Morgunblaðið - 03.07.1986, Blaðsíða 46

starfsmanna á sál og líkama
skilar sér í auknum afköstum
og betri vinnuanda. Hér stendur
hamingjusamasta þjóð í heimi
sterkt að vígi.
46
Ttn/irTTiTí/ii/i'íT ívíi
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JÚLÍ1986
Sterku hliðar íslands
eftir Friðfinn K.
Daníelsson
Birgir ísleifur Gunnarsson al-
þingismaður ritar þarfa hugvekju í
Morgunblaðið þann 19. júní síðast-
liðinn, undir yfirskriftinni „ímynd
Islands". Þingmaðurinn bendir á
þá staðreynd að í hugum Qölmargra
útlendinga, jafnvel meðal okkar
nánustu nágranna, er ísland aðeins
byggð eyja sem fólk kann yfir höfuð
ekki nánari skil á. Og sá hópur
fólks sem veit alls ekki um tilveru
landsins okkar er mun stærri en
marga grunar. Hér er vissulega
þörf á að bæta um betur, þjóðin
býr yfir auðlegð sem gæti orðið
atvinnu- og efnahagslífinu mjög til
framdráttar væri málum okkar
komið á framfæri við rétta aðila á
réttum stað og tíma.
Eftir hverju er
að sækjast?
Varla hefur það farið framhjá
neinum, að heilbrigður atvinnu-
rekstur er undirstaða alls velfarnað-
ar sérhvers þjóðfélags. Hér á landi
ríkir um þessar mundir einlægur
vilji meðal stjómvalda, sveitar-
stjóma, fyrirtækja og einstaklinga
um að skapa ný atvinnutækifæri í
arðbæmm rekstri, og þróa og
styrkja það sem fyrir er. Þessi við-
leitni blasir víða við, benda má á
Þróunarfélagið, styrki Rannsókna-
ráðs ríkisins, samvinnuhreyfinguna
og einkafyrirtæki sem hafa lagt
sitt af mörkum, og svo mætti lengi
telja.
Allt er þetta gert af góðum hug
og ber að virða, en í hita leiksins
hefur eitt mikilvægt atriði verið
látið undir höfuð leggjast, en það
er að kynna sterku hliðar landsins
okkar út á við með það sjónarmið
í huga að laða til okkar erlend
iðnfyrirtæki. Samskipti og samstarf
við erlend fyrirtæki em ávallt af
hinu góða, svo fremi sem heilbrigð-
ur samstarfsgmndvöllur sé fyrir
hendi. Umsvif allra fyrirtækja sem
starfa á alþjóða mörkuðum geta
ekki einungis leitt af sér beinar og
óbeinar tekjur, heldur einnig annan
ávinning svo sem þjónustu fyrir
önnur fyrirtæki, og síðast en ekki
síst þekkinguna sem er gmndvallar-
forsenda í öllum atvinnurekstri.
Hverjar eru sterku
hliðar íslands?
Vegna starfa minna að atvinnu-
málum síðastliðin þrjú og hálft ár,
hef ég átt þess kost að ræða við
ýmsa erlenda aðila um hugsanlegt
samstarf við íslensk fyrirtæki, en
leiðir manna liggja einnig oft og
tíðum saman óvænt og óundirbúið
á ferðalögum og sýningum erlendis.
Þannig hafa margoft skapast
fjömgar umræður um landið og
atvinnuvegina. Forvitni fólks er
gjaman vakin vegna þess að það
veit nánast ekkert um ísland, en
hinir sem em betur að sér vita að
fyrir utan eldgos og góða hesta sem
Friðfinnur K. Daníelsson
*
„Eg varpa að lokum
fram sem hug’leiðingu
fyrir þá sem málið er
skylt, hvort ekki væri
rétt að breyta hlutverki
Stóriðjunef ndar á þann
hátt, að nefndin leitaði
samstarfs við erlend
fyrirtæki um fleira en
orkufrekan iðnað.“
tilheyra landinu, þá koma héðan
afburða skákmenn og snjallir fót-
boltamenn.
Miðað við það sem ég hef séð
og kynnst annars staðar, tel ég
sterku hliðar íslands með tilliti til
framleiðslu og sölu iðnvarnings
fyrir alþjóða markaði meðal annars
fólgnar í eftirtöldum atriðum:
1. Greiðum samgöngum við um-
heiminn og á það bæði við um
loft- og sjóflutninga.
2. Svalt loftslag og gnægð af
hreinu og köldu vatni em eðal-
perlur íslenskrar náttúm sem
mörg iðnríki myndu hrósa happi
yfir að hafa. Kalt vatn til iðnað-
arnota er víða vandfengið og
dýrt, auk þess sem viðhald á
dælum, síum, kælum o.s.frv.
getur verið umfangsmikið og
kostnaðarsamt vegna óhreininda
og útfellingar.
3. Gufa til iðnaðarnota framleidd
með raforku eða olíu er allt að
því tífalt dýrari en jarðgufa hér
á landi.
4. Önnur eðalperla er vinnuaflið
sem við höfum á að skipa, traust
og útsjónarsamt fólk, og ágæt-
lega menntað. Með réttri stjóm-
un og aga er hægt að gera enn
betur.
5. Félagsleg þjónusta svo sem heil-
sugæsla og skólar, verslun,
menningarlíf, aðstaða til íþrótta-
iðkana eða til að eyða tómstund-
um em atriði sem metin em að
verðleikum. Iðnrekendur hafa
oft rekið sig á að heilbrigði
Auk framangreindra atriða má
bæta við, að þrátt fyrir þá óæski-
legu staðreynd að almenn laun hér
á landi em mun lægri en gengur
og gerist í mörgum nágrannalönd-
um okkar, getur það eigi að síður
talist okkur til framdráttar. Fyrir-
tæki sem velja sér samstarfsaðila
eða ákveðinn stað í öðmm löndum
athuga fyrst og fremst hvar hag-
kvæmast er að reka starfsemina,
og taka þá margt með í reikninginn,
ekki síst launamálin.
Ymsir hafa orðið til að benda á
að lág laun á íslandi væm síst til
þess fallin að auglýsa það sérstak-
lega, og get ég verið því sammála
að vissu marki. Umræðan um lágu
launin hefur einnig snúist á þann
veg að þegar sé nóg framboð lág-
launastarfa og því ekki ástæða til
að fjölga þeim, heldur beri að leita
leiða til að hækka launin.
Vissulega er það sjónarmið að
launin þurfi að hækka, um það
geta allir verið sammála. En hvem-
ig verður það framkvæmt í raun?
Ein aðferð til þess er að stórauka
alla iðnframleiðslu sem talist getur
samkeppnisfær á alþjóðlegum
mörkuðum, og það er hægt að gera
meðal annars með því að fá erlend
fyrirtæki til að setjast að hérlendis.
Sem betur fer em ekki öll störf
láglaunastörf, sérhæfð iðnfram-
leiðsla, t.d. á sviði hátækni, byggir
öðm fremur á þekkingu sem aftur
krefst mannafla með góða mennt-
un, og fyrir þau störf em borguð
góð laun.
Ritað eftir
lestur blaðs-
ins „Land“
eftir Sva var Jóhannsson
í 3. árg. blaðsins Land, sem ný-
lega er komið út og fjallar um
innlend ferðamál, em meðal annars
upplýsinar um Patreksfjörð á bls.
60.QL í upphafí þeirra segir:
Kauptúnið Patreksíjörður, sem
áður hét Vatneyri eða Eyrar, er
miðsvæðis í Vestur-Barðastrandar-
sýslu...“
Fullyrða má að kauptúnið Pat-
reksQörður hefir aldrei borið nafnið
Vatneyri eða Eyrar sem samheiti á
kauptúninu.
Kauptúnið Patreksfjörður er
eitt hreppsfélag, sem ber nafnið
Patrekshreppur. Fram til ársins
1907 tilheyrði Patreksfjörður sveit-
arfélaginu Rauðasandshreppi. Það
ár var kauptúnið þ.e. Geirseyri og
Vatneyri, sem vom tvær bújarðir,
gert að sérstöku sveitarfélagi.
Verslun og útgerð var rekin á báð-
um eymnum. A Patreksfirði var þá
orðið fast aðsetur sýslumanns
Barðastrandarsýslna og héraðs-
læknisins í Patreksfjarðarlæknis-
héraði, sem náði yfir PatreksQörð
og nærliggjandi hreppsfélög. Stað-
urinn var þá orðinn óumdeild mið-
stöð verslunar, athafna og þjónustu
í Vestur-Barðastrandarsýslu.
Það var ekki fyrr en á síðustu
ámm 19. aldar að fólki fór að fjölga
á Patreksfirði, en þó aðallega upp
úr síðustu aldamótum þegar að út-
gerð þaðan efldist.
Árið 1890 em á Vatneyri 39
manns, en á Geirseyri 49, samtals
88 manns. Árið 1910 bjuggu á
Patreksfirði 475 manns, 1920 436
og 1930 606. Síðustu árin hefir
mannfjöldi á staðnum verið um
1000 manns.
Á Patreksfirði er mjög góð höfn
frá náttúmnnar hendi og sigling á
fjörðinn hrein og auðveld. Veður-
sæld er mikil þegar til hafnar er
komið. Þangað hefir því verið siglt
frá landnámsöld og kaupmenn haft
aðstöðu sína á Vatneyri frá því að
byggð festist í nágrenni staðarins.
Vitað er að á liðnum öldum hafa
siglt þangað norskir, þýskir og
danskir kaupmenn og stundað þar
verzlun. Hin illræmda einokunar-
verslun hafði á sínum tíma aðstöðu
á Patreksfirði með úthlutað versl-
unarsvæði um Tálknaíjörð, Rauða-
sandshrepp allan og austur að
Hagavaðli á Barðaströnd.
Fram til 1836 var Vatneyri einn
hinna svokölluðu „autoriseruðu út-
liggjarastaða", en þá breyttist heitið
í „autoriseraður höndlunarstaður".
Árið 1877 var með lögum ákveðið
að reka megi verslun á Geirseyri
við Patreksfjröð þannig „að Geirs-
eyri og hinn eldri verslunarstaður,
Vatneyri, séu að álíta sem 'einn
verslunarstaður" — eins og það er
orðað.
Eftir þetta var kauptúnið stund-
um kallað Eyrar af íbúum nágrann-
asveitanna. Einkum var sumu
sveitafólki, sem fór þangað í kauj>-
stað, tamt í munni að segja: „Eg
er að fara á Eyrar" eða „ég er að
koma af Eymm.“ Kauptúnið var
þó víðast kallað Patreksfjörður og
lagðist nafnið Eyrar fljótlega af.
Fráleitt er að kauptúnið hafi
borið nafnið Eyrar vegna tímabund-
innar málvenju nágrannanna.
Um síðustu aldamót voru tveir
kaupmenn á Patreksfirði. Á Geirs-
eyri sat Markús Snæbjömsson.
Hann var eigandi jarðarinnar og rak
þaðan nokkra útgerð og verslun.
Hann átti verslunarskip, sem var í
fömm til útlanda. Sagt er að hann
hafi oft verið sjálfur í fömm með
skipi sínu.
Árið 1898 seldi Markús danska
fyrirtækinu íslands Handels og
Fiskeri Kompagni verslunarlóðir og
hús á Geirseyri. Þetta félag rak um
nokkur ár umfangsmikla þilskipa-
útgerð og verslun á staðnum.
Pétur A. Ólafsson, nafntogaður
athafnamaður á fyrstu áratugum
þessarar aldar, var verslunar- og
útgerðarstjóri, faktor eins og það
var kallað í þá daga, fyrir danska
félagið.
Árið 1905 keypti Pétur eignir
félagsins. Hann rak umfangsmikla
útgerð og verslun á Geirseyri við
Patreksfjörð og jafnframt fiskverk-
un og útflutning sjávarafurða fram
til 1916 en þá fluttist hann til
Reykjavíkur. Fyrirtæki hans var þó
áfram á Geirseyri til ársins 1931.
Athafnasemi og framtak Péturs
A. Ólafssonar kom glöggt fram á
atvinnurekstri hans á Patreksfirði.
Hann fór ótrauður á undan samtíð
sinni lítt troðnar götur. Árin 1911
til 1913 gerði hann út togara frá
Geirseyri. Hann raflýsti, lagði
vatnsveitu og síma um athafna-
svæði sitt á Geirseyri, auk margvís-
legra annarra framkvæmda.
Á síðustu áratugum 19. aldar var
Sigurður Baehmann kaupmaður á
Vatneyri. Hann var vinsæll maður
og fór orð af tungumálakunnáttu
hans. Hann átti mikil viðskipti við
franska duggara, sem á þeim árum
og raunar á fyrstu áratugum þess-
arar aldar, stunduðu mikið veiðar
við Vestfirði og leituðu mjög ti!
hafnar á Patreksfirði.
Sigurður seldi versiun sína 1896
Pétri Thorsteinsson, kaupmanni á
Bíldudal, (P.J. Thorsteinsson & Co.)
Olafur Jóhannesson ættaður frá
Sveinseyri í Táiknafirði réðst versl-
unarmaður til Sigurðar Bachmann
1891. Hann varð eins og Pétur A.
Ólafsson þjóðkunnur athafnamaður
fyrir störf sín við verslun og útgerð
á Patreksfírði.
Ólafur gerðist verslunar- og út-
gerðarstjóri hjá Pétri Thorsteinsson
þegar hann hóf rekstur á Vatneyri
og gegndi því starfi þar til Pétur
seldi svokölluðu „Miljónafélagi"
fyrirtæki sitt á Vatneyri árið 1907.
Eftir það gerðist hann forstjori
Miljónafélagsins við rekstur þess á
Vatneyri.
Árið 1914 keypti Ólafur Jóhann-
esson verslunarstaðinn Vatneyri
ásamt mannvirkjum og nokkrum
skipum. Hann hóf síðan sjálfstæðan
rekstur undir firmanafninu Ó. Jó-
hannesson & Co.
Fyrirtæki Ólafs þróaðist ört undir
öruggri stjóm hans. Árið 1925
keypti fyrirtæki Ólafs togara og rak
jafnan síðan togaraútgerð frá Pat-
reksfirði.
Liður í þróun og uppbyggingu
atvinnurekstrarins á Vatneyri var
sá að stofnuð voru nokkur dóttur-
fyrirtæki frá aðalfyrirtækinu, sem
fengust við verslun, útgerð og iðn-
að.