Morgunblaðið - 03.07.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JÚLÍ1986
Gnmnskólann
tíl nútíðarínnar
eftír Öldu Möller
Skipulag grunnskólakennslu á
íslandi miðast við lífshætti er löngu
heyra sögunni til hérlendis og verða
varla aftur upp teknir.
Athugasemdir mínar við skóla-
kerfið eru tvær: í fyrsta lagi tel
ég að skólaveran sé of stutt
barnanna vegna, að nota þurfi
tímann betur og sinna betur
fræðsluhlutverki skólans. í öðru
lagi tel ég skólann ekki koma til
móts við þarfir foreldra, er þurfa
örugga vistun barna á vinnutíma.
Samkvæmt stundaskrá er
menntamálaráðuneytið gaf út í
haust eru 7-8 ára börn í skólanum
22 kennslustundir vikulega en 9 ára
böm í 26 stundir. Sex ára böm
verða aðnjótandi 16 kennslustunda
í viku. Dagleg skólavist er því að
jafnaði um 2 klst. fyrir 6 ára böm,
3 klst. fyrir 7-8 ára böm en um 4
klst. fyrir 9 ára börn. Vistin er auk
þess víða ósamfelld og kennsla felld
niður öðm hvom á starfstímanum
(dæmi: ráðstöfunardagar kennara).
Böm í sömu íjölskyldu sækja sum
skóla árdegis en önnur síðdegis.
Nýleg könnun vinnuhóps er
Ragnhildur Helgadóttir fyrrverandi
menntamálaráðherra skipaði til að
kanna tengsl heimila og skóla,
samfelldan skóladag ofl. sýndi, að
um 70 af hverjum 100 mæðmm
gmnnskólanema vinna utan heimil-
is. Fá störf mun hægt að stunda
með 2-3 klst. vinnu daglega, all-
margar mæður komast sennilega
heim innan 5 tíma, en margar
gegna fullu starfi ýmist daglangt
eða í vaktavinnu. Það er því stað-
reynd, að íjölmargar mæður ná
ekki að vinna störf sín utan heimilis
á skólatíma bamanna og komast
ekki til vinnu er kennsla fellur niður.
Þá vaknar spumingin: Hvemig
fer fólk að?
Hvemig brúa foreldrar þetta
tímabil með krakka, 6-9 ára og
engan veginn sjálfbjarga? Margir
gera hlé á vinnu, ferja böm í bílum
úr skólum til dagmæðra eða vanda-
manna, eða fá erlendar stúlkur og
eldri konur til að annast heimilin á
meðan. Ekki er heldur óþekkt að
7-9 ára böm fái að ganga sjálfala
tímunum saman daglangt. Augljóst
er, að í þessu flókna skipulagi má
ekkert út af bera og varla eru for-
eldrar með hugann við vinnu sína,
ef óvissa ríkir um ástandið heima,
eða hvar krakkamireru niðurkomn-
ir.
Er þá útivinna mæðra svo nýtil-
komin á íslandi, að yfirvöld mennta-
mála hafi ekki áttað sig á því sem
þjóðfélagsbreytingu? Nei - íslensk-
ar konur hafa af eigin þörf og þjóð-
félagsins stundað launavinnu svo
öldum skiptir, einkum við fisk-
vinnslu. Athyglisvert er, að enn er
hlutfall útivinnandi kvenna hæst á
landsbyggðinni þar sem þjóðfélagið
þarf mest á vinnu þeirra að halda
í fiskiðnaðinum.
Sennilega var þörfm fyrir dag-
vistir bama ekki eins brýn á fyrri
hluta aldarinnar og hún er nú. Víða
bjuggu þrír ættliðir saman í heimili
og varð þá einhver til að hafa auga
með bömunum og gefa þeim að
borða. Nú er enginn heima, bílaum-
ferð í þéttbýli er orðin hættuleg
bömum og freistingamar margar
er leiða þau á glapstigu. Dagsfæðan
er valin af handahófi, og geðþótta
bamanna. Iðjuleysi og ráp um
hverfíð er algengt, þar til fólkið tín-
ist heim. Enginn er til að leiðbeina
með heimanám fyrr en dagur er
að kvöldi og allir orðnir þreyttir.
Oft hefur vaknað hjá mér sú
spurning hvers vegna grunn-
skólakerfið hafi steinrunnið hér
síðasta aldarfjórðunginn og
hvers vegna grunnskólalögin frá
1974 tóku ekkert tillit til þessara
aðstæðna barna og foreldra, þó
að fjálglega sé hlutverk grunnskól-
ans sagt þar vera að búa nemendur
í samvinnu við heimilin undir líf og
starf í þjóðfélagi sem er í sífelldri
þróun! Mér virðist, að alltaf hafi
þurft að beijast hart fyrir öllum
framfaramálum þessarar þjóðar
gegn ríkjandi hugsunarhætti. Þegar
fræðsluskyldu var komið á 1907
urðu ýmsir til að telja hana hinn
mesta óþarfa. Til framfara hefur
alltaf þurft brautryðjendur - menn
sem voru öðrum víðsýnni og voru
ýmist eldhugar og hrifu aðra með
- eða menn sem voru öðrum þolnari
í stöðugri baráttu gegn þröngsýni
og stöðnun. Þessir menn hafa verið
of fáir meðal ráðamanna stjórnmála
undanfarna áratugi, en fræðsluyfir-
völd og skólamenn varla getað lyft
hugsun sinni upp yfir hin knýjandi
vandamál skólastarfsins, sem eru
m.a. flótti úr kennarastétt vegna
bágra launa, tvísetning skóla vegna
barnafjölda hingað til, skortur á
kennslugögnum og rekstrarfé.
Meðal almennra kennara virðist
ríkja sami drungi og fjötur launa-
mála. Foreldrar reikna ekki með
endurbótum, telja það vonlausa
baráttu. Á meðan er rætt fallega
um aukin tengsl heimila og skóla
og skólaráð er í sitja m.a. foreldrar.
Þetta heitir að dreifa valdleysi en
ekki völdum, meðan enn vantar
skilning sveitarfélaga og rikisins
á því að allt tal þeirra um að
menntun sé besta fjárfestingin
krefst staðfestingar í athöfnum
þeirra sjálfra.
Nú skal viðurkennast að ein-
hveijar framfarir hafa orðið undan-
farin ár. Aðeins eru um 15 ár síðan
kennsla 6 ára barna hófst á vegum
einstakra bæjarfélaga og þá sem
þjónusta við þá foreldra er á þurftu
að halda og greiddu þeir hluta
kostnaðarins. Þessi kennsla er nú
orðin hluti af grunnskólastarfí og
greidd með ríkisfé. í sumum skólum
leyfist bömunum að dveljast svolítið
lengur en 2 klst. á dag og heitir
það gæsla. Misjafnlega er búið að
bömunum. Ekki er vistin alls staðar
gerð áhugaverð, er þá lítið notuð
enda hvort sem er fáum foreldrum
nægileg. í fróðlegu riti „Skýrslu
forskólanefndar 1981“, er lögð
áhersla á að auka þurfi skólavist 6
ára barna og raunar má segja að
rauði þráðurinn í skýrslunni sé þörf
og geta ungra bama til aukinnar
skólavem.
í haust var opnað svonefnt náms-
ver í Kársnesskóla í Kópavogi. Þar
geta böm í efri bekkjum grunnskól-
ans dvalist utan stundaskrár, lokið
dagsverkinu (heimanámi) með hjálp
kennara, spjallað saman og notað
bókasafnið. Engin aðstaða er til að
matast í skólanum og námsverið
er ekki opið yngri bekkjunum. Þessi
'tilraun hjálpar því ekki heimilunum
að koma sinni stundaskrá saman.
Hins vegar sýnir það, að til er fólk
- þ.e. í bæjarstjóm, í skólanefnd
bæjarins og innan veggja skólans
- er skynjar að hlutverk skólans
er ekki lengur aðeins að fræða börn
skv. „viðmiðunarstundaskrá" lítinn
hluta dagsins heldur hefur hann
mun víðtækara menntunar- og
uppeldishlutverk í þjóðfélagi sem
margir telja afvegaleitt í umönnun
barna, mettar engan veginn náms-
gleði þeirra, getu og framtakssemi,
en kennir mörgum iðjuleysi, tímasó-
un og að láta sér leiðast. Mín skoðun
er sú að auðveldara sé að laga
skólakerfið að þjóðfélaginu en að
breyta þjóðfélaginu til fyrri tíma
þ.e. að menntunarkröfur minnki og
að útivinna beggja foreldra verði
ekki lengur nauðsynleg.
Hvernig getur þá starf framtíðar-
skólans orðið á íslandi nútímans?
Ég tel að við eigum að sækja
fyrirmynd þess til Bretlands,
Bandaríkjanna og Hollands þar sem
böm hafa lengi sótt skóla frá 5-6
Alda Möller
„Til framfara hefur
alltaf þurft brautryðj-
endur - menn sem voru
öðrum víðsýnni og voru
ýmist eldhugar og hrifu
aðra með - eða menn
sem voru öðrum þolnari
í stöðugri baráttu gegn
þröngsýni og stöðnun.“
ára aldri í 7 klst. daglega (8.30-
15.30). í Svíþjóð sækja böm skóla
frá kl. 8-15 frá 7 ára aidri. Skóla-
veran byggist á mun meiri fræðslu
en hér tíðkast en engan veginn á
henni eingöngu. Virða þarf hreyfi-
og leikjaþörf bama, ætla þeim tíma
til útiveru og gera ráð fyrir að sum
þeirra sæki t.d. tónlistarskóla.
Það sem nú flokkast undir heima-
nám verður unnið í skólanum og
jafnar það að sjálfsögðu aðstöðu
barna og bætir kennsluhætti. Þá
skapast einnig möguleiki fyrir
kennara að vinna allan sinn starfs-
dag í skólanum og losna að mestu
við heimavinnu.
Skilyrðin fyrir auknu skólastarfi
eru að sjálfsögðu mörg og ströng.
í fyrstu er líklegt, að foreldrar er
nýta sér starfsemina þurfi að taka
þátt í auknum launakostnaði með
greiðslum til bæjarfélagsins. Helst
vil ég að þeir hvetji kennara til
þátttöku í þessari tilraunastarfsemi.
Ég tel hins vegar, að framtíðar-
lausnin sé sú að gera þessa starf-
semi að föstum lið í skólastarfinu
þannig að öll börn njóti hennar
enda hætt við að ella dragi sundur
með þeim er njóta og hinum er
ekki fá.
Húsnæðismál em mörgum skól-
anum erfið, en margt bendir til
þess að grunnskólar landsins verði
einsetnir innan tíðar vegna fækkun-
ar bama á íslandi. Engin þörf er á
að skóli sé alveg einsetinn áður en
aukin skolavist á tilraunastigi getur
hafist. Árgöngum má blanda saman
við leiki og störf, t.d. 7 og 8 ára
bömum annars vegar og 9-10 ára
bömum hins vegar.
Daglöng skólavist gerir að
sjálfsögðu kröfur til þess að börn
geti matast i skólanum, þ.e. tekið
með sér nesti og keypt þar mjólk-
urvörur, smurt brauð, ávexti og
ávaxtasafa. Mikilvægi þessa þáttar
hafa margir þegar skilið og virðist
mér að skólamötuneyti geti orðið
hvati aukinnar skólavistar og aukin
skólavist flýtt komu mötuneyta.
Tengd þessari þróun er nauðsyn
þess að efla kennslu í heimilisfræði
í skólanum og koma upp kennslu-
eldhúsum, en enga trú hef ég á að
framreiða eigi heitar samsettar
máltíðir í skólanum né að börnin
vilji borða aðkeyptan heitan mat í
hádeginu.
Ákvörðun um vemlega aukna
skólavist bama er í eðli sínu mjög
pólitísk, því að hún yrði stór liður
í opinberri stefnu í skólamálum.
Þessi ákvörðun þarf þó engan veg-
inn að tengjast neinum. flokkspóli-
tískum sjónarmiðum, því að hún er
ekkert síður samræmanleg stefnu
hægri manna en vinstri afla í stjóm-
málum. Hún yrði fyrst í stað talin
til kostnaðar við félagslega þjón-
ustu en getur orðið bæjarfélögum
til beinna hagsbóta innan fárra ára
með því að hjálpa þeim er fyrst
taka upp þessa stefnu að laða til
sín fólk á góðum starfsaldri. Því
er nú spáð, að íslendingum hætti
brátt að fjölga og taki síðan að
fækka. Þá skapast svigrúm til að
einsetja skóla og vinna að öðru leyti
að þeim breytingum, sem hér er
lýst.
Égfullyrði
- að þeir er starfa að bæjar- og
skólamálum og nú vilja skipu-
leggja og bjóða aukna fræðslu
og vistun barna í skólum verða
í framtíðinni taldir til brautryðj-
enda í skólamálum,
- að skólar þeirra verða taldir
til fyrirmyndarskóla,
- og að bæjarfélög þeirra verða
þá talin öðrum stöðum eftirsókn-
arverðari til búsetu.
Ég ætla að enda þessa lögeggjan
með tilvitnun í bókina um Lísu í
Undralandi, bæði vegna þess að
ýmsum þykir sjálfsagt hugmyndir
mínar draumórakenndar, en sjálfri
finnst mér tilvitnunin eiga vel við
um verkefnin sem bíða í uppeldis-
og fræðslumálum barna hérlendis.
„Sjáðu til, það þarf að hlaupa
að megni bara til að haldast í sömu
sporunum. Viljirðu komast eitthvað
áfram, þarftu að hlaupa að minnsta
kosti helmingi hraðar" (sagði rauða
drottningin við Lísu).
Höfundur er matvælafræðingur,
starfarlyá Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins og er dósent við
Háskóla íslands.
Stórstúkuþing 1986:
Áfengisútsölum
má ekki fjölga
STÓRSTÚKA íslands varð aldargömul í ár en hún var stofnuð 24.
júni 1886. í tilefni afmælisins var haldinn hátíðarfundur i Alþingis-
húsinu, en þar var stúkan stofnuð, og Stórstúkuþing 1986 var haldið
í tengslum við afmælið.
Stórstúkuþingið lét frá sér fara
nokkrar ályktanir. Undirstrikuð var
nauðsyn þess að ekki yrði fj'ölgað
áfengisútsölum og vínveitingastöð-
um. Skorað var á alla opinbera
aðila að hætta veitingu áfengra
drykkja í veislum og einnig á alþingi
og ríkisstjóm að beita sér fyrir
lagasetningu í anda samþykkta
alþjóða heilbrigðismálastofnunar
Sameinuðu þjóðanna.
Þá var framkvæmdanefnd Stór-
stúkunnar falið að kynna og reka
áróður fyrir þeim lífshætti sem
endurspeglast í kjörorðunum, Heil-
brigði — Hollusta — Bindindi.
Vakin var athygli á því að 8.000
manns hafa gengið í samtök sem
auðkenna sig með einkunnarorðun-
um Vímulaus æska. Töldu fundar-
menn þetta órækan vott þess að
mörgum stendur ógn af vímuefna-
neyslu unglinga og jafnframt að
nú hillti undir það að menn áttuðu
sig þúsundum saman á því að áfengi
er vímuefni. Að áliti fundarins hlýt-
ur niðurstaðan af þessu að verða
sú að fjöldinn hafni neyslu á áfengi,
bæði sjálfs sín vegna og eins þeirrar
samábyrgðar er fylgir því jafnan
að búa í mannlegu samfélagi.
í tilefni af afmælinu bárust Stór-
stúkunni allmargar gjafír en hún
bauð til veislu í kvöldverðarsal
Templarahallarinnar. Borgarstjórn
Reykjavíkur kostaði veisluna.
Frá Stórstúkuþingi 1986.
3 •' 'V
W |