Morgunblaðið - 05.02.1986, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. FEBRÚAR1986
iltarcgatstMjtfrife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 40 kr. eintakiö.
Ovenjulegt tækifæri
í kjaramálum
Niðurstöður fundar fulltrúa
vinnuveitenda og laun-
þega með forsætisráðherra og
fjármálaráðherra á mánudag
benda eindregið til þess, að nú
sé óvenjulegt tækifæri í kjara-
og eftiahagsmálum. Veður hafa
skipast í lofti á skammri stundu
í þjóðarbúskapnum. Lækkandi
olíuverð og hækkað fískverð
gefa vonir um, að unnt verði
að halda gengi krónunnar
óbreyttu. Þar með skapast
fastur punktur í efnahagslífínu,
eins konar vogarás sem nota
má til að komast yfír þær
hindrandir, sem voru óárenni-
legar fyrir fáeinum vikum.
Þegar ríkisstjómin settist að
völdum fyrir tæpum þremur
árum einsetti hún sér að halda
uppi atvinnuöryggi; stuðla að
hjöðnun verðbólgu; koma á
viðunandi jafnvægi í viðskipt-
um við önnur lönd; og vemda
kaupmátt lægstu launa og lifs-
lgara þeirra, sem þyngst fram-
færi hafa. Þá sagði í yfirlýsingu
stjómarflokkanna frá 26. maí
1983: „Festa verði sköpuð með
raunhæfri gengisstefnu, sem
ásamt aðhaldssamri fjármála-
og peningastefnu myndi um-
gerð ákvarðana í eftiahagslíf-
inu.“
Á fyrstu mánuðum stjómar-
samstarfsins tókst að halda á
efnahagsmálum í samræmi við
þetta en síðan tók að halla
undan fæti. 1985 var verð-
bólgan meiri en 1984. Greiðslu-
halli ríkissjóðs var með allra
versta móti á síðasta ári eða
2,4% af þjóðarframleiðslu.
Verður að fara aftur til erfíð-
leikaársins 1975 til að fínna
meiri greiðsluhalla, en þá nam
hann 2,8% af þjóðarfram-
leiðslu. Viðskiptahalli var of
mikill á síðasta ári eða um 5%.
Erlend skuldabju-ði er of há eða
54,9% af landsframleiðslu.
Greiðslubyrði erlendra lána
lækkaði á síðasta ári í 20,4% úr
24,3% 1984. Stafar lækkunin
meðal annars af lækkun vaxta
á alþjóðlegum flármagnsmörk-
uðum. Kauptaxtar allra laun-
þega hækkuðu um 32,6% milli
1984 og 1985, en kaupmáttur
þeirra jókst um 0,2%. Var árið
1985 þannig fyrsta árið síðan
1978, sem kaupmáttur kaup-
taxta rýmaði ekki. Talið er að
tekjur heimila á mann hafí
aukist í kringum 3% að raun-
gildi.
Þessar tölur em rifjaðar upp
hér og nú til að minna á nokkr-
ar staðreyndir, sem lágu fyrir
við áramótauppgjör þjóðarbús-
ins. Síðan heftir frekar rofað
til. Menn eru strax famir að
lýsa því yfír, að tímabært sé
að auka kaupmáttinn enn frek-
ar með vísan til góðæris. í sömu
andrá er gefíð til kynna, að
unnt verði að ná verðbólgunni
niður úr rúmlega 30% í rúmlega
10%. En forsenda alls þessa er,
að ríkissjóður taki á sig frekari
byrðar, hvort heldur þeim verði
mætt með niðurskurði eða lán-
tökum. í sameiginlegri mála-
leitan launþega og vinnuveit-
enda til ríkisvaldsins felst raun-
ar krafa um að ríkissjóður axli
sitt.
Hér skal engu spáð um nið-
urstöðuna. Enn einu sinni
sameinast uppgjörsmál þjóð-
félagsins, ef svo má orða það,
á einum punkti, þar sem nú
þarf að ákveða fískverð, semja
á hinum ftjálsa vinnumarkaði
og milli ríkisins og opinberra
starfsmanna. Nú er óvenjulegt
tækifæri í efnahagsmálum.
Þess er beðið með eftirvænt-
ingu, hvernig þeim tekst að
nýta það, sem til forystu hafa
verið valdir í stjómmálum,
verkalýðshreyfingu og hjá at-
vinnurekendum.
Hörmungar
kjarnorkustríðs
Margar kvikmjmdir hafa
verið gerðar um hörmung-
ar kjamorkustríðs á undanföm-
um árum og var ein þeirra Þræð-
ir sýnd í sjónvarpinu á mánu-
dagskvöldið. Þegar um þessi
mál er rætt, skiptir auðvitað
mestu, að rejmt sé að átta sig
á því, við hvaða aðstæður þess
sé að vænta, að til kjamorku-
átaka komi.
í þeirri mynd, sem hér um
ræðir, hófust átökin vegna þess,
að Sovétmenn réðust inn í hlut-
laust land og utan hemaðar-
bandalaga, íran. Engum hefði
þótt trúverðugt að láta kjam-
orkustyijöld hefjast á því, að
Sovétmenn gerðu árás á eitt-
hvert aðildarríkja Atlantshafs-
bandalagsins. Sú staðreynd sýn-
ir í hnotskum, að andvaraleysi
býður hættunni heim að flestra
mati. Aðeins öflugar vamir, þar
sem stór ríki og smá sameina
krafta í þágu friðar og öryggis,
megna að bægja kjamorkuhætt-
unni frá.
Vegna þessarar mjmdar og
þeirra umræðna, sem efnt var
til í sjónvarpssal áður en hún
var sýnd, er nauðsjmlegt að
ítreka þá staðreynd, að sam-
kvæmt hefðbundinni skilgrein-
ingu er hlutverk almannavama
að veita hjálp eftir að slys er
orðið. Það er hins vegar hlutverk
hervama að koma í veg fyrir
að friðurinn rofni - fyrst þegar
sú forvöm dugar ekki er hætta
á ferðum.
Mary Dau á fundi Samtaka um vestræna samvinnu og \
Sovétmenn á m
kjarnorkuvopnalj
svæði á Norðurlör
Slökunarstefnan eina leiðin til að opna glufur
SLÖKUNARSTEFNAN, efnis-
þættir hennar, gildi og viðgang-
ur voru umræðuefni á fundi
Samtaka um vestræna samvinnu
og Varðbergs á laugardaginn.
Mary Dau úr dönsku utanríkis-
þjónustunni flutti erindi, sem
hún kallaði: Hlutverk Norður-
landa til að stuðla að minnkun
spennu í samskiptum austurs og
vesturs. Fyrirlesarinn hefur
starfað í sendiráðum Dana í
. Varsjá og Moskvu samtals i tíu
ár og einnig lagt stund á fræði-
legar rannsóknir á utanrikis-
stefnu Sovétríkjanna og hvemig
brugðist skuli við henni á Vest-
urlöndum. Hefur hún ritað bók
um það efni.
í stuttu máli er það skoðun Mary
Dau, að slökunarstefnuna „deténte"
eigi að hafa að leiðarljósi í sam-
skiptum auksturs og vesturs. Það
sé ekki ágreiningur milli Vestur-
landa um það, að stuðla beri að
takmörkun vígbúnaðar, verslunar-
viðskiptum og annarskonar „sam-
vinnu" við Sovétríkin. Þetta séu
einmitt homsteinar slökunarstefn-
unnar. Á hinn bóginn rísi ágreining-
ur milli Bandaríkjamanna og Vest-
ur-Evrópumanna þegar rætt sé um
viðskiptabann eða aðrar slíkar
aðgerðir gagnvart Sovétmönnum
og megi benda á deilumar um
gagnráðstafnir vegna innrásarinnar
í Afganistan til marks um það.
Hún er þeirrar skoðunar, að slök-
unarskeiðið hafí byrjað með Kúbu-
deiiunni 1962. Því hafí aldrei iokið.
Það sé rangt að tala um nýtt „kalt
stríð" — miklu fremur eigi að taka
þannig til orða, að menn hafí orðið
fyrir vonbrigðum vegna þess, að
þeir væntu meiri og örari breytinga
af bættri sambúð risaveldanna.
Langvinn þróun
Mary Dau segir, að ekki náist
neinar varanlegar umbætur í sam-
skiptum risaveldanna nema sýnd
sé ótrúleg þolinmæði. Þótt það þurfí
að halda 30 eða 50 fundi til að
komast að sameiginlegri niðurstöðu
um að það rigni úti, beri að efna
til þessara funda og alls ekki gefast
upp. Þetta sé vænlegasta leiðin til
að mynda glufur í jámtjaldið, sem
skiptir Evrópu milli austurs og
vesturs.
Til marks um að viðræður hafí
gildi nefíiir hún þann mikla mun,
sem orðinn er á samtölum fulltrúa
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
um takmörkun kjamorkuvopna.
Þegar þessar viðræður hófust fyrir
16 ámm, þurftu Bandaríkjamenn
að skýra sovéskum viðmælendum
sinum, sem ekki komu úr hemum,
ffá því, hvaða vopnum Sovétmenn
réðu yfír og hvemig mætti beita
þeim. Þótti fulltrúum sovéska hers-
ins nóg um þessa upplýsingamiðlun.
Þeir vildu sitja einir að þekkingu á
þessu sviði. Nú hefur þekking á
tæknilegum atriðum vígbúnaðar
náð að festa rætur utan sovéska
Breytingar á
námslánalögum
eftir Tryggva Agnarsson
Núverandi lánakerfi
Gildandi lög um námslán og
námsstyrki eru frá árínu 1982. Þau
lög eru undirstaða námsaðstoðar-
kerfís okkar. Reglugerð um náms-
lán og námsstyrki, sett af mennta-
málaráðherra og svonefndar út-
hlutunarreglur lánasjóðsins settar
árlega af sjóðsstjóm, með samþykki
ráðherra, skipta einnig vemlegu
máli.
Meginatriði núverandi fyrir-
komulags er að mínu mati eftirfar-
andi: Þeir, sem rétt eiga á námsað-
stoð skv. lögunum, en það eru að
stærstum hluta íslenskir háskóla-
nemar heima og heiman og nem-
endur ýmissa sérskóla, fá lán og
ferðastyrki úr iánasjóðnum. Lánin
skulu standa undir öllum náms- og
framfærslukostnaði þeirra m.a. að
teknu tilliti til Qölskyldustærðar og
tekna. Námsmenn geta fengið lán
á hverju misseri meðan þeir em við
nám, að því tilskyldu að námsfram-
vinda sé með eðlilegum hætti.
Námslánin em bundin lánskjara-
vísitölu en vaxtalaus. Endurgreiðsla
lánanna hefst þremur ámm eftir
námslok. Árleg greiðsla af námsláni
ákvarðast af tvennu: fastri fjárhæð,
sem fylgir lánskjaravísitölu, og
viðbótargreiðslu, sem miðast við
tekjur. Endurgreiðslum af lánunum
skal svo ljúka ekki síðar en 40 ámm
eftir að þær hófust og em þá eftir-
stöðvar lánsins óafturkræfar. Lánin
em þannig ekki lán í hefðbundnum
skilningi þess orðs nema til þeirra,
sem endurgreiða þau að fullu, en
bæði lán og styrkur til hinna.
Endurskoðunar er þörf
Eins og fram hefur komið í fjöl-
miðlum hefur á vegum Sverris
Hermannssonar menntamálaráð-
herra verið unnið að tillögum að
breytingum á lögum um námslán
og námsstyrki. Hafa þær einkum
verið unnar af undirrituðum og
Eiríki Ingólfssyni viðskíptafræð-
ingi, fulltrúa í mennntamálaráðu-
nejdinu. Ekki em þær tillögur enn
fullunnar. Ástæður þessa endur-
skoðunarstarfs em einkum efa-
semdir um ýmsa veigamikla þætti
þessa kerfis og gífurleg framlög
ríkissjóðs og lántökur vegna lána-
sjóðsins og ennfremur mikil gagn-
fyni á starfsemi skrifstofu sjóðsins.
Þá má benda á að ýmislegt hefur
farið á annan veg en ráð var fyrir
gert en núgildandi lög um lánsjóð-
inn vom sett 1982. Má þar nefna
að lánþegum hefur fjölgað mun
meira en ráð var fyrir gert og lánin
hafa hækkað miklu meira en reikn-
að var með. Þannig hafa útgjöldin
orðið allt önnur og meiri en reiknað
var með þá. Einnig hefur komið í
ljós að endurgreiðsluhlutfall lán-
anna er mun lægra en ráð var fyrir
gert er lögin vom samþykkt. Hafa
verið leiddar líkur að því að endur-
greiðsluhlutfall einstakra lána geti
farið niður í 30%. í greinargerð
þeirri er fylgdi fmmvarpi til núgild-
andi iaga um námslán og náms-
styrki gerði nefndin er lögin samdi
grein fyrir því að hún teldi að
endurgreiðsluhlutfall námslána yrði
88% ef frumvarpið yrði að Iögum,
en í frumvarpinu var gert ráð fyrir
því að endurgreiðslutíminn jrrði 30
ár. Þingið samþykkti endurgreiðslu-
fyrirkomulag fmmvarpsins að öðm
leyti en því að endurgreiðslutíminn
var lengdur um 10 ár þannig að
hann nam samtals 40 ámm. Er
augljóst í hvaða skyni það var gert.
Til þes að hækka endurgreiðsluhlut-
fallið, líklegast upp í 95%. Geta
má þess að nú vinna sérfræðingar
að því að meta endurgreiðsluhlutfall
lánanna skv. gildandi lögum. Að
lokum má minna á þær miklu breyt-
ingar, sem orðið hafa á fjármagns-
markaði hér á landi á allra síðustu
ámm, en raunvextir útlána hafa í
flestum tilvikum hækkað mikið.
Hér á eftir mun ég í stuttu máli
gera grein fyrir nokkmm meginat-
riðum sem höfð hafa verið í huga
við endurskoðun laganna. Rétt er
að geta þess að þótt náið samráð
hafí verið haft við menntamálaráð-
herra við endurskoðunarstarfið er
það, sem hér er ritað, algerlega á
mína ábjrgð. Eins og áður segir
er hér aðeins um hugmjmdir að
ræða, sem ekki hafa hlotið neina
endanlega afgreiðslu hvorki ráðu-
nejrtisins ná annarra sem um málið
eiga að fjalla áður og ef frumvarp
til nýrra laga verður lagt fram. En
vegna þeirrar umræðu, sem fram
hefur farið í flölmiðlum að undan-
fömu og jafnvel á Aiþingi og hefur
sumpart verið á orðspori byggð,
þykir mér rétt að gera grein fyrir
nokkrum sjónarmiðum mínum.
Breytingfartillögur
— Endurgreiðsla
og vextir
Tillaga okkar er sú að lánin
endurgreiðist að fullu miðað við
lánskjaravísitölu og beri hæfílega
vexti. Höfum við lagt til að vextir
nemi 3% á ári frá því að endur-
greiðslur hefjast þremur árum eftir
námslok. Lántakendur greiði enn-
fremur lántöku- og innheimtugjald,
sem standi undir lána- og inn-
heimtustarfsemi sjóðsins. Nauðsyn-
legt er lánasjóðnum og viðskipta-
mönnum hans að hann nái að
byggja upp eigið fé sitt, þannig að
séð verði til þess tíma er veitt
námslán og endurgreiðslur náms-
lána verða í nokkru jafnvægi. Þá
er talið rétt að færa kjör námslána
nokkuð til samræmis við almenn
lánskjör í landinu, en það ætti að
hamla gegn óeðlilegri eftirspum
eftir lánum úr sjóðnum. Ekki verður