Morgunblaðið - 05.02.1986, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. FEBRÚAR1986
Prufu-hitamælar
- 50 til + 1000 C
í einu tæki meö elektrón-
ísku verki og Digital sýn-
ingu.
VESTURGOTU 16 - SÍMAR 14630-21480

Þrýstimælar
_A,|aLstærðir °9 9eröir
■'
@öyiíflátui§)(U)(r
<& ©@
Vesturgötu 16, sími 13289
HITAMÆLAR

Vesturgötu 16,
sími 13280.
V^terkurog
U hagkvæmur
auglýsingamiöill!
s JRfrrgnjtiMtutofr
Gróska í bandarísku leik-
húsi, en skortur á leikritum
Rætt við Gísla Alfreðsson Þjóðleik-
hússtjóra um leikhúslíf I Bandaríkj unum
og á Norðurlöndum
Margar byggingar Vale-háskólans eru sniðnar eftir evrópskum
fyrirmyndum og byggðar fyrir eitt til tvð hundruð árum. Gísli
Alfreðsson Þjóðleikhússtjóri er þama fyrir framan leikhúsið hjá
(Ljósm.: Jón Áageir)
Stjórnendur leikhúsa á Norð-
urlöndum stofnuðu á árunum
1947-48 með sér samtök í þvi
skyni að endurvekja það nor-
ræna menningarsamstarf sem
rofnaði á stríðsárunum. Leik-
húsráð Norðurlanda saman-
stendur núna af um það bil 150
einstaklingum sem stjóma leik-
húsum, ballettum og ópemm.
Leikhúsráðið hefur þann tilgang
að efla samstarf og greiða fyrir
framgangi sameiginlegra list-
rænna og efnahagslegra hags-
muna.
Leikhúsráðið hefur ár hvert
haldið ráðstefnu í einhveiju hinna
fimm aðildarlanda, þar sem menn
bera saman bækur og kynna sér
leiklistarlíf í því landi þar sem
ráðstefnan er haldin. Frá 1982
hafa ráðstefnur þessar farið fram
utan Norðurlanda og núna síðast
í desemberbyijun í Bandaríkjun-
um.
Gísli Alfreðsson Þjóðleikhús-
stjóri tók þátt í ráðstefnunni og
hitti fréttaritari Morgunblaðsins
hann að máli í New Haven, en
þangað fóm leikhússtjóramir til
að kynna sér leiklist á lands-
byggðinni, þar á meðal leiklistar-
skólann “The Yale School of
Drama".
Nú hafið þið kynnst viðhorf-
um kolleganna í bandarísku
leikhúsi og þeir lýst kostum
þess og vandamálum. Hvemig
stenst norrænt og þá sérstak-
lega islenskt leikhús saman-
burð við það bandar íska?
Það er kannski fijótlegast að
segja frá því sem við eigum
sameiginlegt, en það er fyrst og
fremst baráttan fyrir peningun-
um. En rekstur leikhúsanna er
ólíkur, uppbyggingin er öll gjöró-
lík.
Þegar spurt er um leikhús f
Evrópu og á Norðurlöndunum, þá
er talað um þá listamenn sem þar
vinna - en hér em fáir sem engir
listamenn í föstu starfi hjá leik-
húsunum. Hjá bandarískum leik-
húsum em aðeins skrifstofu- og
tæknimenn fastráðnir, og auk
þess fólk sem hefur það fyrir
aðalstarf að afla peninga til
rekstrar leikhúsanna.
Kostimir em náttúmlega þeir
að samkeppnin er gífurlega mikil
og þarafleiðandi gerðar kröfur um
mjög góða leikara. En á hinn bóg-
inn má benda á að hér í Bandaríkj-
unum er lítið samhengi í listrænu
starfí flestra leikhúsa, þau byggja
ekki á því sem áður var gert.
Hvert verkefni er eiginlega eins
og verið sé að byija upp á nýtt.
Það virðist ekki byggt á listrænni
reynslu, heldur er hennar aflað
alveg upp á nýtt með nýjum leik-
umm, leikmyndateiknumm og
leikstjórum.
Það hefur orðið ör vöxtur í
bandarísku leikhúsi á landsbyggð-
inni utan stórborganna og allir
em sammála um að sú þróun
muni halda áfram á næstu ámm,
leikhúsmenningin færist semsagt
frá stóm borgunum út á lands-
byggðina.
Sumir hafa talað um skort á
góðum, nýjum leikritum og
haldið því fram að sköpunar-
gáfan sé i lægð i bandarísku
leikhúsi. Sérðu sambærilega
þróun á Norðurlöndum?
Það er jú talað um sambærilega
firóun á Norðurlöndum, en við
slendingar eigum því láni að
fagna að hafa að þessu leyti sér-
stöðu. Á íslandi blómstrar leikrit-
un og hefur gert á undanfömum
ámm. Það sem hefur á síðustu
tveim áratugum verið sérstakt,
miðað við önnur Norðurlönd, er
að íslensk leikrit laða til sín áhorf-
endur. En svo virðist sem Ieikrit
á hinum Norðurlöndunum, jafnvel
þótt þau 8éu um margt talin
leiklistarskóla Yale.
markverð, veki ekki áhuga. Menn
hafa þar ekki áhuga á sfnum eigin
höfundum. í gamla daga var þetta
lfka svona á íslandi, fslenskir
höfundar áttu mjög erfitt upp-
dráttar.
Þetta breyttist - ja, að segja
má frá þvf að við fómm að sjá
leikrit eftir Jökul Jakobsson.
Hann og ýmsir aðrir ollu straum-
hvörfum.
Það virðist ríkjandi skoðun
að leiklistargagnrýni stórblaðs-
ins New York Times ráði úrslit-
um um velgengni leiksýninga.
Eru leikhús á Norðurlöndum
ekki eins háð gagnrýnendum?
Nei, þau em náttúmlega háð
gagnrýnendum. En vald New
York Times virðist vera gífurlegt,
það er eins og engin önnur blöð
í New York skipti máli. Sú gagn-
rýni sem þaðan kemur er höfð sem
heilagur sannleikur f öllum flöl-
miðlum og hjá allri þjóðinni. Mér
hefur raunar verið sagt að aðal-
gagnrýnandi New York Times sé
ekki einu sinni leikhúsmaður held-
ur fyrmrn fþróttafréttaritari! Við
emm líka háð gagnrýni, heima
og á Norðurlöndum, en mesta
gagnrýnin er samt sem áður fólg-
in í því sem fólk hefur sjálft að
segja þegar það hefur séð sýn-
ingu. Þeir gagnrýnendur hafa
mest áhrif.
Ef áhorfendur tala vel um sýn-
ingamar, þá getur enginn gagn-
rýnandi hjá blöðunum talið mönn-
um trú um annað. Ef sýning
spyrst vel út, jafnvel þótt hún
hljóti afgerandi lélega dóma í
blöðum, þá koma áhorfendur. Um
þetta höfum við splunkunýtt
dæmi. Gagnrýnandi Morgun-
blaðsins hellti sér yfír gamanleik-
ritið „Með vffið í lúkunum", en
það er samt sem áður vel sótt og
fólk skemmtir sér vel. Það er
skellihlegið á sýningunum.
Hvað viltu segja um efnahag
leikhúss á Norðurlöndum og i
Bandaríkjunum? Hversu sterkt
samband er til dæmis á milli
listrænnar þróunar og fjár-
hagslegrar afkomu ?
Listræn þróun er náttúrulega í
beinu samhengi við það fjármagn
sem lagt er til leikhússins, vegna
þess að þetta er dýr listgrein. En
aðstaðan er gjörólík þegar maður
bér saman Bandaríkin og Norður-
lönd og þar hefur ísland líka sér-
stöðu. Við erum ekki á sama báti
og hin Norðurlöndin, vegna þess
að þar er ríkisstyrkurinn 85-90
prósent, en við höfum ekki nema
um 55-60 prósent.
Hér í Bandarfkjunum eru leik-
húsin styrkt á þann veg, að hjá
þeim starfar fyöldi manna sem
vinna eingöngu við það að safna
styrktarfé til rekstrarins. Leikhús
sem er álíka stórt og Þjóðleikhúsið
þarf að falast eftir styrkjum frá
20-30.000 fyrirtækjum, því að það
eru yfirleitt ekki neinar stórar
upphæðir sem hver leggur af
mörkum.
í þessi samskipti milli leikhús-
anna og fyrirtækja eða einstakl-
inga sem styrkja þau fer gífurlega
mikil vinna og tilkostnaður.
Bandarfkjamenn sem við höfum
rætt við bauna því gjaman á
Norðurlöndin að rikisstjómir hafi
áhrif á rekstur leikhúsanna vegna
styrkjanna. En það vill nú enginn
okkar kannast við það. Ég kann-
ast ekki við að ríkisvaldið heima
hafi áhrif á rekstur Þjóðleikhúss-
ins. Við höfum svarað í sömu
mynt, að hérlend stórfyrirtæki
sem láta fé rakna af hendí til
leikhúsanna vilji hafa áhrif á
rekstur þeirra. Bandaríkjamenn
hafa ekki getað neitað því að sá
möguleiki að hafa áhrif sé fyrir
hendi, þótt það sé ekki praktíserað
hér fremur en heima.
Hvað viltu segja um saman-
burð á kjörum leikara og ann-
arra starfsmanna - í Bandaríkj-
unum og á íslandi?
Heima er fólk fastráðið. Hér
er fólk á alveg geysilega mismun-
andi kjörum. Oþekktir leikarar eru
hér á lágum launum, meðalleikar-
ar em á þokkalegum launum en
svo þegar fólk er orðið frægt, þá
em það svo stórar upphæðir að
það væri hægt að halda úti heilum
herskipaflota fyrir það sem þarf
að borga einum leikara!
Fólk sem ekki er búið „að slá
f gegn“ býr auk þess við mikið
óörygK*- Það getur verið atvinnu-
laust, fær að vísu atvinnuleysis-
bætur, samhengi í starfi er lítið
- leikari sem ekki er búinn að slá
í gegn á óskaplega bágt.
í umræðu um Ieikhús i
Bandaríkjunum lýsa menn
gjaraan áhyggjum vegna
áhrífa sjónvarps á þróun leik-
listar, svo og vegna vaxandi
ólæsis. Höfum við ástæðu til að
gefa verulegan gaum að þess-
um ogþviumlíkum hættum?
Ég held að það fari ekki hjá
þvf að það er þegar skollin á
bylting f flölmiðlun, einkum að
þvf er snertir sjónvarp, myndbönd
og gervihnattafjarskipti. Þama
em óskaplegir möguleikar fyrir
hendi og flölgar þeim kostum sem
fólk hefiir úr að velja. Menn vilja
þá kannski sitja heima og sjá
mynd sem kemur í gegnum gervi-
hnött frá Ameríku, fremur en að
fara í Þjóðleikhúsið og sjá íslands-
klukkuna.
En það er ekki bara leiklistin,
sem þarf að bregðast við þessari
þróun. Öll menning þjóðanna þarf
að búa sig undir þessi átök. Ég
er ekki andvígur tækninni sem
slíkri, hún verður ekki umflúin.
En við megum ekki láta þessa
byltingu skella yfir okkur án þess
að skynja hvað er að gerast og
hvemig við viljum bregðast við:
Viljum við halda sjálfstæðri menn-
ingu f landinu?
Hvernig getur leikhúsið búið
sig undir þessa væntanlegu
sjónvarps- og fjölmiðlabylt-
ingu?
Með því að gera sér grein fyrir
því að þama er kominn nýr sam-
keppnisaðili um tíma fólksins.
Allt er þetta spuming um að koma
fram með eitthvað sem fólk hefur
áhuga á að sjá og vill eyða tíma
sfnum f. Leikhúsið þarf að búa
sig undir mun harðari samkeppni
en það hefur nokkm sinni staðið
frammi fyrir. Þess vegna þurfum
við að koma með ennþá betri lista-
menn, ennþá betri verkefni og
betri kynningu. Það er margt
virkilega eftirsóknarvert að ger-
ast f leikhúsinu, en leggja þarf
meiri áherslu á að koma þvf á
framfæri við væntanlega áhorf-
endur. Þama þarf áreiðanlega
nýjar aðferðir.
Þú álítur að leikhúsið muni
halda velli tun ókomna framtfð?
Já, það tel ég. Og ekki er annað
að sjá en að heima sé áhugi fólks
á leikhúsi að aukast. Héma í
Bandaríkjunum hefur fólk um
tugi sjónvarpsrása að vélja, en
okkur hefur verið sagt að samt
sem áður sé leikhúsaðsókn hér
að aukast. Það eru gleðilegar
fréttir - að þetta sé að gerast hér
í Bandaríkjunum, þrátt fyrir alla
þá Qölmiðlun sem úr er að velja
f landinu.
Texti: Jón Ásgeir Sigurðsson