Morgunblaðið - 03.07.1986, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JÚLÍ 1986
19
Synir djöfulsins
koma til Ameríku
Jóhann Hjálmarsson
Saga mannkyns, ritröð AB
7. bindi.
Hin víða veröld
1350-1500
eftir Niels Steensgaard.
Lýður Björnsson íslenskaði.
Ritstjórar: Knut Helle, Jarle
Simensen, Sven Tagil, Káre
Tönnesson.
Ritstjóm islensku útgáfunnar:
Eiríkur Hreinn Finnbogason,
Helgi Skúli Kjartansson.
Almenna bókafélagið 1986.
Mörg orð hafa verið notuð um
grimmd spænskra landvinninga-
manna í Suður-Ameríku, en stund-
um gleymst að heimamenn voru
ekki síður iðnir við manndráp. í
höfuðborg aztekanna, Tenochtitlán,
var árlega fómað að minnsta kosti
15.000 mönnum. Fómað var konum
og bömum, en oftast karlmönnum
sem voru stríðsfangar. Tilgangur-
inn helgaði vitanlega meðalið því
að hjörtu manna og blóð áttu að
færa sólinni næringu og kraft. Trú-
in sætti hermenn við dauðann með
því að boða að í öðru lífí yrðu þeir
í hópi úrvalshermanna sem fylgdu
sólinni um himinhvolfið:
„Hér var um mikinn mannijölda
að ræða. Þúsundum manna var
fómað að sögn er nýtt hof var vígt
í Tenochtitlán, en það var mjög
mikilvæg athöfn. Fómarlömbin
stóðu og biðu í fjórfaldri röð sem
var yfír fjórir kflómetrar á lengd.
Fómarprestamir unnu þar til þeir
hnigu örmagna niður, enda átti
fómin að fara fram á ákveðinn
hátt. Fómarlambið var lagt á bakið
á fómarsteininn. Presturinn opnaði
Saga mannkyn
Ritröö AB
bijósthol fómardýrsins með einu
hnífsbragði með hrafntinnuhníf,
losaði hjartað sem enn sló og lyfti
því gegnt sól“.
„Mannfómir vom tíðari með
aztekum en nokkurri annarri
þekktri hámenningarþjóð", skrifar
Daninn Niels Steensgaard í 7. bindi
Sögu mannkyns. Steensgaard skrif-
ar einnig að mannfómimar hafí
fyllt spænsku sigurvegarana heil-
agri reiði og hafí sannfært þá um
rétt þeirra til þess að leggja undir
sig ríki azteka og eyða Tenochtitl-
án.
Spánveijar lögðu borgina í rúst
árið 1521, en hún var þá stærst
allra borga Ameríku og meðal
stærstu borga heimsins. Menning-
arverðmæti eins og bækur og
myndir brenndu Spánveijar. Hug-
myndir manna um borgina byggjast
á lýsingum sjónarvotta, manna
Cortésar, en borgin mun hafa staðið
þar sem nú er Mexíkóborg.
í bókinni er einnig fjallað um
Inkaríkið og hmn þess. Þótt þessar
frásagnir séu ekki ítarlegar gefa
þær nokkra hugmynd um indíána-
menningu Ameríku. Viðhorf inka
til Spánveija koma fram hjá Titu
Cusi, foringja andspymuhreyfíngar
inka gegn Spánveijum. í fyrstu
héldu inkar að Spánveijar væm
goðkynjaðir, góðgjamir menn, en
komust fljótlega að því að hér vom
synir djöfulsins á ferð.
Hin víða veröld er réttnefni 7.
bindis Sögu mannkyns. Áhersla er
lögð á heiminn á tímum landafund-
anna og víða komið við. Það er
velt vöngum yfír ýmsu og margar
tölur nefndar sem eiga að sanna
eða afsanna hugmyndir manna.
Meðal kafla sem fróðlegir geta talist
em Hve margir vom jarðarbúar?,
Veröld hirðingjanna, Valdhafar á
hestbaki, Trú í þágu samfélagsins,
Vatnshjólið — ævafom uppgötvun,
Uppmni skotvopna, Prentlistin,
Upphaf Mingættar, Riddaramenn-
ingin, Timur Lenk, Furstar og sig-
urvegarar, Heimildir um Afríku á
fyrri tíð, Hvers vegna Portúgalar?
og Columbus. Þessir kaflar em
nefndir sem dæmi, áður var getið
þess sem lesa má um azteka og
inka.
Niels Steensgaard er nákvæmur
í frásögnum sínum og lýsingum.
Valdabarátta og stéttaskipting em
efni sem honum em hugleikin,
einnig verslun og viðskipti. Þurrleg
umfjöllun í bókinni er bætt upp með
ríkulegu myndefni eins og í öðram
bindum. Stefna þessarar mann-
kynssögu er að veita almenningi
innsýn í söguna, þróun heimsins, án
þess beinlínis að höfða til fáráða.
Ekki sakar að menn hafí einhveija
undirstöðuþekkingu í sagnfræði,
nasasjón af trúarbrögðum, stjóm-
málum og listum.
Þýðing Lýðs Bjömssonar er
læsileg.
Ný frásögn af helgum manni
Erlendar bækur
Torfi Ólafsson
Collins-bókaútgáfan, eða sú deild
hennar sem gefur út pappírskiljur
og kallast Fount, hefur sent frá sér
nýja útgáfu bókarinnar Thomas
More eftir bandaríska doktorinn
og rithöfundinn Richard Marius.
Bókin kom fyrst út í Bandaríkjun-
um 1984 og síðan 1985 og 1986 í
Bretlandi. Þetta er stór bók, rúmar
560 blaðsíður í Royal-broti.
Tómas More fæddist í Englandi
1478 og nam lögfræði að ósk föður
síns. Meðfram lærði hann grísku
og las rit kirkjufeðranna, Tómasar
Akvínasar og Ágústínusar.
Hann varð afkastamikill rithöf-
undur og skrifaði m.a. hina frægu
bók „Utopia", um sameignarríkið,
sem Marius segir að sé hrútleiðinleg
bók aflestrar fyrir nútímafólk en
vakti geysimikla athygli á sínum
tíma. Einnig skrifaði hann sögu
Ríkharðs III, svo og mikinn fjölda
annarra rita, þar á meðal brennheit
barátturit gegn kenningum mót-
mælenda.
More gegndi margvíslegum trún-
aðarstörfum fyrir ríkisstjóm Hin-
riks VIII og varð mjög handgenginn
honum og drottningu hans, Katrínu
af Aragoníu. Hann átti sæti í ráð-
gjafamefnd konungs og var aðlaður
1521.
En sumarið 1527 fór að syrta í
álinn fyrir Tómasi, þegar Hinrik
VIII vildi losa sig við Katrínu
drottningu sína með því að láta
ógilda hjónabandið. Hún hafði ekki
fætt honum soninn sem hann þráði
og auk þess hafði Anna Boleyn þá
hertekið hug hans. Konungur sótti
um ógildingu hjónabandsins til
páfa, eins og honum bar, en úr-
skurður úr páfagarði dróst mjög á
langinn. Tómas More neitaði, ásamt
John Fisher biskupi, að fallast á
fyrirætlanir konungs. Loks skildi
konungur við Katrínu og kvæntist
Onnu Boleyn en More neitaði að
vera viðstaddur krýningu hennar
og undirritaði þar með dauðadóm
sinn. Hann og John Fisher biskup
vom ákærðir fyrir landráð, þar sem
þeir neituðu að fallast á ráðabreytni
konungs og ný lög um að páfa
kæmu hjúskaparmál ekkert við.
Vom þeir síðan hnepptir í varðhald
í Lundúnatumi, eignir þeirra gerðar
upptækar og þeir dæmdir til ævi-
langrar fangelsisvistar. Þar sem
ekki reyndist unnt að telja þeim
hughvarf vom þeir hálshöggnir
1535, Fisher í júní en More í júlí.
Á 19. öld vom þeir svo báðir teknir
í tölu heilagra sem píslarvottar.
Richard Marius drepur í inngangi
bókar sinnar á þann mikla Qölda
rita sem út heftir komið um hl.
Tómas More og segist hafa reynt
að fínna hinn sögulega More „undir
þeim pýramída lofgerðarorða" sem
hlaðið hafí verið ofan á nafn hans
á síðari tímum. Til þess hefur hann
þrautkannað útgáfu Yale-háskóla
af verkum Tómasar og varið til
þess mörgum ámm.
More taldi kaþólsku kirkjuna
einu tryggingu mannsins gegn hel-
víti. Honum var ljóst að í henni
hafði margt farið á verri veg og
að hún þarfnaðist umbóta en þær,
áttu að koma innan frá. Hreinleiki
prestanna og helgi sakramentanna
áttu að leiðbeina fólkinu til Guðs
og kirkjan var yfír konunga og rík-
isvald hafín. Ef kirkjan lenti í
höndum ríkisvalds sem ekki vemd-
aði hana lengur, heldur stjómaði
henni, var hún komin í hendur óvin-
arins, gott ef ekki sjálfs djöfulsins.
Það er því ekki að furða þótt honum
óaði við því að Hinrik VIII, ekki
hreinlífari en hann var, skyldi krefj-
ast þess að taka í eigin hendur þau
völd sem páfínn einn gat farið með
sem yfírhirðir kirkjunnar.
More var einnig hatrammur
andstæðingur Lúters, eins og ailra
siðaskiptamanna, og skrifaði hvass-
yrt barátturit gegn kenningum
þeirra. Marius segir að hann hafí
jafnvel glaðst yfír aftökum trúvill-
inga.
Það var því hin heilaga kirkja,
kirkja sakramentanna, sem More
dó fyrir. Hann leit á páfann sem
yfirmann kirkjunnar, en páfaemb-
ættið var ekki annað í hans augum
en eitt af mörgum embættum innan
prestastéttarinnar. Það er því al-
rangt, segir Marius, að hann hafí
látið lífið fyrir viðhald páfavaldsins
í Englandi, því að hugmyndir hans
um óskeikulleika páfans hafí verið
langt frá þeim hástemmdu kenning-
um sem komið hafí til sögunnar á
hinum síðari öldum.
Marius segist ekki ætla að leiða
More sem hvítþveginn og strokinn
dýrling fyrir augu lesenda bókar-
innar, heldur mann með holdi, blóði
og huga sem geti trúlega fyllt sitt
sæti í raunvemlegum heimi sínum
og eins í okkar heimi.
Bókarkápuna prýðir hin fræga
mynd Holbeins af Tómasi More.
AUCLÝSINCASTOFA
MYNDAMÓTA HF
Fimm daga
hálendisferð
Brottför alla miðvikudaga í sumar frá og með W. júlí
1. DAGUR: Ekið Sprengisand og gist í Nýjadal. 2. DAGUR: Ekið
áfram norður, Bárðardal, Goðafoss til Mývatns og gist þar. 3.
DAGUR: Mývatns-og Kröflusvæði skoðuð, ekið síðdegistil Ak-
ureyrar og gist þar. 4. DAGUR: Ekið til Hveravalla og gist þar.
5. DAGUR: Frá Hveravöllum til Kerlingarfjalla, Gullfoss, Geysis,
Laugavatns, Þingvalla og til Reykjavíkur.
INNIFALIÐ: Fullt fæði, leiðsögn og gisting í tjaldi. Einnig er
hægt að gista í skálum og á hótelum.
Snæland Grímsson hf.
Ferðaskrifstofa, Lindargötu 14.
Sími 14480.
Kvöld- og helgarsími: 75300 cg 83351
límtré
sparar f yrir þig
Límtré fyrirliggjtindi úr furu, eik og brenni.
Tilvalið efni fyrir þig til að smíða úr sjálfúm þér til ánægju -
og svo sparar þú stórfé um leið!
Hringdu í síma 621566 og við veitum
Auglýsingar & hörmun ■ Auglýsingar & hönnun