Morgunblaðið - 23.01.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. JANÚAR1986
Þriðja sljórnstigið vald-
dreifing eða ofstjórnun
eftirJúlíus
Sólnes
Undanfarið hafa miklar umræður
farið fram um aukna sjálfstjóm
landshlutanna, þannig að dregið
verði úr því miðstjómarvaldi, sem
einkennir núverandi stjómarform
íslendinga. Einkum hefur fólk í
hinum dreifðu byggðum landsins
bent á það sem staðreynd, að
mestallt fjármagn og þau verðmæti,
sem skapast vegna frumvinnslu í
sjávarútvegi og öðrum undirstöðu-
greinum atvinnulífsins, virðist sog-
ast til höfuðborgarinnar, þar sem
því er síðan ráðstafað af miðstjóm-
arvaldinu. Einkum sveitarstjóma-
mönnum hefur því orðið tíðrætt um
svokallað 3. stjómsýslustig, en
hugmyndir manna um það byggja
á erlendum fyrirmyndum, til dæmis
frá Noregi.
Samkvæmt þessum hugmyndum
yrði landinu skipt niður í fylki, með
víðtækri sjálfstjóm. Fylkisþing með
fulltrúum Iqomum í beinum kosn-
ingum ásamt fylkisstjóm færi þá
með stjóm í viðkomandi fylki. Hún
myndi annast mál sem heilbrigðis-
mál, fræðslu- og skólamál, sam-
göngumál og önnur sameiginleg
verkefni fyrir landshlutann, en nú
er öllu þessu stjómað af alþingi og
ráðuneytunum í Reykjavflc. Með
fylkjaskipulagi myndi alþingi setja
flárlög fyrir landið í heild og skipta
fjármununum eftir hinum ýmsu
málaflokkum á milli fyllqanna. Þar
með lyki afskiptum alþingis og
ráðuneytanna í Reykjavík, en fylk-
isstjómin og þing tæki við.
I frumvarpi til nýrra sveitar-
stjómalaga, sem nú er til umræðu
á Alþingi, er gert ráð fyrir að stíga
þetta skref til hálfs, þ.e. setja á
stofn héraðsnefndir, sem annist
sameiginleg verkefni sveitarfélag-
anna í ákveðnu skilgreindu héraði,
en þau yrðu ?? talsins. Þetta hefur
mætt mikilli andstöðu margra sveit-
arstjómamanna, einkum þó í
stærstu sveitarfélögunum, til að
mynda á höfuðborgarsvæðinu.
Þetta er eðlilegt, þar sem stærri
sveitarfélögin hafa hvert fyrir sig
jafnmarga íbúa og verða í héruðun-
um úti á landi. Eins eru flestir
sammála um, að það sé vart bæt-
andi á það yfirhlaðna stjómkerfi,
sem íslendingar hafa búið sér til.
Það er með ólíkindum hvað þessi
fámenna þjóð þarf að hafa af stofn-
unum og alls kyns stjómkerfum.
Stundum virðist mér sem gengið
sé út frá því að íslendingar séu 2,5
milljónir en ekki 240 þúsund þegar
verið er að ráðskast með mál þjóðar-
Það er því ekki nema von að
flestum blöskri og þeir sjái ekkert
jákvætt við það að þenja út stjóm-
kerfið með þeim hætti sem 3. stjóm-
sýslustigið kallar á, svo ekki sé
talað um kostnaðaraukann því
samfara. Væri nær að koma með
lagafrumvarp, sem gerði ráð fyrir
verulegri einföldun á stjómkerfinu
með fækkun þingmanna, samein-
ingu sveitarfélaga og afnámi óþarfa
ríkisstofnana.
Hin nýja Byggðastofnun er gott
dæmi um algerlega óþarfa ríkis-
stofnun, sem er hrein tímaskekkja.
í stað þess að draga úr miðstjómar-
valdinu og efla stjálfstjóm lands-
byggðarinnar hafa þingmenn, dreif-
býlisþingmenn fyrst og fremst, beitt
sér fyrir stofnun hennar. Þessari
stofnun er ætlað að taka við hlut-
verki byggðadeildar hinnar sálugu
FVamkvæmdastofnunar ríkisins.
Margefld af starfsliði og með stór-
auknum kostnaði á hún að halda
áfram þeirri skýrslu- og áætlana-
gerð, sem sumir halda að ein sér
muni koma í veg fyrir að byggðir
landsins utan höfuðborgarsvæðisins
leggist í eyði.
Fyrir 15—20 ámm var ef til vill
þörf fyrir stofnun, sem gat aðstoðað
landsbyggðina við að gera áætlanir
um atvinnuþróun og eflingu byggð-
ar. Nú á tölvuöld er ástandið allt
annað. Hægt er að sækja allar
upplýsingar hvert sem er með teng-
ingu við tölvu- og upplýsingabanka
og út um allt land er að fínna vel-
menntað fólk, sem getur tekið að
sér og leyst hvers kyns þróunar-
og áætlunarverkefni.
Sveitarfélögin í hinum ýmsu
landshlutum hafa myndað með sér
landshlutasamtök sem einmitt er
ætlað að vinna að þeim skipulags-
og þróunarverkefnum sem Byggða-
stofnun á að fást við. Em sjö lands-
hlutasamtök starfandi f jafnmörg-
um landshlutum. Þau halda uppi
svæðisskrifstofum með starfsliði,
sem sveitarfélögin kosta að mestu
leyti. Þótt þær hafi skilað misjöfn-
um árangri, allt eftir vilja og sam-
stöðu sveitarfélaganna sem að þeim
standa, hefur þó oftast orðið mikill
og góður árangur af starfi þeirra.
Þannig hafa landshlutasamtökin
víða komið á fót iðnþróunarfélögum
og beitt sér fyrir margs konar nýj-
ungum í atvinnulífinu.
Til þess að fá fram raunhæfa
valddreifingu, sem kæmi að gagni,
hefði verið nær að styrkja og efla
starfsemi landshlutasamtakanna og
setja þeim einhvem lagalegan
ramma, þótt ekki megi víkja frá
því megin sjónarmiði að þetta
samstarf sveitarfélaga skuli vera
frjálst. Byggðastofnun ríkisstjóm-
arinnar sem nú situr er með öllu
óþörf. Hefði verið nær að veija
þeim fjármunum, sem henni eru
ætlaðir, til raunverulegra nota I
landshlutunum sjálfum.
Þá er aftur komið að þeirri stað-
hæfingu landsbyggðarmanna, að
öll völd og ijármunir sogist til höf-
uðborgarsvæðisins. Byggðastofnun
er vissulega dæmi um slíka þróun.
En við hverja er að sakast? Ekki
ráða íbúar höfuðborgarsvæðisins
neinu hér um. Þeir em ekki hafðir
með í ráðum né spurðir. Ekki ráða
sveitarstjómarmenn höfuðborgar-
Júlíus Sólnes
„Nei, það eru sjálfir
þingmenn landsbyggð-
arinnar sem hafa ráðið
þessu. Það voru þeir
sem ákváðu að Byggða-
stofnun skyldi vera í
Reykjavík. Mörg önnur
dæmi mætti týna til,
sem benda til þess hins
sama. Landsbyggðar-
þingmennirnir búa
nefnilega allir í Reykja-
vík, þótt þeir hafi lög-
heimili til málamynda í
kjördæmi sínu.“
svæðisins þessari þróun. Enginn
hefur spurt þá álits. Meira að segja
þingmenn höfuðborgarsvæðisins
ráða hér litlu og virðast forðast að
skipta sér af málefnum landsbyggð-
arinnar þegar þau eru til umræðu
á þingi, sennilega af ótta við það
að verða ásakaðir fyrir að stuðla
að þeirri þróun, sem hér hefur verið
lýst. Nei, það eru sjálfir þingmenn
landsbyggðarinnar sem hafa ráðið
þessu. Það voru þeir sem ákváðu
að Byggðastofnun skyldi vera í
Reykjavík. Mörg önnur dæmi mætti
týna til, sem benda til þess hins
sama. Landsbyggðárþingmennimir
búa nefnilega allir í Reykjavík, þótt
þeir hafi lögheimili til málamynda
í kjördæmi sínu. Þeir vilja hafa
völdin og fjármagnið hjá sér, nefni-
lega í Reykjavík.
Ef til vill er eina leiðin til þess
að færa einhver völd til lands-
byggðarinnar sú, að taka upp 3.
stjómsýslustigið. Og ef til vill yrði
það ekki eins dýrt fyrir þjóðfélagið
og margir telja. Bruðlið og óráðsían,
sem einkennir núverandi stjórsýslu-
kerfi, myndi áreiðanlega snar-
minnka. Að minnsta kosti myndi
það þá ekki lengur viðgangast, að
fullkomnar heilsugæslustöðvar
væru nánast byggðar hlið við hlið,
nokkrir kólómetrar séu milli stórra
og fullkominna íþróttahúsa í fá-
mennum sveitarfélögum. Fram-
haldsskólar byggðir á hveiju
krummaskuði og annað í þessum
dúr. Heimamenn myndu áreiðan-
lega fara betur með það fé, sem
þeir fengju til ráðstöfunar, en nú
er dreift frá Reykjavík. Kjördæma-
pot einstakra sveitarstjóma og
atkvæðaveiðar þingmanna hafa
sannarlega kostað þjóðina mikið.
Höfundur er formaður Sambands
aveitarfélaga á höfuðborgarsvæð-
Vísitala byggingarkostnaðar
hækkar um rúmt eitt prósent
HAGSTOFAN hefur reiknað vísi-
tölu byggingarkostnaðar eftir
verðlagi i fyrri hluta jamúar 1986.
Reyndist hún vera 252,19 stig, eða
1,01% hærri en i fyrri hluta desem-
ber, segir i frétt frá Hagstofu ís-
lands.
Síðastliðna tólf mánuði hefur
visitala byggingarkostnaðar hækk-
að um 30,4%. Hækkun vísitölunnar
Þvottavélin
Bára
er komin oPtur
og verðið er ótrúlegt:
23.900.- kr
og janúarkjörin:
5000.- kr. útborgun
og eftirstöðvarnar
á ollt oð 6 mánuðum.
Vörumarkaðurinnhf.
um 1,01% á einum mánuði frá
desember 1985 til janúar 1986
svarar til 12,8% árshækkunar.
Undanfama þijá mánuði hefur vísi-
talan hækkað um 5,9% ogjafngildir
sú hækkun 26,0% verðbólgu á heilu
ári.
Af þessari 1,01% hækkun vísi-
tölunnar stafa 0,2% af hækkun
rafmagns- og hitaveitutaxta, 0,2%
af hækkun á verði málningarefnis,
0,2% af hækkun á verði stofuteppa
og 0,4% af verðhækkun ýmiss
byggingarefnis, jafnt innflutts sem
innlends efnis.
Tekið skal fram, að við uppgjöf
verðbóta á fjárskuldbindingar sam-
kvæmt samningum þar sem kveðið
er á um, að þær skuli fylgja vísitölu
byggjngarkostnaðar, gplda hinar
lögformlegu vfsitölur, sem reiknað-
ar eru fjórum sinnum á ári eftir
verðlagi í mars, júní, september og
desember, og taka gjldi fyrsta dag
næsta mánaðar. Vísitölur fyrir aðra
mánuði en hina lögboðnu útreikn-
ingsmánuði gilda hins vegar ekki
nema sérstaklega sé kveðið á um
það í samningum.
Samtök kvenna á
vinnumarkaði funda
30.000 króna lágmarkslaun
í komandi samningaviðræðum
Á FUNDI Samtaka kvenna á vinnumarkaði, sem haldin var II.
janúar sl., var harðlega mótmælt nýlegum uppsögnum fiskverkunar-
fólks hjá Granda hf., auk þess sem aðför menntamálaráðherra að
Lánasjóði íslenskra námsmanna var fordæmd og lögð var áhersla á
að lágmarkslaun skulu eigi vera undir 30.000 krónum í komandi
samningum BSRB og ASÍ við atvinnurekendur og ríkisvald.
Fundurinn taldi uppsagnir hjá
Granda hf. enn eitt dæmi þess
hvemig svokallaðir forstjórar og
framkvæmdastjórar geta ráðskast
með verkafólk að vild þótt fyrirtæk-
in séu að hluta í almenningseign
og því í raun eign vinnandi fólks.
Þá ályktaði fundurinn að í þann
samræmda viðræðugrundvöll, sem
rætt væri um á meðal BSRB og
ASÍ í komandi samningum við
atvinnurekendur og ríkisvald, vanti
allar kröfur um beinar launahækk-
anir og ekki væri heldur rætt um
lágmarkslaun né kröfuna um sex
mánaða fæðingarorlof.
Þá sagði ( ályktun fundarins að
vinnubrögð menntamálaráðherra
viðvíkjandi LÍN væri ógnun við
jafnrétti til náms, þar sem sjóðurinn
hefði verið forsenda þess að böm
efnaminna fólks gætu stundað
framhaldsnám. Ekki væri við náms-
menn að sakast þótt lán til þeirra
hefðu á sl. ári náð 100% fram-
færslukostnaðar, heldur bæri að
víta ríkisvald, verkalýðsforystu og
atvinnurekendur sem láta það við-
gangast að samið hefði verið um
laun, sem væru langt undir viður-
kenndum framfærslukostnaði.