Morgunblaðið - 03.07.1986, Blaðsíða 37
36
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JÚLÍ1986
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JÚLÍ1986
37
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 40 kr. eintakiö.
Frystuðnaður
í vanda
Þingmannanefnd EFTA
samþykkir sérstaka frí-
verslun í fiskafurðum
Gamalgróið sjávarútvegsíyr-
irtæki, Hraðfrystistöðin í
Reykjavík, hefur ákveðið að
hætta frystingu um mánaðamót-
in september/október í haust og
sagt upp áttatíu starfsmönnum
frá og með 1. október næst-
komandi. Ágúst Einarsson, for-
stjóri fyrirtækisins segir ástæð-
una viðvarandi rekstrartap, árum
saman, og að ekki sé um annað
að ræða, að óbreyttum aðstæð-
um, en að hætta frystingu.
Næstliðin misseri hafa fyrir-
tæki í frystiiðnaði, einkum hér á
suðvesturhomi landsins, verið að
týna tölunni. Jón Ingvarsson,
stjómarformaður SH, segir 11
fiystihús innan SH hafa tapað
að meðaltali 9,6% af tekjum á
sama tíma og Þjóðhagsstofnun
hafi metið tap frystingarinnar
um 1%. í ályktun aðalfundar
Félags Sambandsfrystihúsa er
staðhæft að frystiiðnaðurinn í
ýmsum byggðarlögum sé í rúst.
Vitað er að Byggðastofnun hefur
haft rekstrarvanda allmargra
frystihúsa til sérstakrar athug-
unar undanfarið.
Hér era alvarleg tíðindi á ferð.
Frystiiðnaðurinn er og verður um
fyrirsjáanlega framtíð einn af
lykilþáttum í íslenzkum sjávarút-
vegi, sem er homsteinn þjóðar-
búskaparins. Margt hefur að vísu
breytzt á síðustu misseram, sem
meðal annars kemur fram í íjölg-
un fiystitogara, en rekstur þeirra
hefur gefið góða raun og hefur
í sumum tilfellum forðað út-
gerðum frá því að steyta á skeri
stöðvunar, og stórauknum fersk-
fiskútflutningi. Eftir sem áður
er frystiiðnaðurinn og markaðs-
staða hans á mikilvægum erlend-
um mörkuðum ein af megin-
forsendum velferðar í landinu,
auk þess sem veiðar og vinnsla
era víða í sjávarplássum megin-
undirstaða atvinnu og afkomu
fólks. í þessu sambandi er vert
að minna á, að störf í frum-
framleiðslu, af því tagi sem hér
um ræðir, hafa margfeldisáhrif
um tilurð annarra starfa, ekki
sízt margs konar þjónustustarfa.
Hvert framframleiðslustarf er
talið leiða til þriggja til fjögurra
hliðarstarfa.
Verkakvennafélagið Fram-
sókn og Verkamannafélagið
Dagsbrún hafa gert samþykktir
vegna uppsagna í fískvinnslu í
Reykjavík. Þar segir meðal ann-
ars „að ytri skilyrði þessarar
greinar hafí breytzt veralega en
það geri innri breytingar, svo
sem sérhæfingu í vinnslu og
stærrí rekstrareiningar, nauð-
synlegar". Þetta tvennt var
megintilgangur stofnunar
Granda hf., sameiningar Bæjar-
útgerðar Reykjavíkur og ísbjam-
arins hf., og hefur sennilega
forðar báðum þessum fyrirtækj-
um frá ámóta rekstrarstöðvun
og nú blasir við frystingunni hjá
Hraðfrystistöðinni í Reykjavík.
Gagnrýni sú, sem stofnun
Granda hf. sætti, var og lítt
málefnaleg, en reynslan ein fær
að vísu úr því skorið, hvort til-
raunin til að tryggja þennan
rekstur hér í Reykjavík tekst.
Stjómvöld geta engan veginn
leitt hjá sér þann vanda, sem
frystiiðnaðurinn er nú í, og stafar
einkum af tvenns konar toga. I
fyrsta lagi hefur fyrirtækjunum
verið gert að sæta rekstrarhalla
um árabil, ganga á eigið fé og
safna skuldum. Af þessum sök-
um hafa þau ekki getað tækni-
væðst eða aukið framleiðni í
nægilega ríkum mæli. Af sömu
sökum hefur fjármagnskostnað-
ur aukizt, það er lánsljárkostnað-
ur, og er víða ærinn þáttur í
heildarkostnaði. í annan stað
hefur sá gjaldmiðill, sem frystar
sjávarafurðir era einkum seldar
í, lækkað umtalsvert. Af þeim
sökum — og raunar fleiri — hafa
tekjur ekki mætt óhjákvæmileg-
um kostnaði við framleiðsluna.
Sú staða, sem nú er upp komin
hjá Hraðfrystistöðinni í Reykja-
vík, er því miður ekkert eins-
dæmi. Hún er hluti af heildar-
vanda sem frystiiðnaðurinn
stendur frammi fyrir. Stjómvöld,
sem um margt setja atvinnu-
rekstri starfsramma, verða nú
að athuga sinn gang, sem og
einstök fyrirtæki og samtök
frystiiðnaðarins.
Stjómun, skipulag og tækni-
væðing framleiðslunnar skipta
miklu máli. Stofnun Granda hf.,
sem fyrr er vikið að, var nauð-
synleg tilraun til að bregðast í
tíma við þeim vanda, sem við
blasti, og nú hefur enn sagt
óþægilega til sín í ákvörðun
stjómenda Hraðfrystistöðvarinn-
ar í Reykjavík um að hætta fryst-
ingu, að óbreyttum aðstæðum,
frá og með næsta hausti. Hér
skal ekki lagður dómur á, hvort
leið Granda hf. hentar öðram,
við aðrar kringumstæður en hér
vóru fyrir hendi, en hún var tví-
mælalaust réttur leikur eins og
taflstaða rekstrarins var hér í
Reykjavík, þá ákvörðunin var
tekin.
Sú velmegun sem við blasir í
íslenzku þjóðfélagi, svo að segja
hvert sem litið er, er að drýgstum
hluta sótt til sjávarútvegsins,
veiða, vinnslu og markaðsstöðu
framleiðslunnar, sem byggð hef-
ur verið upp á löngum tíma. Það
er ekki hyggilegt að svelta gjöf-
ulustu mjólkurkýmar í íslenzkum
þjóðarbúskap. Hér sem annars
staðar er að vísu hægara um að
ræða en í að komast. En þegar
jafn mikilvægir hagsmunir era í
húfi og nú virðist þurfa hags-
munaöflin í samfélaginu, þjóðin
öll, að bijóta mál til mergjar og
leggjast á eitt um úrbætur.
eftirKjartan
Jóhannsson
Um þessar mundir svíður okkur
íslendinga að sjá norska ríkið greiða
stórfúlgur með skreiðarútflutningi
Norðmanna. Afleitar markaðsað-
stæður okkar á skreið verða nú enn
verri. Annað veifið hafa samskonar
atriði komið til nokkurrar umfjöll-
unar hérlendis. Meðlagsgreiðslur
fiskveiðiþjóða eins og Norðmanna
og Kanadamanna með sjávarútvegi
sínum hafa þannig oft orðið gagn-
rýnisefni af okkar hálfu, en síðan
hefur lítið gerst. Nú fyrir skömmu
gerði Magnús Gunnarsson forstjóri
SÍF annað skylt mál að umræðuefni
á aðalfundi SÍF, nefniiega nýálagð-
an toll Efnahagsbandalags Evrópu
á saltfisk og skreið, sem sejd er til
Efnahagsbandalagslanda. Ég varð
mjög ánægður að sjá Magnús taka
þetta mál til sérstakrar umfjöllunar.
Mér hefur nefnilega virzt furðu
mikið tómlæti um þetta mál meðal
sjávarútvegsfólks. Ræða Magnúsar
gefur til kynna að þetta sé að breyt-
ast og fagna ég því, enda hef ég
bæði á Alþingi og á ýmsum erlend-
um vettvöngum bent á, að hér
væri á ferðinni stórmál og að í
tollaálagningunni fælist hið argasta
óréttlæti, sem Efnahagsbandalags-
löndin gætu í rauninni ekki verið
þekkt fyrir.
Fiskiðnaður og annar
iðnaður
Ef þessi mál eru skoðuð í heild
kemur vitaskuld í ljós að það sem
málið snýst um er að ekki skuli
vera í gildi fríverzlun með fískafurð-
ir. Iðnaðarvörur njóta fríverzlunar.
Á þeim hafa tollar verið felldir niður
í verzlunum milli Evrópuþjóða. í
þeim greinum er eftirlit með því
að ekki sé stunduð óhófleg styrkja-
starfsemi á vegum ríkisins, þannig
að samkeppnisaðstaða raskist veru-
lega. Þetta gildir hins vegar ekki
um fiskafurðir. Það sem á skortir
er að fá viðurkennt að fiskiðnaður
sé jafngildur öðrum iðnaði. Ef frí-
verzlunarsamningar næðu til físk-
afurða með sama hætti og til iðnað-
arvara stæðum við í allt öðrum
sporum til þess að gæta hagsmuna
okkar gagnvart samkeppnisþjóðum
í sjávarútvegi.
Vinnum málið innan
EFTA
Nú er vitaskuld við tvo aðila að
fást í þessu efni, annars vegar
EFTA, sem við erum aðilar að, og
hins vegar Efnahagsbandalag Evr-
ópu, sem EFTA-löndin hafa sér-
staka fríverzlunarsamninga við.
Efnahagsbandalagið er okkur
markaðslega mikilvægara, en að
EFTA eigum við betri aðgang
vegna aðildar okkar. Það er og
hefur verið skoðun mín um nokkra
hríð að sá hamar væri ókleifur eins
og sakir standa að ætla sér að ná
fríverzlun í fiskviðskiptum við Efna-
hagsbandalagið án tilhlaups eða
stökkpalls. Á þessum forsendum
hef ég talið að við ættum að reyna
að vinna málið innan EFTA fyrst,
þótt viðskiptahagsmunir okkar séu
þar minni. Næðist árangur innan
EFTA væri aðstaða okkar gagnvart
Efnahagsbandalaginu á hinn bóg-
inn enn betri.
Samþykkt um sérat-
hugun
Þegar ég tók við formennsku í
þingmannanefnd EFTA fyrir ári
beitti ég þeim áhrifum sem því
fylgdu til þess að hvetja til sérstakr-
ar athugunar á útvíkkun á fríverzl-
un með iðnaðarvörur þannig að hún
næði einnig til fiskafurða, og hef
notað hvert tækifæri til þess að
knýja á um málið. Satt bezt að
segja mistókst fyrsta tilraunin. Á
sl. ári var sett niður embættis-
mannanefnd til þess að athuga
málið. Út úr starfi hennar kom
nánast ekkert. Á hinn bóginn bar
það til tíðinda á nýliðnum fundi
þingmannanefndar EFTA, sem
haldinn var dagana 17.-18. júní sl.
í Stokkhólmi að annað aðalumræðu-
efni fundarins var viðskipti í fiska-
Kjartan Jóhannsson
„Ræða Magnúsar gefur
til kynna að þetta sé að
breytast og fagna ég
því, enda hef ég bæði á
Alþingi og á ýmsum
erlendum vettvöngum
bent á, að hér væri á
ferðinni stórmál og að
í tollaálagningunni fæl-
ist hið argasta órétt-
læti, sem Efnahags-
bandalagslöndin gætu í
rauninni ekki verið
þekkt fyrir.“
furðum og unnum landbúnaðarvör-
um og möguleikamir á að koma á
fríverzlun með þessar vörur. Það
kom fram verulegur áhugi á málinu
hjá mörgum fulltrúum og undirtekt-
ir voru betri en fyrr. Það sem meira
var um vert, það kom fram skilning-
ur á því að fríverzlun með fisk
væri annars eðlis og einfaldari en
með unnar landbúnaðarvörur, og
að því leytinu áhugaverðari. Eftir
umræðuna ályktaði fundurinn á þá
leið, að hann legði áherzlu á sér-
stakt mikilvægi þess að útvíkka
fríverzlun þannig að hún næði til
fiskafurða og unninna landbúnaðar-
vara. Jafnframt var ákveðið að setja
upp sérstakan vinnuhóp til þess að
rannsaka með hvaða hætti þetta
mætti gerast, og vinnuhópnum
uppálagt að skoða hvort sviðið fyrir
sig.
Leið til að ná árangri
Við Gunnar G. Schram, sem sát-
um þennan fund fyrir íslands hönd,
vorum sammála um að hér væri
verulegum áfanga náð. Vissulega
er nefndarstarfið sjálft framundan
og síðan ákvarðanataka, sem er
vitaskuld á vegum ríkisstjóma land-
anna, en skilningur hefur vaxið og
málið er komið lengra á þessum
vettvangi en nokkru sinni fyrr.
Trú mín er sú að verði málinu
fylgt fast eftir af hálfu íslendinga
sé hér að opnast leið, sem geti
skilað árangri. Hann fæst sjálfsagt
ekki strax, því að ijölþjóðastofnun-
um vinnst hægt og víða kann á að
steita. Líklegast fæst hann heldur
ekki í einum áfanga, heldur með
aðlögunartíma um nokkur ár, eins
og gerðist þegar fríverzlun var
innleidd á iðnaðarvörur. Þess.vegna
þurfum við að sýna nokkra þraut-
segju. En hún á að vera þess virði,
ef okkur með þessu móti tekst að
bæta samkeppnisstöðu sjávarút-
vegsins og hamla raunverulega og
skilvirkt gegn fyrirbærum eins og
tollahindrunum og óhóflegum
styrkjum í öðrum löndum sem eru
í samkeppni við okkur í fiskútflutn-
ingi.
Höfundur er alþingismaður Al-
þýðuflokks fyrir Reykjaneskjör-
dæmi.
Nordsprák:
Hef ð og nýmæli í bókmenntum
- yfirskrift þings norrænna móðurmálskennara
ÁRLEGT þing norrænna móðurmálskennara, Nordsprák, var haldið
á Laugarvatni dagana 24.-30. júní. Þátttakendur voru u.þ.b. 120-130
frá öllum Norðurlöndunum. Yfirskrift þingsins að þessu sinni var
„Hefð og nýmæli“ og var tilgangur þess að fjalla um bókmenntahefð
þjóðanna og hvernig best væri að koma henni til skila og þeim nýmæl-
um sem fram koma í bókmenntum. Hvernig nálgast megi menningar-
arf inn og gera hann aðgengilegan unglingum nútímans.
Stjómandi þingsins að þessu að staða sænskumælandi Finna
sinni var Sigurður Svavarsson, Væri nokkuð sérstök þar sem þeir
kennari við MH, en hann átti sæti eru aðeins 300.000 á móti 5 milljón-
í fimm manna nefnd sem skipuð
er einum kennara frá hveiju Norð-;
urlandanna og sér um skipulagn-
ingu þinganna. Hann sagði m.a. að
kennaramir væm afar þakklátir
stjómvöldum og norræna menning-
armálaráðuneytinu fyrir þá fjárveit-
ingu sem gerði það kleift að halda
þing sem þessi. Þama gæfist móð-
urmálskennurum færi á að kynnast
tungu og menningu hinna Norður-
landanna og væri mjög lærdómsríkt
að kynnast svona náið. Það stuðlaði
að eflingu innbyrðis tengsla og
aukinni samstöðu meðal Norður-
landanna og auknum skilningi á
menningu og bókmenntahefð þjóð-
anna.
Maija-Liisa Karppinen, forstöðu-
kona „Nordiska sprák og informa-
tions centret" í Helsinki sem fjallar
um minnihlutamálin fimm; finnsku,
samamál, grænlensku, íslensku og
færeysku, sagði að þeir sem hefðu
þessi mál að móðurmáli ættu oft
nokkuð á brattann að sækja á þing-
um eins og þessu þar sem Svíar,
Norðmenn og Danir töluðu sitt
móðurmál en hinir yrðu að tjá sig
á framandi tungu.
Á næsta ári stendur til að halda
hér á íslandi, námskeið f íslensku
fyrir þá Finna sem áhuga hafa.
Gert er ráð fyrir að þátttakendur
verði kringum 30. Einnig verður
gefin út skyggnumyndasyrpa um
norræna samvinnu í tengslum við
70 ára afmæli Finnlands.
Siv Peilas, sænskur Finni, sagði
um finnskumælandi Finna. Allir
Finnar læra bæði sænsku og
finnsku í skólum.
Steinar Laberg frá Noregi sagði
að móðurmálskennsla í Noregi væri
sérstök að því leyti að þar væru
talaðar ótal mállýákur en tvö opin- ■
ber mál kennd í skólum, þ.e.a.s.
bókmál og nýnorska og er ætlast
til að nemendur geti lesið og skrifað
bæði málin. í framhaldsskólum geta
kennarar síðan valið um það hvort
þeir bjóði upp á kennslu í gamal-
norsku, norrænu eða nútímaís-
lensku og hefur nútímaíslenskan
átt vaxandi vinsældum að fagna.
Steinar Laberg sagðist vera mjög
hrifinn af þeirri jákvæðu þjóðernis-
stefnu sem hann hefði kynnst hér
og er að mörgu leyti frábrugðin
samnefndum hugmyndum í Noregi.
Þær Solveig M. Christensen, Lili
Jacobsen og Lisbeth Steenstrup frá
Danmörku, sögðu að þar væri mjög
breið stefna í móðurmálskennslu.
Hægt væri að velja um mörg og
ólík námskeið í framhaldsskólum
og ef nefna ætti eitthvað sem væri
einkennandi fyrir danska móður-
málskennslu þá væri það kannski
helst hversu samtímabókmenntir
væru nýjar. Þegar talað væri um
samtímabókmenntir á hinum Norð-
urlöndunum væri yfirleitt átt við
bókmenntir allt frá 1930 en í
Danmörku væru það einungis
bækur frá síðustu 3-5 árum sem
teldust til samtímabókmennta.
Aðspurðar um ensk áhrif í dönsku
sögðu þær að stefnan væri sú að
bera ensku tökuorðin fram með
enskum framburði en Svíar afturá-
móti bera ensk tökuorð fram eftir
sænskum framburðarreglum.
Hvorki Danimir né Svíamir könn-
uðust við að reynt væri að beijast
gegn engilsaxneskum tökuorðum.
I Svíþjóð er lögð mikil áhersla á
að kynna hin Norðurlandamálin og
gefa nemendum innsýn í þau og
notkun þeirra. Þar hefur t.d. verið
gefin út bók um íslensku þar sem
finna má sænskar þýðingar á ís-
lenskum texta, sýnishom af íslensk-
um texta og algeng íslensk orð og
heiti. Annar Svíanna tveggja sem
rætt var við, Lars Samuelson, hefur
kennt nemendum sínum að syngja
lagið „Á sprengisandi" á íslensku.
Steingrímur Þórðarson, kennari
við M.H., sagði að eftirminnilegast
á þessu þingi hefði verið að hlýða
á sænska rithöfundinn Torgny
Lindgren :„Hann dró amsúg í
flugnum", sagði Steingrímur. Hann
sagði sömuleiðis að staðsetning
þingsins hefði verið einstaklega
heppileg með hliðsjón af því að
hægt hefði verið að sýna gestunum
marga helstu merkisstaði á Suður-
landi svo sem Skálholt, Gullfoss,
Geysi, Þjórsárdal o.fl. Einnig vildi
hann koma á framfæri þakklæti til
stafsfólks Eddu-hótelsins í mennta-
Steingrímur Þórðarson
menntaskólakennari hreifst
mjög af fyrirlestri sænska rit-
höfundarins Torgny Lindgren.
skólanum sem hefði verið einstak-
lega liðlegt og elskulegt.
Þing sem þessi hafa að sögn
aðstandenda, mikla jákvæða þýð-
ingu. Kennaramir kynnast vel inn-
byrðis og eins kynnast þeir menn-
ingu og tungu annarra Norður-
landaþjóða. Þama er um mikla
landkynningu að ræða þar sem
gestimir kynnast landi og þjóð og
nýta væntanleg reynslu sína til
kynningar og kennslu í heimalandi
sínu.
Svíarnir Lars Samuelson t.h. og Alf Norbiick t.v. Samuelson hef-
ur kennt nemendum sinum íslenska söngva.
Hluti framkvæmdanefndar „Nordsprák“-þingsins, talið frá vinstri:
Sigurður Svavarsson, stjórnandi þingsins, frá íslandi, Maija-Liisa
Karppinen, forstöðukona Nordiska sprák- og informations centret
i Helsinki, Finnlandi; Torsten Enemærke frá Danmörku og Steinar
Laberg frá Hamar í Noregi.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir KRISTJÁN JÓNSSON
Alþjóðavinnumálastof nunin:
Sovétmenn una illa gagn-
rýni og hóta úrsögn
MIKILL ágreiningur er nú milli Sovétmanna og Alþjóða vinnu-
málastofnunarinnar, ILO, í Genf og talin hætta á að stofnunin
muni framvegis ekki hafa sömu möguleika og áður til að kanna
skerðingu á réttindum verkamanna í kommúnistaríkjunum.
Tejja Sovétménn og fylgismenn þeirra að starfsreglur ILO
mismuni ríkjum og þá vestrænum í hag.
^^rið 1984 sögðu Pólveijar sig
úr stofnuninni með lögbundnum
tveggja ára fyrirvara vegna
stuðnings hennar við óháðu
verkalýðssamtökin Samstöðu.
Fleiri spjót standa á ILO;
Bandaríkjaþing hefur nýlega
samþykkt lög um stórfellda lækk-
un á framlögum til stofnana
Sameinuðu þjóðanna, þ.á m. ILO.
Á miðvikudaginn í síðustu viku
lauk í Genf árlegu þingi ILO, en
þátttakendur eru fulltrúar ríkis-
stjóma, verkalýðs og vinnuveit-
enda. Samþykktar voru mikilvæg-
ar breytingar á skipulagi og
starfsreglum, sem koma til móts
við áratuga gamlar kröfur futltrúa
frá þriðja heiminum.
Fulltrúar austurblokkarinnar
greiddu atkvæði gegn breytingun-
um á þeim forsendum, að ekki
hefði verið leiðrétt misrétti, sem
þeir telja sig beitta.
Fulltrúar vestrænna vinnuveit-
enda vilja ekki samþykkja að
forstjórar ríkisrekinna fyrirtækja
í kommúnistaríkjunum geti kall-
ast vinnuveitendur og þar með
haft atkvæðisrétt í nefndum sem
vinnuveitendur kjósa úr sínum
hópi á þinginu.
Þingið samþykkti að taka at-
kvæðisréttinn af sovéskum
„vinnuveitendum" í tveimur
nefndum þrátt fyrir hörð mótmæli
sovésks fulltrúa,- sem sagði, að
yrði ekki hætt að ganga á rétt
Sovétmanna, myndu þeir íhuga
að takmarka samskipti við ILO.
Síðar úrskurðaði áfrýjunar-
dómnefnd ILO, að Sovétmönnun-
um bæri að hafa atkvæðisrétt f
nefndunum.
Vilja borgfa, ef...
Sovétmenn greiða 13% af út-
gjöldum ILO. Það er því mikið í
húfi fyrir stofnunina, ef Sovét-
menn fylgja fordæmi Pólveija, en
skellurinn getur þó orðið stærri úr
annarri átt.
Bandaríkjamenn, en framlag
þeirra er 25% af útgjöldum ILO,
vega nú og meta störf stofnunar-
innar. Þar í landi hefur ILO verið
ásakað um að starfa gegn hags-
munum Bandaríkjanna; niður-
staða þeirra vangaveltna mun
ákvarða, hve mikið framlag ríkis-
ins verður lækkað.
Úrsögn Póllands úr ILO hefur
enn ekki haft í för með sér ursögn
fleiri kommúnistaríkja. Á árs-
þinginu í Genf hafa fulltrúar
þeirra aftur á móti á markvissan
hátt torveldað störf í nefndum
sem eiga að fjalla um kvartanir
yfir því að réttindi verkamanna
séu fótum troðin.
Einnig hafa fulltrúamir borið
fram fjölmargar kvartanir út af
meintu misrétti í sinn garð og
hótað lækkun á fjárframlögum,
ef „andkommúnískum" starfs-
reglum yrði ekki breytt.
Á síðasta ári settu átta Aust-
ur-Evrópuríki fram kröfur um
margþættar breytingar og
hnykktu á með lítt dulbúnum hót-
unum um úrsögn, yrði ekki gengið
að þeim.
Ljóst er að austurblokkin
hyggst beija í gegn að séð verði
í gegnum fingur með mannrétt-
indabrot á verkalýð í kommúnista-
ríkjunum, þar sem handhafar rík-
isvaldsins gegna að auki hlutverk-
um vinnuveitenda og verkalýðs-
foringja.
Eindreginn stuðningur ILO við
Samstöðu er ráðamönnum aust-
antjalds mikill þymir í augum.
Ekkert bendir þó til, að vest-
rænar ríkisstjómir og fram-
kvæmdastjóri ILO, Frakkinn
Francis Blanchard, muni sætta sig
við, að réttindum austur-evróp-
skra verkamanna verði fómað á
altari friðsamlegrar sambúðar í
ILO.
Hefðbundið hlutverk ILO sem
stofnað var 1919, hefur verið að
sjá um að framfylgt sé um 150
alþjóðlegum samþykktum sem
flestar miða að bættri aðbúð og
kjörum verkaJýðs. Einnig hefur
verið reynt að tryggja sem víðast
réttinn til að stofna verkalýðs-
félög, fyrir utan samnings- og
verkfallsrétt.
Síðastliðna tvo áratugi hefur
starfið hins vegar í æ ríkari mæli
beinst að fjárfrekum verkefnum í
löndum þriðja heimsins.
Þróunarhjálp
Á ársþinginu vom gerðar ýms-
ar samþykktir, m.a. um vamir
gegn asbestryki, og yfirvöld hvött
til að stuðla að takmörkunum á
notkun asbests, en rykið er talið
krabbameinsvaldur.
Mun meiri athygli hafa vakið
skipulagsbreytingar, sem auka
mjög völd og áhrif þjóða þriðja
heimsins í stofnuninni.
Fjöldi sæta í stjómamefnd ILO
verður nú 112 í stað 56. Tíu
mikilvægustu iðnríkin hafa til
þessa haft fastasæti í nefndinni,
en framvegis verður kosið í þau.
Einnig var ákveðið, að ráðningu
framkvæmdastjóra skyldi bera
undir ársþingið, en það sitja um
2.000 manns, að meðtöldum ráð-
gjöfum og áheymarfulltrúum.
Loks má geta, að breytt var
kosningalögum þingsins. Til að
koma í veg fyrir að samþykktir
verði ógildar vegna of lítillar
kosningaþáttöku fulltrúanna, var
ákveðið, að úrslit í atkvæða-
greiðslum réðust eingöngu af
greiddum atkvæðum.
Þriðjaheims-fulltrúamir geta
ráðið lögum og lofum á þinginu,
standi þeir saman, svo margir em
þeir.
ILO hefur undanfarin ár veitt
þróunarlöndum þriðja heimsins
margvíslega aðstoð. Nefna má
þróun nýrra starfa, þjálfun starfs-
manna og stjómenda, uppbygg-
ingu almannatrygginga og örygg-
isbúnaðar á vinnustöðum.
Stofnunin undirbýr nú aðgerðir
í hrikalegu vandamáli — meira
en milljarður verkamanna, aðal-
lega í þróunarlöndunum, starfar
á vinnumarkaði, sem hvergi er á
skrá, sem nefna má „svartan
vinnumarkað". Réttindaleysi
verkamanna á þessum markaði
er algjört og kjör þeirra og að-
búnaður eftir því.
Aðgerðimar kosta mikið fé og
verði ILO fyrir fjárhagslegum
skakkaföllum vegna deilnanna,
sem hér hefur verið lýst, verður
lítið úr framkvæmd þeirra.
Heimildir. Observer, AP, The Europa
Year Book 1986.
Stuðningur ILO við Samstöðu hefur stappað stálinu í pólska
verkamenn, sem yfirvöld reyna nú að knésetja.