í bókinni. En þau eru fá.
Þó er hin bestu að fínna þeirra á
Búendatala
• •
Olfushrepps
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Ölfusingar. Búendatal Ölfus-
hrepps 1703-1980.
Eiríkur Einarsson tók saman.
íslenskt ættfræðisafn. Búendatal
I.
Ritstjórn: Þorsteinn Jónsson.
Sögusteinn bókaforlag 1985. 373
bls.
Höfundur þessa rits, Eiríkur
Einarsson frá Þóroddsstöðum f
Ölfusi, kennari og síðar verslunar-
maður í Reykjavík, er fæddur árið
1898 og er því 87 ára gamall þegar
Eirikur Einarsson
þessi bók kemur út. Áður (1958)
hafði hann tekið saman Niðjatal
Eiríks Ólafssonar bónda á Litlalandi
í Ölfusi, afa síns. Ekki er mér
kunnugt um önnur ritstörf frá hans
hendi.
Efnissöfnun til þessa rits hófst
árið 1966, að því er segir í formála
höfundar. Byggði hann þar á vinnu
er séra Helgi Sveinsson hafði hafið,
en lést frá. Síðan hefur höfundur
notað tómstundir sínar í þessa sýsl-
staði hið innra sem hið ytra. Þeir
eru varla margir sem hátt á níræðis-
aldri skila slíku verki.
Ölfushreppur er stór hreppur og
teljast þar (eða töldust, því að ekki
eru allar jarðir í byggð nú) 98 jarð-
ir. Sumar eru raunar bæjarþyrping
(hverfí). „Vestasti bær hreppsins
er Hlíðarendi og sá austasti Alviðra.
Yst til suðurs er Þorlákshöfn og
lengst til norðurs Hveradalir og
Kolviðarhóll." í Ölfushreppi eru
þtjár kirkjusóknir: Hjallasókn,
Reykjasókn og Arnarbælissókn.
Gerð er grein fyrir ábúendum
hverrar jarðar frá 1703 og til 1980
hafí jörðin verið svo lengi í ábúð.
Hver ábúandi er tilgreindur ásamt
fæðingar- og dánarári, þar sem
heimildir fengust og það átti við,
og sama er að segja um maka.
Yfírleitt eru foreldrar ábúenda og
maka þeirra nefndir og jafnvel er
rakið lengra í einstöku tilvikum.
Böm eru tilfærð, fæðingarár og
dánarár þeirra svo og makar þeirra.
Mynd er af flestum jarðanna, sumar
þeirra gamlar og mjög skemmtileg-
ar. Þá er allmikið af mannamyndum
í bókinni. Henni lýkur á vandaðri
nafnaskrá.
Engin hefð virðist vera komin á
um skráningu búendatala. Þau sem
ég hef séð eru hvert með sínu sniði.
Þetta sker sig þó líklega úr að því
leyti að það er töluvert matarmeiri
ættfræðiheimild, að ég hygg. Er
ekki nema gott eitt um það að
segja. Eins sakna ég þó, sem telja
hefði mátt til hagræðis og glöggv-
unar. Vel hefði farið á því að hefja
búendatal hverrar jarðar með
stuttri lýsingu (t.a.m. með smærra
letri) jarðarinnar og ágripi af ábúð-
arsögu hennar. Annað hef ég naum-
ast við þessa bók að athuga fyrir
utan nokkrar smávillur, sem óþarft
er að tíunda.
Bók þessi er í sama broti og sams
konar að allri ytri gerð og hin
glæsilegu Niðjatöl sem Sögusteinn
hefur hafíð útgáfu á. Þar sem þetta
rit er skráð Búendatal I virðist
mega ætla að hér sé ný ritröð í
uppsiglingu undir forystu Þorsteins
Jónssonar. Er þar vel af stað farið
sem fyrr.
Hinum aldna höfundi óska ég til
hamingju með þetta afrek. Hann
hefur fært sveit sinni fagra vinar-
f, sem vonandi verður metin að
um.
an og birtist hér loks árangurinn, -
tæplega 400 bls. bók fremur í stóru^v.
broti, myndarleg og vel gerð.í,
Jakob Jónsson
meðal. Nefni ég sem dæmi ljóðið
Páskar:
Móðirjörð
liggurálíkbörum
með brostnum augum
ogsáriíhjartastað.
I storknuðum dreyra
speglast auga Guðs.
Þaðljósbrot
ermorgunroði
upprisudagsins.
Hér er trúnni og ættjörðinni
steypt saman í einu og sama ljóðinu.
En það kemur vissulega fyrir í fleiri
ljóðum Jakobs Jónssonar, getur ef
til vill skoðast sem meginkjarni
þeirra. Um hina fyrstu kristnu ís-
lendinga yrkir Jakob til að mynda
alllangt ljóð sem hann nefnir Pap-
anna paradís. Það endar á þessum
línum:
Þeir sigla um sævardjúpin.
A seglin er markaður kross.
Þarsemþráinervon
ogvonintrú
ogtrúinkærleikur, —,
þar er papanna paradís.
Meðal annarra trúarlegra ljóða
nefni ég líka: Aðventa, Konungur-
inn, Frelsarinn kom og Þjónn
Guðs er konungur. Ljóð, þar sem
trúarinnar gætir að engu leyti,
kemur varla fyrir í bókinni. Síðasta
ljóðið nefnist Jólaþula ömmu og
afa, nokkuð langt. Þar er lofsungin
hins bamslega, einlæga trú sem
fyrri tíðar fólk rækti árið um kring,
en aldrei þó af dýpri þörf og meiri
innlifun en á jólunum.
Með hliðsjón af fyrri bókum
Jakobs Jónssonar frá Hrauni — svo
og ævistarfí hans öllu — má með
sanni segja að hér sé bæði skáld
og prestur á ferð.
Rey ðarfj örður:
Verksmiðju-
sljóraskipti
hjá Síldar-
verksmiðjunni
Reyðarfirði, 20. janúar.
Verksmiðjustjóraskipti
urðu um áramótin hjá Síldar-
verksmiðjum ríkisins. Ás-
mundur Magnússon lét af
starfi verksmiðjustjóra eftir
dygrga þjónustu í 40 ár. Við
tók Gunnar Guðbrandsson frá
Siglufirði.
Ásmundur mun starfa í hálfu
starfí eitthvað áfram hjá verk-
smiðjunum.
Búið er að taka á móti 8.000
tonnum af loðnu frá áramótum
og er lokið við að bræða helm-
inginn af því.
Heildarloðnuafli sem kominn
er á land hér frá því í haust er
20.000 tonn. Bræðsla hefur
gengið vel.
Gréta.
Minni bensín-
eyðsla
Meiri ending
Betra gríp í
bleytu og hálku
Örugg rásfesta í
snjó
OOTTGHP
GÓDENDING
DÐlMBffl
(Hffl?
•
$ Öruggari hemlun
$ Hljóölátari akstur
* imeiri ending
— Öll hjólbarðaþjónusta fyrir fólksbíla og sendibíla —
GOODÉYEAR
GEFUR 0'RETTA GRIPIÐ
■
LAUGAVEGI 170-172 SIMAR 28080 OG 21

ihmmbsmbhn